Główne założenia

W literaturze przedmiotu definiowanie pojęć zawartych w aktach normatywnych porównuje się ze zdolnością egzegetyczną, która pojawia się w procesie wykładni prawa665. Posługiwanie się stanowionymi, ope-ratywnymi oraz quasi-stanowionymi definicjami pojęć prawnych w usta-wodawstwie dotyczącym podatków obrotowych odbywa się w ramach dokonywania procesu wykładni. Teoria prawa wskazuje, że podczas definiowania pojęć w procesie stosowania prawa stosuje się następujący schemat dyrektyw interpretacyjnych666: 1) domniemania języka nego; 2) domniemania języka prawnego; 3) domniemania języka potocz-nego (określana jako „słaba”667); 4) jednoznaczności; 5) uwzględniania definicji legalnych; 6) wykładni systemowej; 7) wykładni funkcjonalnej. Schemat ten oparty jest na trzech rodzajach wykładni: językowej (pkt 1‒5), systemowej i funkcjonalnej oraz na założeniu o paralelnym stosowaniu tych metod wykładni668.

664 A. Malec, op. cit., s. 101‒102. 665 Ibidem, s. 97.

666 Ibidem, s. 98. 667 Ibidem, s. 100.

Proces ustalania operatywnych definicji pojęć prawnych z ustawy podatkowej regulującej dany podatek obrotowy również będzie oparty na wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej. Jednak schemat dyrektyw ze względu na specyfikę podatków obrotowych musi zostać dostosowany do tego rodzaju podatków. Formułowanie definicji opera-tywnych w ustawach podatkowych regulujących te podatki powinno rozpocząć się od wykładni językowej, która jest podstawowym rodzajem wykładni prawa podatkowego669. Wykładnia ta oprócz swojego podsta-wowego charakteru ma pierwszeństwo ze względu na technikę poboru podatków obrotowych, która oparta jest na zasadzie samoobliczania. Zgodnie z tą zasadą podatnik, aby mógł prawidłowo rozliczyć swoje zobowiązanie podatkowe, musi znać tekst odpowiedniej ustawy podat-kowej. W związku z tym wykładnia językowa musi być punktem wyj-ściowym dla formułowania definicji operatywnych pojęć prawnych z ustawy podatkowej regulującej dany podatek obrotowy, zarówno dla podatnika, jak i organów podatkowych oraz składów sądowych.

W obrębie wykładni językowej należy wyróżnić następujące dy-rektywy interpretacyjne: domniemanie języka potocznego oraz domnie-manie języka prawniczego. W sytuacji, gdy wyniki wykładni językowej wskazują na jednoznaczne rozumienie danych pojęć zawartych w regu-lacjach z zakresu podatków obrotowych, to rezultaty te mogą być po-twierdzone bądź zaprzeczone przez inne metody wykładni. Rezultaty wykładni językowej – jednoznaczne oraz niejednoznaczne – powinny 669 Z. Ziembiński, Problemy podstawowe prawoznawstwa…, s. 282; W. Lang, J. Wró-blewski, S. Zawadzki, Teoria państwa i prawa, Warszawa 1979, s. 399; B. Brzeziński, Podstawy wykładni prawa…, s. 89; M. Zieliński, Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wska-zówki, Warszawa 2017, s. 290 i n.; A. Marzec, Wykładnia językowa w prawie podatkowym – prymat czy wyłączność?, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2012, nr 1, s. 69‒72. Podob-nie w wykładni prawa podatkowego w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii, Irlan-dii Północnej oraz Republice IrlanIrlan-dii wykładnia językowa ma podstawowe znaczenie – zob. B. Brzeziński, Wykładnia prawa podatkowego w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Bryta-nii, w Irlandii Północnej oraz w Republice Irlandii, „Kwartalnik Prawa Podatkowego” 2003, nr 1, s. 13.

być więc zweryfikowane z wykładnią systemową, a następnie z wykład-nią funkcjonalną – czyli wykładniami pozajęzykowymi. W literaturze przedmiotu stwierdza się, że „jeżeli wykładnia pozajęzykowa prowadzi do rezultatów co prawda odmiennych niż wykładnia językowa, ale ta druga nie narusza w sposób istotny wartości systemu prawa – interpre-tator przyjmuje rezultaty wykładni językowej. Jeżeli wykładnia pozaję-zykowa prowadzi do rezultatów zgodnych z wartościami systemu prawa, a nie zapewnia tego wykładnia językowa – daje to podstawę do przyjęcia rezultatów wykładni pozajęzykowej”670. Gdy natomiast wykładnia języ-kowa prowadzi do rezultatów wieloznacznych, wtedy wykładnia syste-mowa i celowościowa służą potwierdzeniu jednego rozwiązania, a od-rzuceniu innego 671.

Ustalanie operatywnych definicji pojęć prawnych na podstawie kładni systemowej powinno być oparte na zgodności z wewnętrzną wy-kładnią systemową oraz zewnętrzną wywy-kładnią systemową. Podmiot dokonujący ustalenia operatywnych definicji opartych na wykładni sys-temowej powinien mieć na względzie wymóg niesprzeczności systemu prawa672, tzn. ustalenia definicji należy dokonać z zachowaniem niesprzecz-ności między ustaloną definicją a jakąkolwiek z norm należących do tego samego systemu prawa.

Ostatecznym etapem ustalania operatywnej definicji pojęcia praw-nego jest przeprowadzenie testu zgodności otrzymanych rezultatów z ce-lami danego aktu normatywnego, czyli dokonanie wykładni celowościo-wej. Wykładnię tę należy rozpatrywać na podstawie dwóch płaszczyzn – krajowego prawa podatkowego oraz regulacji unijnych dotyczących podatków obrotowych.

Stosowanie operatywnych definicji powinno być zgodne z celami opodatkowania danej ustawy podatkowej dotyczącej podatku obrotowego.

670 B. Brzeziński, Prawo podatkowe. Zagadnienia…, s. 511.

671 Ibidem.

W związku z tym dotychczasowe rezultaty wykładni językowej i syste-mowej nie mogą być sprzeczne z celami opodatkowania danym podatkiem obrotowym. Ponadto, w związku z harmonizacją podatków obrotowych każde stosowanie operatywnych definicji pojęć prawnych zawartych w ustawach podatkowych regulujących podatki obrotowe – zarówno pojęć z właściwej krajowej ustawy podatkowej regulującej dany podatek obro-towy, jak i pojęć z dyrektyw regulujących dany podatek obrotowy – po-winno być zweryfikowane z celami, zgodnie z którymi dany akt norma-tywny UE reguluje dany podatek obrotowy. W literaturze przedmiotu wskazuje się, że „cel norm sprowadza się bądź do samego tekstu przepisów aktów prawnych lub też są to dane spoza tekstu – cele takie mogą być bowiem formułowane w materiałach przygotowawczych do poszczególnych aktów prawnych lub też wyprowadza się je wprost z kontekstu funkcjo-nalnego normy w postaci postulatów systemu prawa”673. Ze względu na zasadę samoobliczania, która jest właściwa dla podatków obrotowych, uwzględnianie celów w procesie ustalania operatywnych definicji pojęć prawnych w ustawodawstwie dotyczącym podatków obrotowych powin-no być dokonane wyłącznie co do celów wskazanych expressis verbis w tekście aktu normatywnego UE. W doktrynie prawa podatkowego wskazuje się na wątpliwość: „czy cele, na które powołuje się interpretator (np. sędzia w uzasadnieniu wyroku), rzeczywiście dadzą otworzyć się z treści przepisów ustawy, czy też są jedynie projekcją wyobrażeń inter-pretatora o doskonałym prawie, opartych na przyjętym przez niego sys-temie przekonań i wartości”674. Dlatego aby zapobiec opieraniu procesu definiowania pojęć prawnych na celach nieznajdujących się wprost w tek-ście ustawy podatkowej, podmiot decyzyjny formułując definicję nie musi sięgać do wykładni celowościowej opartej na woli ustawodawcy, czy też poszukiwać celów danej regulacji spoza aktów normatywnych. W związ-ku z tym, ostatni etap ustalania operatywnych definicji powinien być

673 Ibidem, s. 135.

oparty na wykładni celowościowej – jako rodzaju wykładni funkcjonalnej675 – w której uwzględnia się cele wskazane wprost we właściwej dyrektywie regulującej dany podatek obrotowy, który jest przedmiotem krajowej usta-wy podatkowej, skąd pochodzi definiowane pojęcie.