Delimitacja według Wojewódzkich Biur Planowania Przestrzennego

4.5. Delimitacja według Wojewódzkich Biur Planowania Przestrzennego Zgodnie z zapisem ustawy o planowaniu przestrzennym „w planie zago‐ spodarowania przestrzennego województwa [...] określa się w szczególno‐ ści obszary problemowe wraz z zasadami ich zagospodarowania oraz ob‐ szary metropolitalne”, dla których powinien zostać sporządzony plan zago‐ spodarowania obszaru metropolitalnego jako część planu zagospodarowa‐ nia województwa [Ustawa… 2003]. Urzędy marszałkowskie, które rozpo‐ częły pracę nad planami wojewódzkimi najczęściej dokonują własnej deli‐ mitacji obszarów metropolitalnych, zwłaszcza że żadna z przedstawionych powyżej delimitacji nie jest obowiązująca. W obowiązującej Koncepcji… jest wręcz powiedziane, iż ostateczna delimitacja powinna zostać przeprowa‐ dzona na poziomie regionalnym [MRR 2012a, s. 181].

Prace takie zostały podjęte przez Wojewódzkie Biura Planowania Prze‐ strzennego w niektórych województwach, gdzie znajdują się obszary me‐ tropolitalne. Do najczęściej branych pod uwagę kryteriów należą: ‒ społeczno‐gospodarcze, ‒ dostępności komunikacyjnej, ‒ zagospodarowania przestrzennego, ‒ prawno‐polityczne, ‒ ekologiczne, ‒ funkcjonalno‐techniczne, ‒ spójności infrastrukturalnej, ‒ mobilności ludności: dojazdy do pracy i migracje stałe. Uwzględniane są też zasady bezpośredniego sąsiedztwa, ciągłości, zwar‐ tości oraz rozłączności, które brane były pod uwagę również w trakcie opracowywania Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju. W większości przypadków przyjęto, że granice obszaru metropolitalnego powinny być wyznaczone na podstawie granice gmin, ale są też przypadki, w których bazuje się na jednostce statystycznej NTS‐3 i tworzy obszary metropolitalne z wykorzystaniem grupy powiatów bezpośrednio sąsiadują‐ cych z miastem centralnym (Wrocławski OM, Rzeszowski OM).

W celu wykazania różnic w poszczególnych delimitacjach, na mapie (por. rys. 5) przedstawiono delimitację Poznańskiego Obszaru Metropolitalnego według opisanych powyżej metod.

Delimitacja obszarów metropolitalnych 97

(1) Delimitacja wg Wielkopolskiego Biura

Planowania Przestrzennego ^{(2) Delimitacja wg Unii Metropolii} Polskich

(3) Delimitacja według URBAN AUDIT (4) Delimitacja wg Śleszyńskiego Rys. 5. Poznański Obszar Metropolitalny według różnych metod delimitacji Źródło: oprac. własne

Z informacji ukazanych na rysunku wynika, iż Poznański Obszar Metro‐ politalny (POM) wyznaczony przez Wielkopolskie Biuro Planowania Prze‐ strzennego jest znacząco inny niż w przypadku pozostałych metod delimi‐ tacji. Należy podkreślić, że przedstawiona dla POM sytuacja stanowi ogólną tendencję, obserwowaną z różnym natężeniem we wszystkich obszarach metropolitalnych.

W zależności od przyjętej metody granice obszarów metropolitalnych, a co za tym idzie, liczba ludności i władz samorządowych, które wchodzą w ich skład są różne (por. tab. 5). W większości przypadków największe są obszary wyznaczone metodą zastosowaną przez Unię Metropolii Polskich, która za podstawową jednostkę delimitacji przyjmuje subregiony (NUT‐3). Z punktu widzenia wdrażania koncepcji metropolitan governance nie wiel‐ kość obszaru jest istotna, lecz powiązania funkcjonalne między tworzącymi go jednostkami. Takie powiązania najlepiej można zidentyfikować na po‐ ziomie gmin. Na gminach opiera się zarówno metody zastosowane przez Eurostat i Śleszyńskiego, jak i metody delimitacji stosowane przez regional‐ ne instytucje dokonujące delimitacji poszczególnych obszarów metropoli‐ talnych. Tabela 5 Liczba ludności i gmin obszarów metropolitalnych wyznaczanych według różnych delimitacji (w tys.) Obszar metropoli‐ talny ESPON 2001 ^{Eurostat/OECD}(2011 r.) (2011 r.) ^UMP Według Śleszyńskiego (2011 r.) Według Biura planowania (2011 r.) Liczba

ludności ^Liczba gmin ludności^{Liczba Liczba} gmin ludności^{Liczba Liczba} gmin ludności^{Liczba Liczba} gmin ludności ^{Liczba Liczba} gmin

Warszawa 2 785 3 028 90 3 272 107 2 787 50 3 098 81 Kraków 1 236 1 399 44 2 097 93 1 175 23 1 428 50 Łódź 1 165 1 031 21 1 109 28 1 040 19 1 197 32 Wrocław 861 850 19 1 197 44 884 15 1 197 44 Trójmiasto 993 1 125 24 1 289 41 1 070 18 1 476 47 Poznań 919 959 26 1 156 38 912 21 1 390 45 Górnośląski 3 029 2 560 60 2 795 73 2 473 46 2 795 73 Bydgoszcz ‐Toruń 721 820 24 774 19 785 19 774 19 Szczecin 610 482 7 697 26 558 9 628 10 Lublin 451 674 33 717 42 539 15 718 41 Rzeszów 314 505 27 622 38 351 13 333 11 Białystok 403 424 13 510 26 387 9 552 33 Źródło: oprac. własne.

Delimitacja oparta na gminach pozwala na uzyskanie mniejszego, bar‐ dziej spójnego pod względem powiązań funkcjonalnych, obszaru. Natomiast metody bazujące na subregionach i powiatach prowadzą do zaliczenia do

Problemy obszarów metropolitalnych 99 obszarów metropolitalnych także takich gmin, które często nie są w żaden sposób funkcjonalnie związane z miastem centralnym. Taka sytuacja powo‐ duje ograniczenia współpracy, a co za tym idzie wdrażania zasad metropoli‐

tan governance ze względu na niechęć lokalnych samorządów i obawy

przed utratą części swoich kompetencji.

Z powyższych rozważań wynika podstawowy postulat wysuwany pod adresem metod delimitacji obszarów metropolitalnych: delimitacja po‐ winna być przeprowadzana w oparciu o gminy.

Z punktu widzenia stosowanych kryteriów delimitacji trudno wskazać jeden uniwersalny ich zestaw, który mógłby z powodzeniem znaleźć zasto‐ sowanie w delimitacji obszarów metropolitalnych w Polsce i w Europie. Wydaje się, że różnorodność lokalnych uwarunkowań jest na tyle wielka, że uzasadnia nie tylko indywidualne krajowe podejścia do delimitacji, ale nawet dowolność wyboru kryteriów delimitacji przez poszczególne metro‐ polie. Jednak takie rozwiązanie rodzić może problemy z prowadzeniem badań porównawczych w poszczególnych obszarach metropolitalnych krajów i świata.

Podejście funkcjonalne do delimitacji najpełniej odzwierciedla dynamikę powiązań między poszczególnymi jednostkami w regionie i najlepiej po‐ zwala wyodrębnić poszczególne regiony wraz z ich metropoliami oraz na bieżąco mierzyć siłę i zasięg metropolitalnego oddziaływania poszczegól‐ nych ośrodków centralnych [Purchla, Sepioł 1998, s. 16]. Analizie powinno się poddać związki funkcjonalne ośrodka metropolitalnego z otoczeniem, wspólnie pełnione funkcje, powiązania gospodarcze i społeczne poszcze‐ gólnych jednostek wchodzących w skład zespołu metropolitalnego, a także zakres, rodzaj i zasięg funkcji egzogenicznych.

Należy jednak pamiętać, że w obecnej sytuacji nie powinno się mówić o stanie polskich metropolii, lecz skupić się na analizie procesów metropoli‐ zacji. Dlatego też kwestia ostatecznych delimitacji poszczególnych obsza‐ rów jest wtórna, zwłaszcza, że powiązania funkcjonalne, które występują między poszczególnymi jednostkami administracyjnymi, ulegają zmianie, a co za tym idzie zmianom będą podlegać też zasięgi obszarów metropoli‐ talnych. Z punktu widzenia zarządzania układami funkcjonalnymi kluczowe jest nie sztywne określenie granic przestrzennych, lecz elastyczna współ‐ praca poszczególnych jednostek w zakresie problemów o zasięgu metropo‐ litalnym.