22
doświadczenia i propozycje
ją traum oraz negatywnych konsekwen-cji dla swojego rozwoju nawet wówczas, gdy przemoc w rodzinie bezpośrednio (po-zornie) ich nie dotyka.
Czwarty dotyczy wiary w sprawstwo (ochronę ofiar, izolację i karanie sprawców) ● służb wymiaru sprawiedliwości. W rzeczy-wistości policja potrzebuje pokoleniowych zmian personalnych dla wprowadzenia no-wych procedur, podobnie jak sądy dla zmia-ny praktyki orzeczniczej. Także oczekiwanie zmiany mentalności zwartych społeczności (szczególnie wiejskich) może być ujmowa-ne jedynie w perspektywie pokoleniowej.
A wszystko uwarunkowane jest ponadto ekonomicznie (niedostatek mieszkań, brak lokali zastępczych i mieszkań dla sprawców przemocy, niedostatek środków finansowych na organizację pomocy dla ofiar).
Piąty stereotyp ogranicza zakres form przemocy do rozumianych tradycyjnie – fi-● zycznej, seksualnej, psychicznej. Rzadko wymienia się przemoc ekonomiczną, prze-moc w postaci zaniedbywania obowiązków rodzicielskich i wzajemnych w rodzinie oraz szczególnie okrutną, dramatyczną po-stać terroru i coraz bardziej powszechną cyberprzemoc (elektroniczną, internetową, telefoniczną), będącą przyczyną znacznej części samobójstw i prób samobójczych.
Szósty stereotyp pomija możliwości przeciwdziałania i rolę Kościoła katolickie-● go w edukacji społecznej, a także jego od-powiedzialność za kształtowanie zachowań oraz postaw dzieci i dorosłych.
W licznych publikacjach przedstawiane są teoretyczne modele przemocy, często uogól-niane, mało przydatne w codziennej pracy osób zajmujących się pomocą społeczną.
Wiele ośrodków szkolących pracowników socjalnych korzysta z opracowań powsta-łych w innych krajach, przez co obraz zja-wiska przemocy nie jest adekwatny do rze-czywistości polskiej. Pojawia się pytanie:
dlaczego w zintegrowanych inicjatywach nie przewidziano miejsca dla środowisk na-ukowych, akademickich, które w każdym regionie powinny prowadzić lokalne bada-nia w działaniu i współtworzyć programy rozwiązywania problemu? Monitoring
mi-nisterialny ma wartość ogólną, polityczną, głównie statystyczno-ekonomiczną.
By nie być gołosłownym, przedstawię fragmentaryczny, lokalny obraz przemocy w rodzinie na podstawie analizy przypad-ków z rocznej działalności Punktu Kon-sultacyjnego i Wsparcia dla Osób Dotknię-tych Przemocą Domową prowadzonego przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w podkrakowskich Zielonkach. Punkt Kon-sultacyjny jest elementem interdyscyplinar-nego programu Gminnej Koalicji przeciwko Przemocy przyjętego w tej gminie. W Punk-cie Konsultacyjnym stałe dyżury pełnią:
pracownik socjalny, psycholog/terapeuta, pedagog; do stałej dyspozycji jest praw-nik. Punkt współpracuje z sądami, policją, służbą zdrowia, szkołami, wolontariusza-mi, strukturami samorządowymi określo-nymi w ustawie o przeciwdziałaniu prze-mocy w rodzinie z 2005 r. i jej nowelizacji z 2010 r. (Dz. U., nr 125, poz. 842). Gminne służby pomocy społecznej zorganizowały także: mieszkanie przejściowe dla ofiar wy-magających izolacji od sprawcy przemocy, punkt pełnomocnika wójta ds. przeciwdzia-łania alkoholizmowi, świetlicę terapeutycz-ną dla dzieci, grupy wzajemnego wsparcia dorosłych, Forum Aktywności Lokalnej.
W ciągu 12 miesięcy do punktu zgłoszo-no 27 przypadków osób dotkniętych prze-mocą domową, w sprawie których odbyło się ponad 150 spotkań specjalistycznych (konsultacje, porady, informacje, wsparcie i pomoc psychopedagogiczna, interwencje, rozmowy z ofiarami i sprawcami, wywiady, mediacje, zebrania zespołu interdyscypli-narnego, spotkania ze służbami sądowymi, zawiadomienia i przesłuchania pracowni-ków jako świadpracowni-ków na policji, zakładanie Niebieskiej Karty, spotkania w szkołach, konsultacje ze służbą zdrowia itp.).
Na 27 zgłoszonych przypadków:
22 to osoby szukające pomocy (w 18 przypadkach z objawami syndromu stresu ● pourazowego PTSD) i 5 sprawców przemo-cy skierowanych do punktu konsultaprzemo-cyjnego przez policję lub sąd; w żadnym przypadku świadkowie nie chcieli składać formalnych oświadczeń obciążających sprawcę;
23
18 dotyczyło przemocy ze strony męż-czyzn, w 9 przypadkach sprawcami prze-● mocy były kobiety (wykształcenie spraw-ców: 2 wyższe, 5 średnie, pozostałe zawo-dowe i podstawowe; wykształcenie ofiar:
2 wyższe, 8 średnie, pozostałe zawodowe i podstawowe);
w 21 przypadkach sprawcy byli uza-leżnieni od nikotyny, 14 – nadużywało al-● koholu (3 leczyło się w specjalistycznych placówkach, lecz rodziny nie były objęte terapią dla osób współuzależnionych);
informowano o różnych formach prze-mocy: psychicznej – 27; fizycznej – 25; cy-● berprzemocy – 22; przemocy ekonomicznej – 16; przemocy przez zaniechanie pieczy (zwykle nieuświadamianej) – 14; seksual-nej (rzadko ujawniaseksual-nej) – 4. W większości przypadków występowało sprzężenie form przemocy;
w 4 sprawcami przemocy domowej były osoby obce mieszkające pod wspól-● nym dachem;
20 dotyczyło przemocy równoległej wobec dorosłych i dzieci; w 18 z nich wcze-● śniej nie podejmowano żadnej interwencji na rzecz ochrony/pomocy dzieciom;
20 przypadków to przemoc małżeń-ska, w tym sprzężona: wobec dziadków (2); ● wobec rodzeństwa (3); matki wobec syna (2); matki wobec córki (2), a także: kobiety wobec konkubenta (1); teściowej wobec sy-nowej (2) i wnuków (1);
w każdym przypadku sprawca miał przeszłość ofiary (zgłaszające się ofiary ● często stawały się także sprawcami prze-mocy – 9);
w 19 przypadkach zgłaszający się nie mieli świadomości przestępstw i wy-● kroczeń dokonanych na nich i ich dzie-ciach (nie wiedzieli o możliwości ochrony siebie i bliskich przez służby społeczne ani nie znali sposobów dochodzenia swoich praw i dokumentowania swojej krzywdy);
po interwencji 5 dzieci zostało są-downie umieszczonych w instytucjach ● opieki zastępczej, kolejnych 9 znajduje się pod nadzorem kuratora;
w 14 przypadkach dorosłe ofiary od-mówiły lub nie doprowadziły własnych ●
dzieci do punktu konsultacyjnego (uważa-ły, że ochronią swoje dzieci, lub że dzieci same poradzą sobie z problemem i nie po-winny angażować się w oskarżenia rodzica – sprawcy przemocy);
2 osoby – po udzieleniu wsparcia psy-chologicznego i informacji – zostały skie-● rowane do właściwych dla ich miejsca za-mieszkania struktur samorządów;
5 sprawców przemocy mimo wzywa-nia nie stawiło się do punktu (sprawy prze-● kazywano policji);
w 3 przypadkach rozpoczęto terapię w rodzinach ze środków GOPS, w 2 o tera-● pii poza GOPS zdecydował sąd;
w 5 przypadkach rodziny zdecydowa-ły się na wystąpienie do sądu o wydanie ● nakazu przymusowego leczenia choroby alkoholowej sprawcy przemocy;
w 4 udzielono wsparcia psychologicz-nego i wszczęto procedury rozwodowe ● z orzeczeniem o winie;
w 1 przypadku prokuratura umorzy-ła postępowanie wobec sprawcy, podczas ● gdy w tej samej sprawie bezpośrednio zło-żonej przez ofiarę w sądzie, sprawca otrzy-mał karę pozbawienia wolności na półtora roku w zawieszeniu na 2 lata;
w 6 przypadkach ofiary wykazywały rozżalenie, że policja/prokuratura nie pod-● jęły oczekiwanych działań restrykcyjnych/
ochronnych;
w 3 przypadkach skazania sprawców (pozbawienie wolności i zawieszenie wy-● konania kar) nie zastosowano nakazu ich izolacji od ofiar; nadal mieszkają pod jed-nym dachem.
We wszystkich przypadkach zastoso-wano procedury Niebieskiej Karty, ofiary po udzieleniu wsparcia podjęły specjali-styczne leczenie, a rodzinom dotkniętym przemocą GOPS udzielił pomocy socjalnej (zasiłki stałe, celowe, okresowe, sfinanso-wanie żywienia dzieci i inne). Realizacja planów i ustalonych działań wobec rodzin, w których wystąpiła przemoc, są monitoro-wane i dokumentomonitoro-wane.
Na podstawie analizy przypadków i funkcjonowania Punktu Konsultacyjnego i Wsparcia dla Osób Dotkniętych Przemocą
24
badania i sondaże
Domową w Zielonkach można sformułować następujące wnioski:
Na wszystkich szczeblach pomocy społecznej należy wprowadzić współdzia-1.
łanie ze środowiskami akademickimi, które powinny dostosować kształcenie studentów do potrzeb ustawy o przeciwdziałaniu prze-mocy w rodzinie oraz prowadzić badania w działaniu umożliwiające wprowadzanie profesjonalnych modyfikacji przyjętych strategii i programów.
Ustawy o systemie oświaty i o pomo-cy społecznej oraz porozumienia państwa 2.
ze związkami wyznaniowymi wymagają weryfikacji pod kątem konieczności rozwi-jania inteligencji emocjonalnej jako ważnej sfery osoby ludzkiej.
Istnieje potrzeba zawarcia umowy spo-łecznej z różnorodnymi podmiotami (także 3.
mediami i środowiskami artystycznymi) w kwestii propagowania działań prowadzą-cych do zmian mentalnych w zakresie roz-woju wrażliwości społecznej, kształtowania otwartej i odważnej postawy obywatelskiej oraz likwidacji negatywnych tradycji ro-dzinnych tworzących wielopokoleniowe łańcuchy zranień.
Należy rozważyć możliwość wpro-wadzenia systemu nadzoru nad praktyką 4.
orzeczniczą sądów, postępowaniem nie-zawisłych sądów zgodnie z zasadą ducha, a nie literą prawa i przestrzeganiem przez policję i prokuraturę procedur ochrony i bezpieczeństwa człowieka przed krzywdą ze strony innych ludzi w każdej, nie tylko fizycznej formie.
Zmiany form i akcentów wymaga sposób nagłaśniania problemu przemocy 5.
w rodzinie tak, by lęk przed rozpadem ro-dziny, odebraniem dzieci i aresztowaniem rodzica nie wstrzymywał ofiar w począt-kowych fazach przemocy przed szukaniem społecznego wsparcia. Pomoc ma wielo-wymiarowy charakter i musi być oparta na zasadzie wczesnej i kompleksowej in-terwencji, niedopuszczającej do destrukcji życia rodzinnego i zaburzeń rozwoju dzie-ci. Poniesienie odpowiedzialności przez sprawcę za czyny przemocy winno być traktowane nie jako kara, lecz konieczna
forma pomocy w dokonaniu zmian jego zachowań i postaw.
Należy zabezpieczyć środki na eduka-cję i informacje uświadamiające istnienie, 6.
skalę i następstwa problemu przemocy dla:
rodziny, ofiar, dzieci, sprawców, lokalnej społeczności i całego państwa. Do rozpo-rządzeń oświatowych i pomocy społecznej należy wprowadzić zadania dotyczące or-ganizacji warsztatów umiejętności wycho-wawczych dla rodziców oraz świetlic tera-peutycznych dla dzieci z rodzin dotknię-tych przemocą domową (grup wsparcia dla młodzieży).
W przepisach prawa powinny znaleźć się zapisy nie tylko o konieczności izolowa-7.
nia sprawcy przemocy od rodziny, ale też o obowiązku kierowania przez sąd ofiary i jej dzieci na profesjonalną terapię.