Dochody i wydatki gmin i powiatów. Deficyt budżetu

Samorządy opierają swoją finansową niezależność przede wszystkim na dochodach własnych. Główne grupy tych dochodów to: podatki i opłaty lokalne, dochody z majątku, udział władz samorządowych w dochodach władz państwo-wych z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych oraz od osób prawnych, a także wybrane tytuły dochodowe pobierane przez urzędy skarbowe. W zakresie podatków lokalnych pobieranych przez urzędy gminne jedynie podatek rolny jest uzależniony od koniunktury gospodarczej, pozostałe ustala się nominalnie z zachowaniem stawek maksymalnych narzuconych przez ministra finansów41. Niezależność dochodowa jednostek samorządu terytorialnego przejawia się przede wszystkim w możliwości ustalania wysokości zwolnień i ulg w podatkach i opłatach lokalnych oraz kreowaniu struktury dochodów z mienia (wysokość czynszów i innych opłat z tytułu użytkowania nieruchomości, dochody ze sprze-daży mienia). Jeśli chodzi o pozostałe grupy dochodów własnych, jest to nie-zależność ograniczona ze względu na ustalanie procentowego udziału jednostki samorządu terytorialnego w podatku dochodowym przez władze centralne oraz stosowanie przepisów równoważących różnice pomiędzy jednostkami bogat-szymi a biedniejbogat-szymi.

Oprócz dochodów własnych na dochody budżetów gmin i powiatów składają się dotacje celowe oraz subwencje z budżetu państwa. Środki te są przekazywane 39 Gminy ościenne Krakowa, w tym w szczególności Zabierzów, prowadzą akcję nakłania-nia nowych mieszkańców (uprzednio krakowian) do zmiany meldunku, co pozwoli na przejęcie udziału w ich podatkach. Działania te wynikają z tego, że pomimo faktycznego zamieszkiwania w gminach podmiejskich mieszkańcy nie dokonują formalnego przemeldowania, co skutkuje dal-szym wpływaniem części ich obciążeń podatkowych do kasy gminy miejskiej. Za: G. Skowron,

Czy gminy zabiorą Krakowowi miliony złotych?, „Dziennik Polski” z 28 listopada 2008 r., s. 1

i A4.

40 Na podstawie informacji zamieszczonych w serwisie internetowym miasta: www.krakow. pl (dostęp: 27.02.2013).

41 P. Swianiewicz, Foundations of Fiscal Decentralization. Benchmarking Guide for

Coun-tries in Transition, Discussion Papiers nr 26, Local Government and Public Service Reform

z budżetu centralnego. Samorządy nie mają wpływu na ich wysokość. Dotacje muszą zostać wykorzystane na wskazany cel, zaś subwencja pozostaje do uzna-niowej decyzji władz gminy w zakresie kierunków jej wykorzystania (z ograni-czeniami od 1994 r. dotyczącymi określonych części subwencji)42.

Tabela 1.1. Struktura dochodów polskich gmin oraz powiatów w 1999 r.

Wyszczególnienie ^{Gminy Powiaty}

w mln zł _procentowy^udział w mln zł _procentowy^udział Dochody ogółem 51 741,7 100,00 9 847,4 100,00

Dochody własne 27 846,0 53,82 701,2 7,12

Subwencja ogólna 16 604,2 32,09 4 371,6 44,39

Dotacje celowe 7 291,5 14,09 4 774,6 48,49

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową.

W tabeli 1.1 przedstawiono strukturę dochodów gmin i powiatów Polskich w 1999 r. Z danych wynika, że samodzielność powiatów w zakresie kształto-wania uzyskiwanych dochodów jest znikoma. Jedynie ok. 7% stanowią dochody własne, a więc takie, na których wypracowanie samorząd ma realny wpływ. Ponad 85% dochodów to dotacje i subwencje obliczane na podstawie kryteriów ustawowych. W porównaniu ze stanem dochodów powiatowych finanse gmin wypadają stosunkowo dobrze, ponieważ ponad 50% dochodów tych jednostek samorządu terytorialnego to dochody własne. Biorąc jednak pod uwagę, że taki udział dochodów własnych gmin nie jest uznawany za wystarczający, konstrukcja finansowych podstaw działania samorządów powiatowych pozwala na wniosek o braku ich samodzielności finansowej43. J. Sepioł nazwał powiaty polskie lat 1999–2002 bankrutami. Określenie to nie jest do końca adekwatne w odniesieniu do jednostek sektora finansów publicznych, ale w obrazowy sposób opisuje ich kondycję44.

Należy dodać, że tak słabe ekonomicznie powiaty od 2004 r. podlegają prze-pisom, które nakazują im oddanie części dochodów należnych z tytułu udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych oraz od osób prawnych45.

Nastę-42 Do 1993 r. gminy otrzymywały subwencję bez wyszczególnienia jej części. Ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. o finansowaniu gmin obowiązująca w latach 1994–1998 wskazała trzy części subwencji: oświatową, wyrównawczą oraz ogólną.

43 Jakość rządzenia: Polska bliżej Unii Europejskiej?, red. J. Hauser i M. Marody, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2000, s. 102–103.

44 J. Sepioł, Kraków…, s. 10–11.

45 Wpłata powiatu do budżetu państwa obliczana jest na podstawie dwóch wskaźników:

podzie-26

puje redystrybucja środków przekazanych przez powiaty bogatsze dla powiatów biedniejszych. Mechanizm taki osłabia dążenia samorządów mające na celu przyciąganie na swój obszar podmiotów i mieszkańców o wyższych dochodach46. Podobny mechanizm poziomego wyrównywania dochodów obowiązuje również budżety gmin (gminy o wyższych dochodach wpłacają do budżetu centralnego kwoty, które tworzą następnie pulę do podziału dla jednostek, w których dochody są niższe)47.

Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego obowiązująca od 2004 r. wprowadziła rozgraniczenie na dochody pewne oraz tzw. dochody potencjalne. Do dochodów potencjalnych zaliczono grupę środków pochodzą-cych ze źródeł zagranicznych niepodlegająpochodzą-cych zwrotowi oraz pochodząpochodzą-cych z Unii Europejskiej, a także inne środki określone w odrębnych przepisach. Duże ośrodki miejskie stały się wprawdzie głównymi beneficjentami środków unijnych w wymiarze nominalnym w pierwszych latach korzystania, ale miały one problemy z ich pozyskiwaniem. Przyczyną był przyjęty mechanizm ich przyznawania. Wnioski o dofinansowanie oceniał komitet sterujący, w skład którego wchodzili przedstawiciele samorządów z danego województwa. W prak-tyce oznaczało to umiejscowienie największych ośrodków danego obszaru na straconej pozycji, ponieważ przedstawiciele mniejszych jednostek popierali wza-jemnie swoje wnioski w obawie o możliwość przyznania środków na wybrany duży projekt miejski, który zaabsorbowałby większość środków. W związku z tym metropolie wnioskowały o stworzenie w odniesieniu do kolejnej transzy środków unijnych odrębnego programu dla dużych ośrodków48. Na podstawie obserwacji sytuacji, jaka miała miejsce w 2006 r. w Polsce, stwierdzić można,

lona przez liczbę mieszkańców) i P_p (kwota dochodów podatkowych wszystkich powiatów w roku poprzedzających rok bazowy podzielona przez liczbę mieszkańców kraju). Wpłaty muszą odprowadzać powiaty, dla których wskaźnik P jest większy niż 110% wskaźnika P_p. Dodat-kowo w miarę bogacenia się powiatu kwota odprowadzana do budżetu podlega coraz większym obciążeniom. Za: art. 30 Ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

46 Od 2004 r. mechanizm dotyczy części równoważącej subwencji ogólnej gmin, przed 2004 r. był elementem części podstawowej subwencji ogólnej gmin. Za: S. Owsiak, Finanse publiczne…, 1999, s. 358 i 457–458.

47 Zmianę zasad obliczania wpłat do budżetu z tytułu wpłat rozdysponowywanych następ-nie w ramach subwencji równoważącej postulują liczni przedstawiciele władz dużych ośrodków miejskich, jak również teoretycy nauk zajmujących się kształtowaniem systemu finansów publicz-nych. Np. P. Swianiewicz w referacie pt. Obszary metropolitalne w systemie finansów publicznych (w: Obszar metropolitalny. Jakie władze i finanse?, Materiały konferencyjne, Lublin 2005, s. 64) proponuje uwzględnienie w procesie kształtowania systemu dochodów miast na prawach powiatu jego specyficznych potrzeb wydatkowych przez m.in. zwiększenie liczby i rozszerzenie zakresu wskaźników wykorzystywanych do obliczania wpłaty do budżetu.

48 Stanowisko Unii Metropolii Polskich w sprawie prac nad dokumentami programowymi: Narodowy Plan Rozwoju 2007–2013; Aktualizacja Koncepcji Zagospodarowania Przestrzennego

że duże znaczenie w kształtowaniu tego systemu mają czynniki polityczne. Przydział środków według województw odbił się szerokim echem w mediach (wyboru dokonano spośród czterech możliwych wariantów, tzw. algorytmów). W zależności od wybranego systemu podziału powstawały znacząco różne modele dofinansowania województw. Algorytm I dzielił środki unijne na dwie pule: 80% środków do rozdysponowania według liczby mieszkańców, 20% do podziału po połowie pomiędzy regiony o najniższym PKB oraz najwyższej stopie bezrobocia. Zastosowanie takiego klucza podziałowego dawało Małopolsce nieco powyżej 1 mln euro (województwo mazowieckie dostawało 1,8 mln)49. Algorytm II proponowany przez Komisję Europejską, zaakceptowany m.in. przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu, zakładał podział środków według kryteriów liczby mieszkańców oraz PKB na mieszkańca.

Dyskusja nad wyborem algorytmu stała się jeszcze jednym przykładem próby sił pomiędzy politykami rządowymi, lokalnymi i samorządem. Te same argumenty natury ekonomicznej wykorzystywano zarówno do poparcia, jak i negacji określonego algorytmu. Zasadniczo – wyłączając kwestie układów politycznych – różnice pomiędzy poszczególnymi systemami polegały na przy-jęciu dwóch przeciwstawnych założeń: równości w dostępie do środków (te same kryteria dla wszystkich: dochód na mieszkańca, liczba mieszkańców) lub też zastosowaniu rozwiązań faworyzujących rejony biedniejsze (wyodrębnienie dla nich specjalnej puli środków) w myśl zasady, że obszary o wyższym poziomie rozwoju gospodarczego poradzą sobie bez dodatkowej pomocy. Należy jednak dodać, że obszary biedne korzystają już ze specjalnego programu pomocy dla Polski Wschodniej oraz z odpowiednich programów sektorowych. Stąd też przyjęcie wariantu pierwszego dodatkowo upośledza możliwości regionów bogatszych w zakresie dostępu do środków unijnych. Zgodnie z przyjętym spo-sobem podziału województwo warmińsko-mazurskie otrzymało na mieszkańca 726 euro, zaś województwo małopolskie – 334,9 euro. Wariant niekorzystny dla Małopolski oznacza dla niej ok. 300 mln euro mniej niż w przypadku przyję-cia algorytmu II50. Kolejny etap rozdysponowywania środków unijnych (okres 2007–2013) również stał się przedmiotem burzliwej politycznej dyskusji dotyczą-cej wyboru sposobu podziału środków. Rozdysponowywanie puli przyznanych środków wojewódzkich zostało obarczone ryzykiem przydzielania według siły

Kraju; Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego, Unia Metropolii Polskich, Katowice, czerwiec 2005, pkt 1 i 4 dokumentu.

49 I. Dańko, Bunt Małopolski w sprawie podziału eurofunduszy, „Gazeta Wyborcza” z 29 czerwca 2006 r., http://krakow.gazeta.pl/krakow/1,35798,3452181.html (dostęp: 7.11.2008).

50 M. Kuźmicz, Miliardy z UE dla najbiedniejszych regionów, „Gazeta Wyborcza” z 1 sierp-nia 2006 r., http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,33405,3519745.html (dostęp: 7.11.2008); W. Pelowski, Unijne pieniądze – dymisja marszałka za sukces?, „Gazeta Wyborcza” z 10 lipca 2006 r., http://serwisy.gazeta.pl/wyborcza/1,68586,3475848.html (dostęp: 7.11.2008).

28

oddziaływania działań lobbystycznych. Złamana została zasada braku zależności pomiędzy poszczególnymi szczeblami samorządu terytorialnego (uzależniono gminy i powiaty od województw)51.

Wydatki budżetowe samorządów przeznaczane są na realizację zadań wła-snych, zleconych oraz realizowanych w ramach porozumień. Środki na zadania własne pochodzą z dochodów własnych oraz subwencji i dotacji. Na zadania zlecone oraz wynikające z umów-porozumień jednostka otrzymuje dodatkowe transfery pieniężne, z tym, że w przypadku zadań przejmowanych porozumie-niami ma ona faktyczną możliwość negocjacji wysokości przekazanej dotacji, natomiast transfery na zadania zlecone (z budżetu centralnego) bardzo często zostają niedoszacowane, co powoduje konieczność pokrywania części wydatków na te zadania z puli przeznaczonej na realizację zadań własnych52.

W przypadku niniejszej pracy szczególnie ważny jest podział wydatków budżetowych według następujących kluczy podziałowych: wydatki bieżące – wydatki majątkowe, wydatki stałe – wydatki zmienne oraz wydatki sztywne – pozostałe wydatki. Struktura wydatków bieżących i majątkowych stanowi wyraz polityki władz lokalnych. Wskazuje również na horyzont czasowy prowadzonego planowania budżetowego, ponieważ najczęściej wysoki odsetek wydatków mająt-kowych (w tym inwestycyjnych) jest powiązany z realizacją średnio- i długookre-sowej polityki rozwoju. Kolejne dwa podziały rodzajowe wydatków publicznych stanowią wykładnię realnego wpływu władz na kształtowanie struktury wydat-ków w roku budżetowym. Wydatki stałe obejmują te wynikające z obowiązko-wych zadań jednostki oraz zadań kontynuowanych z lat poprzednich. Dodat-kowych informacji o ograniczeniach w kształtowaniu wydatków budżetowych dostarcza wykazanie wydatków tzw. sztywnych, do których zalicza się przede wszystkich wydatki związane z obsługą długu publicznego53.

W sytuacji wykonania wyższych wydatków od dochodów (wystąpienia defi-cytu budżetowego) samorząd się zadłuża. Od początku funkcjonowania reakty-wowanych samorządów obowiązywały określone prawne ograniczenia zacią-gania zobowiązań. Ustawa z 14 grudnia 1990 r. o dochodach gmin i zasadach ich subwencjonowania wprowadziła ograniczenie wysokości przypadających do spłaty w danym roku rat kredytów wraz z odsetkami do 5% planowanych dochodów (art. 23 ustawy). Ustawa z 10 grudnia 1993 r. o finansowaniu gmin zliberalizowała ograniczenie w zakresie maksymalnego rocznego obciążenia budżetu gminy spłatami zadłużenia rat oraz odsetek do wysokości 15% planowa-nych dochodów w danym roku (art. 24 ustawy).

51 Krytykę takiego systemu przedstawił J. Sepioł, były marszałek województwa małopol-skiego, w artykule pt. Dziesięć lat samorządu, „Gazeta Wyborcza” z 18 stycznia 2009 r., http:// szukaj.wyborcza.pl/archiwum/0,48002.html (14.09.2010).

52 J. Regulski, op. cit., s. 281.

Następnie maksymalne progi zaciągania długu zostały określone w ustawie o finansach publicznych z 1998 r. oraz ustawie o finansach publicznych z 2005 r.54 Od 1999 r. w jednostkach samorządu terytorialnego stosuje się również drugi wskaźnik związany z zadłużeniem budżetu, który określa, że wysokość zacią-gniętych zobowiązań nie może być na koniec roku wyższa niż 60% wykonanych dochodów budżetu (art. 114 ustawy o finansach publicznych z 1998 r., art. 170 ustawy o finansach publicznych z 2005 r.). Analogiczny wskaźnik od 2005 r. liczony jest także na koniec każdego kwartału roku budżetowego do wysokości planowanych dochodów w danym roku. Należy dodać, że oprócz takich instru-mentów zaciągania długu jak kredyt, pożyczka czy obligacje do ogólnego zadłu-żenia jednostki dodaje się wartość niezapłaconych na koniec roku zobowiązań względem kontrahentów, których termin zapłaty przypadał na kończący się rok (są to tzw. zobowiązania wymagalne). Począwszy od 2014 r., wskaźnik zadłu-żenia (w związku z wejściem w życie nowej ustawy o finansach publicznych55) będzie obliczany indywidualnie dla każdej jednostki z uwzględnieniem stosunku rocznej wartości spłat zobowiązań i ich obsługi do planowanych dochodów (która nie będzie mogła przekroczyć określonego poziomu wskaźnika opartego na śred-niej arytmetycznej z obliczonych dla ostatnich 3 lat relacji dochodów bieżących, powiększonych o wpływy uzyskane ze sprzedaży majątku oraz pomniejszonych o wydatki bieżące, do dochodów ogółem)56.

Zaciąganie długu wiąże się z koniecznością pokrywania kosztów jego obsługi. Należą do nich: odsetki od wartości zaciągniętego długu, prowizje, opłaty itp. Wartość tych kosztów, wraz z przypadającymi do spłaty w danym roku ratami kredytów i pożyczek oraz wykupem obligacji, jest corocznie zali-czana do tzw. małego wskaźnika zadłużenia (15%). Ze względu na te dodatkowe obciążenia za sytuację wyjątkowo niekorzystną uznaje się taką, w której środki pozyskane w wyniku zaciągnięcia kredytu, pożyczki czy też emisji obligacji przeznaczane są na pokrycie wydatków bieżących, ponieważ koszt pozyskania kapitału obcego nie jest równoważony korzyścią utworzonego nowego majątku57. Poziom zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego podlega ujawnieniu w uchwałach budżetowych oraz jest przedmiotem kontroli organów admini-stracji rządowej, co jest uzasadnione znaczną dynamiką zadłużania się dużych miast Polski. Zadłużanie się dużych ośrodków miejskich w Polsce od drugiej 54 Ustawa o finansach publicznych z dnia 28 listopada 1998 r., Dz.U. z 2003 r. nr 15 poz. 148 – tekst jednolity (art. 113 i 114). Obecnie obowiązuje Ustawa z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, Dz.U. nr 249 poz. 2104 (art. 169 i 170).

55 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, Dz.U. nr 157 poz. 1240.

56 E. Kowalczyk, Część zakładów budżetowych zostanie zlikwidowana 1 stycznia 2010 r., „Gazeta Samorządu i Administracji” z 1 października 2009 r., http://gsia.infor.pl/index.php?ac-t=mprasa&sub=article&id=72785 (dostęp: 4.05.2010).

30

połowy lat 90. należy uznać za zjawisko dotyczące w mniejszej lub większej skali każdego z tych skomplikowanych organizmów społeczno-gospodarczych. Za ponad połowę zadłużenia sektora samorządowego odpowiedzialne są właśnie duże miasta58. Znaczna część ich zadłużenia wynika z zapóźnienia w rozwoju infrastruktury transportowej. Ogólną, pozytywną tendencją jest zaś zadłużanie się na cele inwestycyjne59. Należy jednak dodać, że dług sektora samorządo-wego, choć niekiedy wysoki, stanowi jedynie kilkuprocentową część ogólnego zadłużenia sektora publicznego.

Jak już wspominano, samorządy lokalne polskich metropolii funkcjonują w warunkach permanentnego niedofinansowania potrzeb. Dodatkowo są obar-czone wieloma obowiązkowymi zadaniami własnymi o charakterze endoge-nicznym, co w warunkach słabości strony dochodowej budżetów powoduje, że konieczne staje się dokonywanie wyboru pomiędzy licznymi pilnymi zadaniami inwestycyjnymi do realizacji, a także prowadzi do znacznego zadłużania się naj-większych miast. Analiza budżetów pięciu najnaj-większych miast Polski (Krakowa, Warszawy, Łodzi, Poznania i Wrocławia) pozwala na sformułowanie wniosku dotyczącego zależności pomiędzy zmianami wysokości budżetu wydatków ogó-łem a wysokością wydatków na realizację zadań lokalnych (endogenicznych). Do działów wydatków związanych z zadaniami endogenicznymi zaliczono: gospodarkę mieszkaniową, oświatę i wychowanie, pomoc społeczną i pozo-stałe zadania w zakresie polityki społecznej, edukacyjną opiekę wychowawczą, gospodarkę komunalną oraz rolnictwo i łowiectwo. Analiza budżetów ww. miast w ostatnich latach pokazuje, że w każdym z badanych ośrodków widoczna jest zależność, że w miarę wzrostu wydatków ogółem, udział wydatków w podsta-wowych działach endogenicznych maleje. Stanowi to potwierdzenie potrzeby zmian w systemie finansowania samorządów lokalnych wielkich miast. Istnieje bowiem uzasadnione przypuszczenie, że zwiększenie ich dochodów skutkować będzie wzrostem możliwości wydatkowania środków budżetowych na zadania o charakterze ponadlokalnym.

Ponadto słuszne wydaje się stwierdzenie o konieczności szybkiego wprowa-dzenia takich zmian z uwagi na fakt, że duże ośrodki znajdują się od 1989 r. w sytuacji ciągłego nadrabiania zaległości inwestycyjnych, szczególnie dotkli-wych dla mieszkańców i innych użytkowników miast w zakresie niedorozwoju infrastruktury komunikacyjnej. Stąd też wydatki w dziale 600 – transport i łączność, angażują dużą część budżetów inwestycyjnych miast, ale też

budże-58 P. Swianiewicz, Zadłużenie samorządów, „Wspólnota” z 17 lutego 2007 r., http://www. wspolnota.org.pl/content/view/4550/29/ (dostęp: 6.04.2011).

59 Opisywane problemy związane z brakiem wystarczających środków finansowych na finan-sowanie rozwoju infrastruktury transportowej były przedmiotem wielu wystąpień Unii Metropolii Polskich, zabiegającej o dostrzeżenie roli, jaką odgrywają metropolie w rozwoju gospodarczym państwa (np. stanowisko z dnia 3 października 2001 r.).

tów wydatkowych ogółem. W roku budżetowym 2011 udział tych wydatków w wydatkach ogółem wynosił od ok. 18% w Krakowie i Łodzi do ponad 35% w Gdańsku. Wysokość udziału tych wydatków utrzymuje się na stałym poziomie od lat 90.

Ogromne potrzeby inwestycyjne ośrodków miejskich zmuszają do poszuki-wania alternatywnych źródeł ich finansoposzuki-wania. Stąd też wobec trudności w sto-sowaniu partnerstwa publiczno-prywatnego (a więc możliwości wykorzystania montażu finansowego w realizowanych zadaniach) samorządy wielkich miast zadłużają się. Wysokość zadłużenia zbliża się niekiedy do prawnie dopuszczal-nej granicy (do końca 2013 r. próg 60% dochodów budżetu). Analiza wielkości „dużego” wskaźnika zadłużenia według stanu na koniec 2011 r. wskazuje, że pięć największych miast Polski cechuje bardzo wysoki poziom zadłużenia budżetu w stosunku do dopuszczalnych wartości. We wszystkich miastach wartość „dużego” wskaźnika zadłużenia przekroczyła poziom 50%; dla Krakowa była najwyższa i wyniosła 59,8% (budżety Łodzi, Poznania i Wrocławia osiągnęły poziom ok. 58%, zaś Gdańska – 55%)60.

Podnosząc kwestie ustawowych limitów zadłużenia budżetów samorządo-wych, należy zwrócić uwagę, że sztywne ustawowe ograniczenia (obowiązujące do końca 2013 r.) nie odzwierciedlają w pełni możliwości bezpiecznego zadłu-żania się jednostek. Ponadto w związku z silną presją inwestycyjną (występującą nie tylko w dużych miastach, ale także w prężnie rozwijających się mniejszych jednostkach), generują one wiele negatywnych zjawisk (w tym stanowiących naruszenie przepisów prawa), do których zaliczyć należy: zawyżanie wysokości planowanych dochodów, problematyczne ujmowanie w planowanych dochodach i wydatkach wartości udzielonych koncesji na roboty budowlane, włączanie do budżetów dochodów z usług komunalnych (np. do budżetu Krakowa włączono w 2007 r. wpływy z biletów komunikacji miejskiej), prowadzenie polityki pozyskiwania znacznych dochodów ze sprzedaży mienia (widoczne w budżecie Wrocławia w ostatnich latach; pozwoliło to na znaczne obniżenie wskaźnika zadłużenia przy kontynuacji programu inwestycyjnego oraz na obniżenie „małego” wskaźnika, który w 2005 r. osiągnął bardzo wysoki poziom, zbliżając się do ustawowego limitu zadłużenia), brak przekazywania lub duże opóźnienia w przekazywaniu do ZUS składek od wynagrodzeń pracowników samorzą-dowych.

60 Dane ze sprawozdań z wykonania budżetu: Krakowa, Łodzi, Wrocławia, Gdańska i Pozna-nia za 2011 r.

32