Kraków jako centrum międzynarodowej turystyki

Kraków jest ośrodkiem miejskim, który ze względu na bogactwo zasobów stanowiących potencjalny produkt turystyczny jest niejako naturalnie prede-stynowany do pełnienia funkcji ośrodka turystycznego. Ponieważ w mieście funkcjonują ważne instytucje kultury, Kraków ma także warunki do rozwijania oferty dla turysty elitarnego, wymagającego. Obecność jednostek naukowych i badawczych daje szanse rozwoju gałęzi turystyki biznesowej. W ostatnich latach pojawiły się także możliwości, by Kraków stał się ważnym ośrodkiem turystyki pielgrzymkowej202.

W pierwszych latach funkcjonowania reaktywowanego samorządu sytuacja była znacząco inna. Na początku lat 90. problemem i barierą rozwoju turystyki w Krakowie był brak odpowiedniej infrastruktury turystycznej, w szczególności tej na wysokim światowym poziomie. Miasto podejmowało inicjatywy mające na celu przyspieszenie jej rozwoju, ale ze względu na szybką reakcję rynku prywat-nego na powstałą niszę oraz w związku ze zmianami w przepisach dotyczących możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez samorządy, sukcesyw-nie wycofywało się ono z udziału w kolejnych przedsięwzięciach. Kluczową kwe-stią dla rozwoju Krakowa jako ośrodka turystyki międzynarodowej był również brak rozwiniętych połączeń lotniczych, zwłaszcza międzynarodowych. Wynikało to z polityki prowadzonej przez państwowego monopolistę, będącego głównym właścicielem regionalnych portów lotniczych.

Powyższe trudności udało się wyeliminować. Dzięki prywatnemu kapitałowi powstała w Krakowie rozwinięta baza hotelowa oraz instytucje zajmujące się obsługą ruchu turystycznego (liczba miejsc noclegowych w Krakowie wzrosła z 9403 w 1991 r. do 28 063 w 2011 r.203). Wejście Polski do Unii Europejskiej przyczyniło się do zniesienia ograniczeń w rozwoju sieci połączeń lotniczych 202 Zgodnie z wynikami badań ruchu turystycznego w Krakowie Sanktuarium Bożego Miło-sierdzia w Łagiewnikach było wskazywane w 2003 r. na dziewiątym miejscu najatrakcyjniejszych miejsc Krakowa, a w 2005 r. zajęło ono już trzecie miejsce, po Wawelu i Rynku Głównym. Za:

Badanie ruchu turystycznego w Krakowie w roku 2005. Raport końcowy, Małopolska Organizacja

Turystyczna, Kraków 2005, s. 135.

203 Raport o stanie miasta 1991; Kraków w liczbach 2011, Wydział Strategii i Rozwoju Miasta, Kraków 2012, s. 7.

na liniach międzynarodowych. Krajowa i międzynarodowa turystyka w Krako-wie stanowi niewątpliKrako-wie wypadkową korzystnych okoliczności wewnętrznych (ogromne i zróżnicowane zasoby produktów turystycznych) oraz uwarunkowań zewnętrznych (upadek komunizmu, wejście Polski do UE). Miasto jest coraz chętniej odwiedzane przez turystów, których liczba w 2011 r. wyniosła 8,6 mln204. Zmiana uwarunkowań spowodowała więc ogromny napływ turystów do miasta. Oprócz wymienionych wyżej uwarunkowań politycznych kluczową rolę należy przypisać sprzężeniu dwóch czynników: zwiększeniu dostępności komunika-cyjnej oraz modzie na miasto wykreowanej przez podmioty branży. Sytuacja ta została już wielokrotnie potwierdzona licznymi rankingami oraz nagrodami, jakie Kraków zdobywa jako destynacja turystyczna. W 2006 r. Kraków zajął piąte miejsce w rankingu na najciekawsze pod względem turystycznym miejsce miesięcznika „Travel and Leisure” (mającym 3 mln czytelników na całym świe-cie), a jedna z największych agencji turystycznych w USA – Orbitz.com, uznała Kraków za najmodniejsze miasto świata. W 2007 r. Kraków zajął dziesiąte miejsce wśród najbardziej lubianych miast zamorskich w corocznym rankingu czytelników „The Observer, Guardian and Guardian Unlimited” oraz otrzymał nagrodę Travel Trade News w kategorii The Best European Destination205.

Chociaż samorząd lokalny jest raczej pozbawiony bezpośredniego wpływu na rozwój turystyki w mieście, należy dostrzec działania prowadzone przez miasto, których zadaniem jest promocja miejsca, utrzymanie i reklamowanie standardu krakowskich usług i produktów turystycznych. Do działań tych dodać należy inwestycje w infrastrukturę związaną z turystyką, zarówno masową, jak i bizne-sową. Po 2000 r. na liście najważniejszych inwestycji miejskich znalazło się kilka związanych z tą dziedziną gospodarki.

W latach 2006–2007 zrealizowano budowę Pawilonu „Wyspiański 2000”, wpisującego się w program obchodów 750-lecia lokacji miasta. Pełni on funkcje wystawienniczo-informacyjne (stanowi jeden z punktów sieci informacji miej-skiej oraz siedzibę miesięcznika „Karnet”). Koszt inwestycji wyniósł 9,78 mln zł. W 2010 r. otwarte zostało Centrum Obsługi Ruchu Turystycznego przy ul. Powi-śle, u stóp Wzgórza Wawelskiego. Stanowi ono odpowiedź na fatalny stan zago-spodarowania terenu przy bulwarze Czerwieńskim, służącym obecnie do obsługi ruchu turystycznego. Inwestycja stanowi uzupełnienie oddanego w 2009 r. do użytkowania parkingu podziemnego przy placu Na Groblach206.

Analizując zadania realizowane z budżetu miasta, które dotyczą rozwoju turystycznego, należy także przywołać inicjatywę stworzenia warunków do

204 Na podstawie: Raport o stanie miasta, za lata 2003–2011.

205 J. Balcewicz, Łapać gościa. Czy zagraniczni turyści przestali kochać Kraków?, „Kraków” 2008, nr 10/11 (48/49), s. 20–23.

120

poznawania ośrodka przez osoby niepełnosprawne (niewidome i z dysfunkcjami ruchowymi). Dla nich przygotowano specjalny szlak turystyczny pn. Droga Królewska dla niepełnosprawnego turysty. Główne elementy inwestycji to makiety zabytków oraz aplikacja na telefony komórkowe zawierająca komunikaty instruujące, jak dostać się do kolejnego etapu (kolejnej makiety). Projekt otrzy-mał dofinansowanie z Unii Europejskiej w wysokości 75% jego kosztu. Z wyko-rzystaniem zewnętrznych bezzwrotnych środków realizowany jest też kolejny miejski projekt pt. Central Markets – Revitalising and Promoting Traditional

Markets in Central Europe. Jego realizację rozpoczęto w lipcu 2012 r. Celem jest

promocja przestrzeni publicznych w miastach historycznych jako tradycyjnych miejsc wymiany handlowej. Rezultatem będzie stworzenie koncepcji zarządzania miejskimi placami handlowymi oraz stworzenie przestrzeni handlu wyrobami tradycyjnymi, w szczególności lokalnymi207.

W grupie zadań wspierających Kraków jako ośrodek zróżnicowanej turystyki wyróżnia się duże, kapitałochłonne przedsięwzięcie inwestycyjne – budowa cen-trum kongresowego przy rondzie Grunwaldzkim. Miasto kilkukrotnie planowało rozpoczęcie budowy centrum kongresowego w rejonie ronda Grunwaldzkiego. Lokalizację tę wybrano, ponieważ miasto posiada w tym miejscu ponad 1 ha gruntów. Teren ten planowano oddać pod budowę obiektu użyteczności publicz-nej już w latach 70. (miała tam powstać nowa opera). Kolejne koncepcje zabu-dowy nie przechodziły jednak w fazę realizacji. W latach 1992–2006 projekt miał być realizowany z wykorzystaniem kapitału prywatnego. Plany z 1992 r. zakładały realizację tzw. Krak-Centrum przez spółkę publiczno-prywatną samo-rządu, austriackiej firmy deweloperskiej oraz przedsiębiorstwa Chemobudowa. Samorząd oraz Chemobudowa wnosili do spółki aportem grunt (oba podmioty posiadały grunty, na których planowano budowę), a finansowanie budowy obiek-tów miała zapewnić firma austriacka. W obiekcie planowano część handlową, usługową i biznesową. Najważniejszym z punktu widzenia miasta elementem była część wystawowo-kongresowa oraz przeznaczona na działalność kultu-ralną208. W dalszych planach miasto miało zlokalizowanie na terenie Dębnik także nowego budynku opery. Do planów tych powrócono w 1997 r. ze względu na możliwości wykorzystania nowoczesnej infrastruktury przy organizacji imprez związanych z Festiwalem Kraków 2000. Obiekt nie powstał, nie rozpi-sano również konkursu na jego projekt209.

W 2001 r. przystąpiono do kolejnej próby realizacji centrum. Inwestycja miała powstać w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (miasto podpisało umowę

207 http://www.ue.krakow.pl/projekty/4596,, 0,0,0,23,,,ue_projekty.html (dostęp: 3.01.2013).

208 Centrum przy Konopnickiej, „Dziennik Polski” z 3 kwietnia 1992 r., s. 19; Dwa hektary

dla spółki, „Dziennik Polski” z 4 stycznia 1994, s. 9; Miasto wchodzi do centrum, „Dziennik

Polski” z 17 lutego 1994 r., s. 6.

ramową ze spółką Echo Investment). Gmina wnosiła aportem grunt, zaś dewelo-per z własnych środków (ok. 320 mln zł) miał wybudować obiekty. Projekt zakła-dał powstanie sali kongresowo-koncertowej na 2500 miejsc, dwóch mniejszych oraz dodatkowej części usługowej i hotelowej210. Realizacja umowy ramowej nie doszła do skutku ze względu na warunki postawione przez potencjalnego inwestora, zmieniające znacząco koncepcję przestrzenną i finansową przedsię-wzięcia w stosunku do propozycji gminy. W związku z tym 7 listopada 2002 r. Zarząd Miasta Krakowa odrzucił propozycję firmy Echo Investment. Podobne plany pojawiły się w 2006 r. Miasto planowało, że przy rondzie Grunwaldzkim powstanie sala na min. 2500 osób, kilka mniejszych sal oraz czterogwiazdkowy hotel211. Szacowana wartość inwestycji opiewała na 35 mln euro; miał je wyło-żyć prywatny inwestor – austriacka spółka Warimpex. Centrum miało powstać w ciągu 2–3 lat.

Po kilku niepowodzeniach w poszukiwaniu prywatnego inwestora dla budowy i obsługi centrum miasto podjęło decyzję o realizacji projektu jako inwestycji gminnej o znaczeniu strategicznym.

W 2007 r. przeprowadzono konkurs na plan zagospodarowania obszaru212. Podjęto decyzję o realizacji centrum na obszarze ok. 1,1 ha, należącym jedynie do miasta. Szacunkowa wartość inwestycji wynosi 252 mln zł (w tym dofinan-sowanie z Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego w wysokości 20 mln euro). Budowa obiektu rozpoczęła się w 2010 r. Wytyczne koncepcji urbanistyczno-architektonicznej obejmowały budowę centrum kongresowego oraz koncertowo-teatralnego. Władze miasta podjęły decyzję o budowie sali kongresowej spełniającej także wysokie wymagania sali muzycznej. Duża sala audytoryjna z estradą może pomieścić 2100 osób. W centrum zaprojektowano dodatkowo kilka mniejszych sal (w tym na 600 i 300 osób) oraz powierzchnie wystawiennicze. Z informacji uzyskanych w Biurze Kongresów UMK wynika, że sala kongresowa będzie opłacalna, jeśli organizowanych będzie ok. 20 dużych kongresów na rok przy dodatkowym obłożeniu mniejszych sal konferencyj-nych213. Liczba osób, którą może pomieścić centrum, nie zmieni diametralnie

210 Sprawozdanie z wykonania budżetu Miasta Krakowa za 2002 r.; W 3 lata od umowy, „Dziennik Polski” z 23 lutego 2001 r., dodatek „Kronika Krakowska”, s. III; Trzeci krok do

cen-trum, „Dziennik Polski” z 23 października 2001 r., dodatek „Kronika Krakowska”, s. I; Centrum przy rondzie, „Dziennik Polski” z 19 grudnia 2001 r., dodatek „Kronika Krakowska”, s. III;

K. Fijałek, Echo Investment wybuduje centrum kongresowo-koncertowe w Krakowie, „Gazeta Wyborcza” z 22 lutego 2001 r., http://krakow.gazeta.pl/krakow/1,35798,150803.html (dostęp: 14.08.2007).

211 W. Pelowski, Będziemy mieli centrum kongresowe, „Gazeta Wyborcza” z 15 maja 2006 r., http://krakow.gazeta.pl/krakow/1,35812,3347550.html (dostęp: 14.08.2007).

212 www.bip.krakow.pl (dostęp: 14.08.2007).

122

sytuacji Krakowa w zakresie możliwości przyjmowania dużych kongresów, które liczą średnio od 5 tys. do 10 tys. uczestników. Należy też zwrócić uwagę na to, że w ostatnich latach zaczynają rozwijać działalność prywatne przedsiębiorstwa zajmujące się budową obiektów o przeznaczeniu na turystykę biznesową214. Wypowiedzi przedstawicieli władz miejskich wskazują jednak, że wyjątkowość obiektu wynika nie z jego pojemności, ale prestiżu osiągniętego dzięki dobremu projektowi i lokalizacji215.