Dorzecze środkowej Wieprzy – okolice Sławska i Wrześnicy

było najbardziej intensywne spośród wszystkich wybranych przeze mnie obszarów. Poddany skanowaniu lotniczemu teren o powierzchni około 48 km², zlokalizowany w obrębie wiejskich gmin Sławno i Postomino, a tak-że częściowo obejmujący swym zasięgiem parcele miasta Sławno, stanowił nie tylko przedmiot badań niemieckich (i ich powojennej weryfikacji) oraz rozpoznania AZP, lecz objęty został również długoletnim programem ba-dawczym realizowanym przez Instytut Prahistorii UAM (Rączkowski 1998a). W rezultacie tej prospekcji otrzymano zarówno dane przydatne z perspektywy studiów osadniczych, jak i przeprowadzono interpretacje z innych (niż kulturowo-historyczna) perspektyw teoretycznych (por. pod-rozdz. 4.1).

Choć w tworzeniu informacji archeologicznej dotyczącej dorzecza środ-kowej Wieprzy wykorzystano również inne metody prospekcji, w tym reko-nesans lotniczy (Rączkowski 1998b), to rozpoznanie tego typu prowadzone było jedynie w ograniczonym zakresie. W przeciwieństwie do rozległych badań naziemnych fotografie wykonano tylko dla nielicznych stanowisk, zidentyfikowanych wcześniej w ramach AZP. Pomimo iż ciągłość krajobra-zu, ujawniająca się często na zdjęciach lotniczych pod postacią palimpse-stów wyróżników roślinnych, glebowych bądź wilgotnościowych, nie mogła zostać zidentyfikowana wskutek takiego działania, to warto zwrócić uwagę na różnice zachodzące pomiędzy okolicami Sławska i Wrześnicy a pozosta-łymi obszarami badawczymi, powstałe wyłącznie wskutek odmiennego traktowania danych pozyskanych podczas rozpoznania powierzchniowego.

Choć na analizowanym obszarze znajduje się zwarty kompleks leśny (stanowiący około 26% całkowitej powierzchni terenu), to również w jego obrębie zidentyfikowane zostały ślady po przeszłej działalności człowieka.

Regularnie kontrolowane były bowiem obszary leśnej zrywki, więc na tere-nie wycinanych wydzieleń leśnych rówtere-nież prowadzone było rozpoznatere-nie.

Nie można zatem uznać, iż uzyskane wyniki prezentują ‘pełen’ obraz prze-szłego osadnictwa, gdyż jedynie miejscowo dokonano prospekcji po-wierzchniowej. Niemniej jednak nawet takie wyrywkowe badania, silnie ograniczone przestrzennie, doprowadziły do identyfikacji obszarów zwią-zanych z działalnością człowieka w przeszłości. W obrębie zeskanowanych 48 km² rozpoznanych było dotychczas 196 stanowisk archeologicznych po-łożonych zarówno na ziemiach rolnych, jak i w lesie (ryc. 47). Jednakże w przeciwieństwie do obszarów w pobliżu Starego Krakowa oraz Polanowa leśna lokalizacja części stanowisk nie jest rezultatem zadrzewienia, które nastąpiło po ich rozpoznaniu, ani obecności śródleśnych pól lub łąk, lecz

Ryc. 47. Lokalizacja znanych stanowisk archeologicznych (czerwone elementy) na tle współ- czesnych wydzieleń leśnych (zielone obszary) – rejon Wrześnicy i Sławska

Teren poddany skanowaniu zawiera się w obrębie linii kreskowanej, ortofotomapy zaś w obrębie linii krop- kowanej. Dane o wydzieleniach: Bank Danych o Lasach: <http://www.bdl.lasy.gov.pl>, [dostęp: 29.03.2014].

4.2. Wybrane krajobrazy Pomorza w perspektywie archeologicznej 145 wynika ze zintensyfikowanej prospekcji naziemnej prowadzonej przez kil-kanaście lat. Tym samym zalesione tereny na prawym brzegu Wieprzy nie zostały pominięte w procesie tworzenia krajobrazów przeszłości, lecz infor-macje z nimi związane mogą zostać wykorzystane w rekonstytuowaniu zna-czeń tego obszaru.

Należy zwrócić uwagę także na różne przedstawienie informacji uzy-skanej dzięki badaniom powierzchniowym. Choć charakteryzująca prospek-cję naziemną arbitralność w określaniu zasięgu stanowisk na podstawie dyspersji materiału archeologicznego zalegającego na powierzchni jest istot-nym ograniczeniem metody (np. Matoga 1996), to porównując wyniki roz-poznania na analizowanych obszarach widać istotną różnicę. Podczas gdy w okolicach Polanowa jedynie 9 z 68 (około 13%) pozostałości osadniczych nie jest zaznaczonych punktowo, lecz ma skartowany zasięg⁴⁷, to w pobliżu Sta-rego Krakowa dotyczy to 19 z 69 stanowisk (około 28%); podobnie w dorze-czu środkowej Wieprzy – co trzecie stanowisko (64 z 196, czyli około 32%).

Pozwala to na lepsze zrozumienie przestrzennego wymiaru działań człowieka w przeszłości i w ograniczonym zakresie ‘przezwycięża’ nieciągłość krajobra-zową informacji typu AZP. Jednakże, pomimo iż niektóre stanowiska niemal-że ‘nachodzą na siebie’, to przedstawione na mapach osadniczych wyraźne granice oddzielające jedną przestrzeń aktywności od drugiej nie pozwalają na ujrzenie ‘przeplatających się’ pozostałości po minionych grupach społecznych.

Choć owa nieciągłość jest w pewnym stopniu osłabiona, to i tak właśnie ona przede wszystkim kształtuje myślenie o przeszłych krajobrazach.

Wpływ wyników badań powierzchniowych na wygląd krajobrazu prze-szłości, stanowiącego produkt kultury współczesnej (por. Holtorf 2007), jest wyraźnie widoczny w projekcie parku przyrodniczo-kulturowego „Wrześ- nickie Kurhany”, opracowanego przez A. Kijowskiego we współpracy z Fundacją „Dziedzictwo” (Kijowski 2002). Zasięgi stanowisk archeologicz-nych, określone arbitralnie na podstawie znalezisk materiału luźnego lub dystrybucji obiektów o własnej formie krajobrazowej, wyznaczają w tym przypadku miejsca poddane przekształceniom/rewitalizacji (ryc. 48). Braku-je ciągłości krajobrazu, a tym samym niemożliwe Braku-jest przejście pomiędzy stanowiskami, polegające na wykorzystaniu sieci dróg, w której ‘zawarte’

byłyby znaczenia przeszłości. Zatem, cmentarzyska kurhanowe stanowią niemal ‘wyspy’ położone w lesie, oddzielone od siebie obszarami nieposia-dającymi znaczeń związanych z przeszłością. Jest to istotna wada prezentacji wybranych aspektów przeszłego krajobrazu, wynikająca z ograniczeń do-tychczasowej prospekcji.

_______________

47 Oznacza to, że na arkuszu AZP stanowisko nie zostało zaznaczone jako kropka o śred-nicy 2 lub 3–8 mm, lecz jako poligon.

Ryc. 48. Detal projektu parku przyrodniczo-kulturowego „Wrześnickie Kurhany” Obszarami zakreskowanymi zaznaczono zasięgi stanowisk archeologicznych wyznaczone podczas prospekcji naziemnej. Za: Kijowski 2002, tabl. 3.

4.2. Wybrane krajobrazy Pomorza w perspektywie archeologicznej 147

Ryc. 49. Detal koncepcji zagospodarowania wczesnośredniowiecznego cmentarzyska kurha- nowego we Wrześnicy (stan. nr 16)

W założeniu kurhany miały zostać obsadzone wrzosami (kolor fioletowy). Za: Kijowski 2002, tabl. 4.

O ile, obserwując pojedyncze stanowisko archeologiczne w projekcie A. Kijowskiego, widzimy, jak wytwarzane są miejsca o znaczeniach powią-zanych z minionymi rzeczywistościami (ryc. 49), głównie dzięki obecności

‘monumentalnych’ form topograficznych kurhanów i wrześnickiego grodzi-ska, to powstający, oparty na tradycyjnych danych archeologicznych krajo-braz przeszłości jest silnie zredukowany. Konsekwencje przyjętej perspek-tywy poznawczej wykraczają w tym przypadku poza kontekst dyskusji akademickich i mają wpływ na kształtowanie znaczeń przeszłości pośród odbiorców projektu (w środowisku ‘tubylców’, ‘turystów’, ‘konserwatorów’

i ‘władzy lokalnej’).