Interpretacja i weryfikacja

Trzecim warunkiem koniecznym do identyfikacji obiektu archeologicznego na podstawie danych lidarowych jest dokonanie interpretacji przez badacza.

Dopiero gdy elementy ‘zapisane’ w produktach pochodnych skanowania zostaną rozpoznane przez analizującego je interpretatora, może dojść do włączenia ich w wytworzony zasób interesujących (z danego punktu wi-dzenia) informacji (ryc. 19). Jakość tego procesu ‘czytania’ danych jest różna i zależy od rozmaitych czynników (np. zagospodarowania przestrzennego, jakości danych, wykorzystanych sposobów obróbki i wizualizacji). Olbrzymi wpływ ma także doświadczenie z zakresu analizowania produktów i zobra-zowań lotniczych (por. Palmer 2011). Związek skanowania laserowego oraz

‘tradycyjnego’ rekonesansu lotniczego jest silny i odnosi się także do licz-nych aspektów (szerzej o tym zagadnieniu piszę w podrozdz. 3.4). I choć w literaturze przedmiotu pojawiają się przykłady zautomatyzowania pew-nych etapów procedury obróbki (np. Hesse 2013), a nawet półautomatycznej ekstrakcji obiektów archeologicznych (np. Cowley 2012; Trier, Pilø 2012;

Bakuła, Ostrowski, Zapłata 2014), rozwijanych w celu zwiększenia efektyw-ności pracy z olbrzymimi zasobami danych, to wciąż ‘ludzki’ nadzór nad tymi procesami jest ważny i niezbędny.

Podczas interpretacji produktów pochodnych skanowania archeolodzy muszą podjąć także kilka decyzji, które w istotny sposób kształtują ostatecz-ne rezultaty badań. Jedna z nich dotyczy sposobu wprowadzenia rozpozna-nych elementów dziedzictwa do tworzonej przestrzennej bazy darozpozna-nych (np.

czy każdy kurhan stanie się dyskretnym punktem w zasobie, czy też należy arbitralnie wykreować zasięg cmentarzyska). W ten sposób to interpretator i jego subiektywna opinia (ustalona na potrzeby prowadzonych badań bądź

Ryc. 19. Analiza cieniowania z 16 kierunków NMT – okolice grodziska w Sławsku Pomimo iż jego forma terenowa została zarejestrowana w danych, to z powodu słabego stanu zachowania (małych deniwelacji) oraz kształtu zbliżonego do paleomeandrów trudno odróżnić stanowisko od starych, odciętych koryt Wieprzy. Opieranie się wyłącznie na danych lidarowych nawet dla doświadczonego badacza mogłoby okazać się zgubne i doprowadzić do niewłączenia grodziska do tworzonej w wyniku

interpretacji bazy danych (por. ryc. 44).

wymagana przez dowolny organ kontroli) ‘kreują’ przeszłość, ustalając to, co ‘istotne’ i to, co ‘znajduje się poza zainteresowaniem’.

Ważna jest również znajomość form terenowych (np. Muir 2006) oraz praktyka w prowadzeniu pomiarów i studiów topograficznych (np. Gannon 1999; Bedford, Pearson, Thomason 2011). Na podstawie wyłącznie gabine-towej interpretacji modeli numerycznych często nie można z całą stanow-czością stwierdzić, iż rozpoznany w produktach lidarowych prawdopodob-ny obiekt archeologiczprawdopodob-ny ma charakter antropogeniczprawdopodob-ny i niewspółczesne pochodzenie. Choć istnieją elementy dziedzictwa, które ujawniają się szcze-gólnie wyraźnie w danych przestrzennych, to znakomita część zidentyfiko-wanych możliwych obiektów musi zostać zweryfikowana (zinterpretowana) w terenie (por. Ainsworth, Oswald, Went 2013; Czebreszuk i in. 2013). Wy-nika to zarówno z charakteru danych przestrzennych, jak i form obiektów

3.2. Co, jak, dlaczego? Zarys metodyki oraz funkcjonowania ALS-u 77 archeologicznych, często zbliżonych do struktur geomorfologicznych, przy-rodniczych i innych.

Jednakże istotne w obu przypadkach doświadczenie nie jest jedynym znaczącym elementem w tej kwestii. Kluczowy jest także kontekst społecz-no-kulturowy, w którym powstaje interpretacja, przyzwyczajenia badacza, sposoby percepcji i konceptualizacji analizowanych danych oraz poszuki-wanych obiektów (Palmer, Cowley 2010). Oczywisty jest także wpływ celu badań oraz możliwości finansowo-sprzętowych.

Oprócz niezbędnej reinterpretacji w terenie wyników gabinetowego od-czytania danych możliwa jest także weryfikacja ‘zza biurka’. Jednakże rów-nież ona wymaga doświadczenia z zakresu interpretacji zdjęć lotniczych.

Dzięki pozyskaniu pionowych fotografii lotniczych podczas skanowania i przetworzeniu ich do ortofotomapy uzyskiwana jest dodatkowa warstwa informacyjna dotycząca bieżącego (aktualnego dla przelotu) stanu zagospo-darowania przestrzennego obszaru badań. Dzięki niej możliwe jest między innymi rozróżnienie domniemanych kurhanów od stert chrustu powstałych podczas czyszczenia lasu (ryc. 20) lub rozpoznanie współczesnego kierunku orki na polach bądź na obszarach zalesionych, często odmiennego od form powstałych wskutek dawnych prac ziemnych (ryc. 21). Również analiza map historycznych pozwala w niektórych przypadkach na określenie

Ryc. 20. Weryfikacja analizy cieniowania NMT na podstawie pozyskanej jednocześnie orto- fotomapy – okolice Polanowa

Widoczne na modelu numerycznym obiekty o kształcie zbliżonym do kurhanów są w rzeczywistości stertami chrustu powstałymi podczas wycinki.

Ryc. 21. Interpretacja wyników wizualizacji analizy Local Relief Model NMT na podstawie pozyskanej jednocześnie ortofotomapy – okolice Sławna

Widoczne na lewym zobrazowaniu równoległe linie granatowo-czerwone (czarna strzałka) powstały wskutek prowadzonej w przeszłości orki. Orientacja śladów po przeszłych pracach ziemnych jest odmienna od współczesnego kierunku (biała strzałka) orki pod las (ledwo widocznej, o orientacji zbliżonej do południkowej). Wyraźnie widać, iż współczesne zagospodarowanie terenu wymazuje historyczne

zmiany rzeźby terenu.

charakteru, funkcji i chronologii wybranych prawdopodobnych obiektów archeologicznych (ryc. 22). Taka weryfikacja danych lidarowych w znaczący sposób może ograniczyć koszty oraz liczbę wyjazdów ‘w teren’.

Badania weryfikacyjne pozwalają często określić, czy wybrany prawdo-podobny obiekt archeologiczny nie jest przypadkiem skupiskiem roślinności i tym samym zupełnie nie wiąże się z rzeźbą terenu (por. Crutchley, Crow 2009: 33–36). Dotyczy to zarówno form punktowych, liniowych, jak i całych powierzchni. Z uwagi na trudność poruszania się w lesie takie badania we-ryfikacyjne nie powinny być prowadzone bez wyposażenia w odbiorniki systemów nawigacji satelitarnych, ułatwiających nawigację, śledzenie i kar-towanie (por. Banaszek, Rączkowski 2010). Ponadto, ze względu na częsty brak pewności, czy dany obiekt powstał w wyniku przeszłej działalności człowieka, rozwiązania tego problemu należy szukać w wykorzystaniu in-nych nieinwazyjin-nych metod prospekcji archeologicznej lub badań inwa-zyjnych. Zachodzi więc potrzeba realnej, a nie tylko zakładanej, integracji różnorodnych sposobów pobierania danych (por. Rączkowski 2006). Choć zastosowanie metody magnetycznej, elektrooporowej czy georadaru w

pew-3.2. Co, jak, dlaczego? Zarys metodyki oraz funkcjonowania ALS-u 79

Ryc. 22. Analizy cieniowania NMT zaburzenia doliny rzeki Jarosławianki tuż przed jej ujściem do Wieprzy – okolice Starego Krakowa

Wiążą się one z istnieniem w tym miejscu stawu spiętrzającego wodę dla młyna (niem. Waldmühle). Analiza map archiwalnych (w tym przedstawionej po prawej stronie Messtischblätter) pozwala na zrozumienie

pochodzenia oraz określenie funkcji obiektu kulturowego.

nych wypadkach może być niemożliwe do przeprowadzenia (ze względu na warunki morfologiczno-przyrodnicze wybranych obszarów), to wyniki ta-kich prac poprawiają możliwości weryfikacji produktów interpretacji da-nych lidarowych (np. Kobyliński i in. 2012).

3.2.4. Nie tylko NMT. Obiekty archeologiczne