Redukcja 6. Interpretacja produktów analiz

Poddane zróżnicowanym analizom produkty ALS-u są przedmiotem ciągłej interpretacji. Oznacza to, że w procesie obróbki dane są na bieżąco odczy-tywane i sprawdzane. Dotyczy to zarówno chmur punktów (ryc. 41: wza-jemna, zielono-żółta relacja pomiędzy powstaniem i klasyfikacją chmury

punktów a interpretacją produktów analiz, gdy archeolodzy mają dostęp do głównych produktów skanowania), jak i modeli numerycznych oraz ich pochodnych (ryc. 41: wzajemna, zielono-żółto-czerwona relacja pomiędzy wytworzeniem modeli numerycznych i ich pochodnych a interpretacją pro-duktów analiz). Redukcji tej nie można zatem traktować jako kolejnego etapu, który następuje po wytworzeniu najbardziej zaawansowanych wi-zualizacji. Należy ją raczej traktować jako nieodłączny element pracy z pro-duktami skanowania na każdym poziomie ich przetwarzania. Takie rozu-mienie charakteru redukcji informacji w związku z interpretacją wynika z koncepcji spirali hermeneutycznej. W jej ramach rozmaite elementy proce-dury badawczej i współczesnego kontekstu społeczno-kulturowego wpły-wają wzajemnie na siebie (np. Ricoeur 1989). W rezultacie postępowanie badawcze nie odbywa się na prostej osi (od punktu A do B), lecz prowadzi do powstania kłącza, w którym rozmaite procesy są powiązane, a przejście pomiędzy nimi może odbywać się zarówno w obu kierunkach, jak i z pomi-nięciem etapów pośrednich oraz może być ponawiane dowolną liczbę razy.

Wyniki interpretacji mogą również prowadzić do konieczności ponownego wykorzystania danych lidarowych w prospekcji archeologicznej, a więc powrotu do aspektów związanych z rejestracją tych cech obiektów archeo-logicznych, które mogą być zarejestrowane pod postacią danych przestrzen-nych (ryc. 41: jednostronna zielono-żółto-czerwona relacja pomiędzy inter-pretacją produktów analiz a pozyskaniem danych przestrzennych).

Archeolodzy eksplorujący zobrazowania lidarowe często mają zaplecze warsztatowe wypracowane na podstawie analiz i interpretacji zdjęć lotni-czych, a także dzięki zróżnicowanym projektom badawczym mieszczącym się w obrębie silnie rozwiniętych (zwłaszcza na Wyspach Brytyjskich) stu-diów krajobrazowych. Jednocześnie z powodu olbrzymiego zainteresowania wynikami pomiarów również inni badacze pragną pozyskiwać dane prze-strzenne tą metodą. Jednakże doświadczenie interpretacyjne nabyte podczas czytania zdjęć lotniczych pozwala pełniej wykorzystać potencjał ALS-u.

Istnieje zagrożenie, iż w przypadku archeologów niemających takiego do-świadczenia aplikacja danych lidarowych może przypominać sytuację, jaka między innymi towarzyszyła zastosowaniu zdjęć lotniczych w polskiej archeologii (por. podrozdz. 3.4).

Produkty lotniczego skanowania laserowego to ‘złudne dane’. Z uwagi na zakorzenione w kulturze traktowanie opracowań kartograficznych jako obiektywnego odwzorowania rzeczywistości (por. Wood 1992), a także nie-podważalną, choć wyłącznie w wybranych (najczęściej najbardziej spektaku-larnych) przypadkach łatwość w archeologicznej interpretacji modeli nume-rycznych (np. wyraźnych grodzisk, kurhanów czy megalitów), można ‘dać się omamić’ (ryc. 43). Na pierwszy rzut oka można uznać, że produkty pochodne

3.3. Redukcja informacji przy użyciu ALS-u 121

Ryc. 43. Przykład wyjątkowo subtelnych rezultatów przeszłej działalności rolnej – okolice Starego Krakowa

Ślady po orce (szerokie równoległe pasy o niemalże południkowej orientacji) są możliwe do odczytania wyłącznie na barwnym zobrazowaniu analizy PCA NMT (na dole z prawej). Wyniki innych metod wizua-lizacji, np. (na górze z lewej) pojedynczej analizy cieniowania NMT (azymut 15 , wysokość słońca 30 );

(na górze z prawej) analizy nachylenia stoków NMT; (na dole z lewej) analizy LRM NMT nie dają żadnych możliwości identyfikacji owych obiektów.

skanowania mogą być bez większych problemów interpretowane przez

‘wszystkich’, w tym nieposiadających jakiejkolwiek wiedzy na temat możli-wości interpretacji danych lidarowych. Wynika to najczęściej z plastyczności rezultatów analizy cieniowania, która to jest znajoma dla ludzkiego umysłu.

Jeżeli zapoznanie się z pracą D.R. Wilsona (1982) można uznać za pierwszy krok w świadomym korzystaniu ze zdjęć lotniczych w archeologii, to w przy-padku wykorzystania ALS-u do miana głównego wprowadzenia do efektyw-nego zastosowania i pełniejszego rozumienia istoty produktów skanowania pretenduje praca zbiorowa pod redakcją R.S. Opitz i D.C. Cowleya (2013).

Jednakże wraz z rosnącą popularnością skanowania laserowego coraz liczniejsze grono badaczy jest zainteresowane jego wykorzystaniem. Z do-tychczasowej praktyki aplikacji ALS-u wynika, iż na przykład w polskiej archeologii znacząca część pomiarów została przeprowadzona przez zespo-ły badawcze, które w głównej mierze są zainteresowane konkretnym hory-zontem chronologicznym. Widać to wyraźnie w określonych celach badaw-czych. Archeolodzy zajmujący się epoką kamienia poszukiwali na przykład grobowców megalitycznych (Przybył 2014) lub kopalń krzemienia (Miesz-kowski i in. 2014). Prowadzący studia nad średniowieczem skupili się do-tychczas na grodziskach czy cmentarzyskach kurhanowych pochodzących z wieków średnich (Engel i in. 2013; Wyczółkowski i in. 2013), zaintereso-wani zaś architekturą obronną próbowali zidentyfikować dodatkowe aspek-ty foraspek-tyfikacji (np. Legut-Pintal 2013).

Truizmem będzie stwierdzenie, iż takie rozwiązanie problemu ma swoje dobre, jak i złe strony. Za korzystne należy uznać precyzyjne określenie celu badań ściśle związanego z własnymi zainteresowaniami badaczy. Będąc spe-cjalistami w danym zakresie kulturowo-historycznym znają oni dobrze rodza-je obiektów archeologicznych, które wiążą się z wybraną epoką lub kręgiem kulturowym i są w stanie przewidzieć, jakiego rodzaju obiektów mogą spo-dziewać się podczas oglądu modeli numerycznych. Odnosi się to do kształ-tów i rozmiarów elemenkształ-tów dziedzictwa, a także zróżnicowanych aspekkształ-tów ich topologii – orientacji, lokalizacji względem siebie bądź struktur geomorfo-logicznych. Z drugiej strony poprzez ograniczenie kulturowo-historyczne istnieje zagrożenie, iż owi badacze nie będą w stanie rozpoznać obiekty archeologiczne pochodzące z innych horyzontów kulturowych, współwystę-pujące przy tym na jednym obszarze (możliwe jest także pominięcie niezna-nych typów obiektów z badanego okresu). Nie tylko nieznajomość zróżnico-wanych form krajobrazowych (np. skomplikozróżnico-wanych kształtów związanych z historyczną uprawą pól) może spowodować, że potencjał wykonanych po-miarów lidarowych nie zostaje w pełni wykorzystany, gdyż nierozpoznane obiekty nie zasilą zasobu informacji o dziedzictwie archeologicznym danego regionu. Największy wpływ na tę redukcję ma bowiem ściśle określony cel badawczy, który definiuje zakres ‘interesujących’ fenomenów.

3.3. Redukcja informacji przy użyciu ALS-u 123 Nie odnosząc się krytycznie do powyżej wymienionych projektów reali-zowanych na terenie Polski, należy zwrócić uwagę na zagrożenia, jakie nio-są ‘wąskie’ (np. w sensie chronologicznym) zainteresowania badawcze oraz nieznajomość możliwości interpretacji wszystkich obiektów potencjalnie ujawniających się na zobrazowaniach lidarowych. Trudno bowiem oczekiwać, iż wszyscy zainteresowani wykorzystaniem ALS-u w badaniach archeolo-gicznych zgłębią każdą tajemnicę czytania danych. Jednakże doświadczenie interpretacyjne, rozumienie danych oraz cele badawcze w istotny sposób kształtują końcowy rezultat badań.