Poziom 1. Wprowadzenie danych nowej jakości odnośnie do znanych

W konstruowanym przez archeologów krajobrazie przeszłości okolic Pola-nowa umieszczone zostały znaczenia wiążące wybrane miejsca z działalno-ścią minionych społeczeństw. Zostały one arbitralnie określone przez ba-

5.1. Krajobrazy okolic Polanowa w kontekście danych lidarowych 161 daczy. Mają więc niewiele wspólnego z użytkowaniem tychże miejsc w przeszłości, gdyż znaczenia powiązane z tą aktywnością bezpowrotnie minęły. Jak pisałem w podrozdziale 4.2.1, w obrębie interesującego mnie obszaru znakomita większość stanowisk archeologicznych wykreowanych przez archeologów (opierając się na rozmaitych aspektach procedury ba-dawczej) zlokalizowana jest na ziemiach uprawnych i nie ma widocznej formy terenowej.

Omawiając potencjał prospekcyjny metody i jej aplikacji w studiach nad przeszłością (por. podrozdz. 3.2), przybliżyłem uwarunkowania związane z możliwościami identyfikacji całkowicie zniwelowanych obiektów archeo-logicznych. Interpretacja produktów pochodnych skanowania dla okolic Polanowa nie przyniosła jednakże pozytywnych rezultatów odnośnie do stanowisk archeologicznych zlokalizowanych na ziemiach ornych. Czytając NMT, NMPT, a także zobrazowania intensywności odbicia, nie rozpoznałem żadnych wskaźników świadczących o istnieniu obiektów ukrytych pod wierzchnią warstwą gruntu, ‘w obrębie’ stanowisk. W tym przypadku opra-cowanie produktów pochodnych skanowania nie doprowadziło więc do wytworzenia jakiejkolwiek dodatkowej warstwy informacyjnej. Podobnie interpretacja ortofotomapy nie pozwoliła na weryfikację obecności stano-wisk archeologicznych ani identyfikację jakichkolwiek ich aspektów.

Jednakże na analizowanym obszarze znajdują się dwa znane obiekty o własnej formie krajobrazowej, które zostały zarejestrowane w danych lida-rowych. Pierwszym z nich jest grodzisko wyżynne w Raciborzu Polanow-skim (stan. nr 1). Było ono między innymi przedmiotem badań weryfikacyj-nych kierowaweryfikacyj-nych przez W. Łosińskiego, J. Olczaka i K. Siuchnińskiego (1971: 202–205). W wyniku przeprowadzonych wówczas prac badacze ci ustalili chronologię obiektu oraz wykonali jego mapę sytuacyjno-wysokoś-ciową wraz z profilami rzeźby terenu. Jakość tego opracowania jest bardzo dobra, więc wygenerowane na podstawie danych lidarowych modele nume-ryczne nie są zdecydowanie lepsze, choć z pewnością poznańscy archeolo-dzy nie mogli osiągnąć tak wielkiej gęstości punktów pomiarowych na powierzchni całego stanowiska (około 0,5 ha), jaka charakteryzowała ska-nowanie (około 8 impulsów/m²).

Stworzenie wizualizacji modelu numerycznego (ryc. 54) pozwala jed-nakże na obserwację topologicznej gry pomiędzy formami terenu a wytwo-rzonymi nasypami i wkopami, a więc wgląd w kontekst, w jakim zlokalizo-wano grodzisko. Analiza produktów lidarowych nie ogranicza się bowiem jedynie do pomiarów umocnień i terenu w ich obrębie, co charakteryzuje wcześniejsze prace. Widać, że stanowisko położone jest na skraju wysoczyz-ny, obwałowania zaś częściowo wykorzystują ten uskok. Jednakże zastana-wiające jest wytyczenie północnych umocnień niezgodnie z krawędzią

Ryc. 54. Grodzisko w Raciborzu Polanowskim na wizualizacji 16-krotnej analizy cieniowania NMT

wysoczyzny, lecz niejako opadających wraz ze stokiem. Być może jest to efekt aspektów wczesnośredniowiecznej kultury definiujących grodziska niekoniecznie związane z obronnością (por. Rączkowski 2003). Nie mając zamiaru rozstrzygania tej kwestii, w tym miejscu chcę jedynie podkreślić, iż wykonanie skanowania nie przyniosło zdecydowanie lepszych rezultatów (od przeprowadzonych naziemnie pomiarów geomatycznych) odnośnie do pozostałości umocnień grodziska. Pozwoliło natomiast na dokładną identy-fikację relacji zasobów dziedzictwa względem struktur geomorfologicznych.

Drugim – znanym dotychczas – stanowiskiem archeologicznym charak-teryzującym się zachowaną formą krajobrazową jest domniemany obiekt megalityczny w Rzeczycy Wielkiej (stan. nr 36). Podczas badań powierzch-niowych prowadzonych przez H. Janochę oraz F. Lachowicza w 1986 roku⁴⁹ rozpoznano „formę terenową, wyłożoną głazami kamiennymi”. Ich zdaniem jednak, na podstawie pobieżnych oględzin obiektu, nie można z całą

pewno-_______________

49 Za: Karta Ewidencji Stanowiska Archeologicznego nr 16-26/98, ze zbiorów ZWKZ, delegatura w Koszalinie.

5.1. Krajobrazy okolic Polanowa w kontekście danych lidarowych 163 ścią określić jego funkcji i charakteru. Postulują oni wykonanie w tym celu badań wykopaliskowych. Interpretacja produktów pochodnych skanowania lotniczego również nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, iż znaczenie przyjęte przez wspomnianych archeologów można uznać za ‘słuszne’ w obo-wiązującym dyskursie akademickim. Choć wygenerowanie modeli terenu pozwoliło na udokumentowanie kształtu oraz wielkości domniemanego obiektu, to z powodu braku w literaturze przedmiotu opracowania dotyczą-cego tych cech fizycznych owego stanowiska niemożliwe jest porównanie, na ile dane lidarowe podniosły precyzję i dokładność zapisu informacji tego ty-pu. Wobec powyższych, skoro nie wykonano wcześniejszych pomiarów, to produkty skanowania należy traktować jako dane pierwotne.

Zatem, na badanym obszarze w pobliżu Polanowa jest bardzo ograni-czona liczba przykładów, dla których można sprawdzić, czy dane lidarowe wnoszą nową jakość w sensie dokumentacyjnym. Wysoka jakość opracowa-nia mapy sytuacyjno-wysokościowej grodziska w Raciborzu Polanowskim spowodowała, że analiza produktów ALS-u nie doprowadziła do istotnych zmian (a jedynie potwierdziła wcześniejsze wyniki) dotyczących ustaleń na temat kształtu i rozmiaru tego obiektu. W przypadku domniemanego mega-litu niedaleko Rzeczycy Wielkiej brakuje zaś wcześniejszego odniesienia dla informacji przestrzennych uzyskanych za pomocą skanowania. Oznacza to, że dla znanych stanowisk archeologicznych na analizowanym obszarze zna-cząca poprawa dotychczasowej prospekcji polegała na dostarczeniu jakich-kolwiek nowych danych. Doszło także, oprócz rozpoznania relacji topo-logicznych, do zwiększenia dokładności lokalizacji omawianych dwóch obiektów o zachowanej formie terenowej. W przypadku podejmowania de-cyzji administracyjnych związanych z zarządzaniem i ochroną dziedzictwa może to mieć pewne konsekwencje (np. w celu określenia struktury własno-ści). Biorąc pod uwagę fakt, iż interpretacja produktów pochodnych skano-wania nie doprowadziła do identyfikacji jakichkolwiek aspektów odnośnie do elementów dziedzictwa położonych na ziemiach ornych, należy przyznać, że pomiary lidarowe poprawiły osiągnięcia dotychczasowego procesu do-kumentacyjnego jedynie w niewielkim stopniu.

5.1.2. Poziom 2. Wejście na nowe obszary badawcze