W litaraturze przedmiotu jest wiele publikacji dotyczących jakości zarządzania w szkole wyższej152. Tematyka ta jest szczegółowo prezentowana między innymi w licznych publikacjach T. Wawaka153.
149 B. Kożuch, Zmiany zachowań organizacyjnych pod wpływem oczekiwań interesariuszy uczelni akademickich, [w:] Wyzwania zarządzania jakością w szkołach wyższych, red. T. Wawak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011, s. 63.
150 T. Wawak, Jakość zarządzania w szkołach wyższych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 337–338.
151 I. Seredocha, Potrzeba planowania strategicznego w usługach edukacyjnych, [w:] G. Nowaczyk, P. Lisiecki, Marketingowe zarządzanie szkołą wyższą, Wydawnictwo WSB w Poznaniu, Poznań 2006, s. 67.
152 Między innymi: J.K. Thieme, Szkolnictwo wyższe. Wyzwania XXI wieku. Polska, Europa, USA, Difin, Warszawa 2009.
153 Patrz między innymi: T. Wawak, Jakość zarządzania w szkołach wyższych, Wydawnictwo Uni-wersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012; T. Wawak, Doskonalenie jakości zarządzania w szkole wyższej,
W celu omówienia znaczenia doskonalenia jakości zarządzania w szkole wyższej istotna wydaje się potrzeba wyjaśnienia, czym jest jakość zarządzania w uczelni. W niniejszym opracowaniu przez jakość zarządzania w szkołach wyższych należy rozumieć definicję zaproponowaną przez T. Wawaka, według którego jakość zarzą-dzania „...to stopień, w jakim zbiór inherentnych właściwości skoordynowanego działania, dotyczącego kierowania szkołą wyższą i jego nadzorowania, spełnia wyma-gania (potrzeby i oczekiwania), które zostały ustalone, przyjęte zwyczajowo przez uczelnię, jej klientów i inne strony zainteresowane, lub ich przestrzeganie jest obo-wiązkowe”154.
Niedostateczna efektywność i skuteczność155 zarządzania uczelniami oraz brak wykorzystania właściwych narzędzi monitorowania osiąganych wyników sprawia, że pozycja polskich uczelni w świecie jest relatywnie niska156. „Symptomem niskiej ja-kości zarządzania w większości polskich uczelni jest brak systemu informacji zarząd-czej, a także brak systemów planowania wykorzystania zasobów”157. Konieczny zatem wydaje się wzrost jakości zarządzania w szkole wyższej. Jedynie dobra jakość podej-mowanych decyzji zarządczych w uczelni opartych na rzetelnej informacji może spo-wodować poprawę jakości zarządzania całą uczelnią. Ciągłe doskonalenie jakości zarządzania w szkołach wyższych jest podstawowym warunkiem ich rozwoju. Dosko-nalenie procesów zarządzania w ośrodkach akademickich powinno zaspokoić potrze-by i oczekiwania szeroko rozumianych klientów uczelni (studentów, pracowników, partnerów). Powinno umożliwić realizację celów stawianych przez kierownictwo uczelni, w tym celów długofalowych wynikających ze strategii uczelni. Doskonalenie
[w:] Doskonalenie systemów zarządzania w społeczeństwie informacyjnym, red. A. Stabryła, tom 2. AE Kraków 2006; T. Wawak, Dylematy jakości zarządzania w szkołach wyższych w świetle wymogów Unii Europejskiej, [w:] Inżynieria jakości: teoria – praktyka – dydaktyka, red. P. Grudowski, J. Preihs, P. Waszczura, Politechnika Gdańska, Gdańsk 2007; T. Wawak, Zarządzanie jakością, Wyd. Informacji Ekonomicznej UJ, Kraków 1997.
154 Autor definicji wskazuje, iż jakość zarządzania to jakość działalności kierowniczych, czyli jakość pracy zarządzających, którzy świadczą swe usługi menedżerskie uczelni, [w:] T. Wawak, Doskonalenie jakości zarządzania w szkole wyższej, [w:] Doskonalenie systemów zarządzania w społeczeństwie infor-macyjnym, red. A. Stabryła, tom 2, AE, Kraków 2006, s. 427.
155 Efektywność rozumiana jako stosunek efektu do nakładu jest najbardziej syntetyczną miarą dzia-łania. W kontekście tak rozumianej efektywności można przedstawić dwie inne kategorie, które stanowią jej składowe, a mianowicie: sprawność, którą określamy jako działanie we właściwy sposób i skuteczność związaną z celem, w kontekście tego, czy cel przyjęty do realizacji jest właściwy, [w:] A. Pierścieniak, Efektywność rozwiązań organizacyjnych w instytucjach publicznych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, nr 20/2011, s. 337.
156 Co ma odzwierciedlenie między innymi w międzynarodowych rankingach szkół wyższych. Przy-kładowo w rankingu szanghajskim wśród 500 najelpszych uczelni świata znajdują się tylko Uniwersytet Jagielloński oraz Warszawski – oba w 2013 r. w trzeciej setce, [w:] http://www.shanghairanking. com/ARWU2013.html, dostęp: 21.05.2014.
157 Podaje za: T. Wawak, Strategia rozwoju i zarządzania narzędziem doskonalenia funkcjonowania szkoły wyższej, pobrano z portalu: http://tadeusz.wawak.pl, dostęp: 18.10.2012.
procesów zarządzania powinno także spełnić wymagania pozostałych interesariuszy, w tym pracodawców i absolwentów uczelni. Uczelnie, chcąc przetrwać na rynku, zmuszone są do ciągłego podnoszenia efektywności realizowanych działań, w tym wdrożenia zasad ciągłego uczenia się wszystkich pracowników, optymalizację wyko-rzystania posiadanych zasobów, poprawę jakości kierowania personelu. Niezmiernie ważne wydaje się także podejmowanie działań mających na celu poprawę jakości i zakresu prowadzonych badań naukowych czy poprawę jakości kształcenia158.
Pomocny w omawianym wcześniej zakresie może być wykorzystanie modelu Eu-ropejskiej Fundacji Zarządzania Jakością (EFQM), który prezentuje podstawowe zasady doskonalenia organizacyjnego159. W ramach modelu EFQM doskonalenie ja-kości zarządzania w uczelni powinno opierać się na ośmiu podstawowych zasadach. Pierwszą z nich jest orientacja na wyniki. Doskonalenie zarządzania w szkole wyż-szej wymaga zrozumienia kluczowych wyników (m.in. w obszarze dydaktycznym, badawczym, jak i ekonomicznym) osiąganych przez szkołę wyższą, tak aby poprawiać wyniki działalności w przyszłości i zapewniać trwały rozwój uczelni160. Niezbędna jest także koncentracja na kliencie szkoły wyższej, która wymaga zidentyfikowania potrzeb różnych interesariuszy szkoły wyższej, którymi mogą być zarówno studenci, pracownicy czy pracodawcy. Aspekt ten został szczegółowo omówiony w dalszej części monografii (patrz rozdz. 3–5). Nie bez znaczenia na doskonalenie jakości za-rządzania w szkole wyższej ma przywództwo kierownictwa uczelni, które powinno inspirować pracowników oraz zapewnić im odpowiednie warunki rozwoju. Kierow-nictwo uczelni powinno wykazywać się zdolnością do podejmowania właściwych decyzji, promować działania innowacyjne i integrować środowisko pracowników w kierunku wspólnej realizacji misji i celów organizacyjnych.
Doskonalenie jakości zarządzania w szkole wyższej wymga także koncentracji na procesach161. Niezbędna jest identyfikacja oraz ciagłe monitorowanie. Pomocne może okazać się wykorzystanie podejścia procesowego do zarządzania uczelniami, w ra-mach którego mogą być podejmowane działania wspierające poprawę ich efektywno-ści. Zarządzanie oparte na procesach umożliwia dostrzeżenie nie tylko rezultatów podejmowanych działań, ale także zidentyfikowanie odbiorców tych rezultatów i ich skoncentrowania na nich działania usprawniającego.
Doskonalenie jakości zarządzania w szkole wyższej wymaga zaangażowania pracowników uczelni. Niezbędne jest stworzenie warunków sprzyjających
158 T. Wawak, Uwarunkowania, założenia i dylematy zarządzania jakością w szkole wyższej – dysku-syjny szkic ocen i propozycji, pobrano z portalu: http://.tadeusz.wawak.pl, dostęp: 20.10.2012.
159 Model znakomitości EFQM, Polska Nagroda Jakości. Samoocena. Doskonalenie. Wiedza. Inno-wacje, Polska Nagroda Jakości, Warszawa 2004, s. 7.
160 T. Wawak, Jakość zarządzania w szkołach wyższych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 132.
161 Model znakomitości EFQM, Polska Nagroda Jakości. Samoocena. Doskonalenie. Wiedza. Inno-wacje, Polska Nagroda Jakości, Warszawa 2004, s. 8–9.
mu zaangażowaniu pracowników, które w konsekwencji wpłyną na poprawę jakości prowadzonych badań naukowych oraz jakości kształcenia. Wymaga to zrozumienia potrzeb i oczekiwań kadry oraz stworzenia zachęt do aktywnego angażowania się w sprawy uczelni.
Ważne jest także wykorzystanie kreatywności i ciągłego doskonalenia. Jak wska-zuje T. Wawak „doskonalenie zarządzania i funkcjonowania szkoły wyższej wymaga wdrożenia zasady ciągłego uczenia się wszystkich pracowników uczelni w sposób jej funkcjonowania i w strategie rozwoju”162. Nie bez znaczenia jest także budowa i roz-wój relacji z otoczeniem szkoły wyższej. Wymaga to zidentyfikowania potrzeb pod-miotów zewnętrznych uczelni oraz stworzenia warunków współpracy, dzięki którym możliwe będzie osiągnięcie wspólnych korzyści. Szczególnie ważne wydają się zarów-no poznanie potrzeb pracodawców w zakresie dostosowania kwalifikacji absolwentów do rynku pracy, jak i przedsiębiorców zainteresowanych współpracą ze środowiskiem naukowym w zakresie transferu wiedzy (więcej patrz – rozdz. 4.2).
Uczelnia powinna także charakteryzować się odpowiedzialnością społeczną. Aspekt ten wymaga zrozumienia potrzeb i oczekiwań społeczeństwa, przestrzegania prawa, promowania postaw obywatelskich i patriotycznych163.
Realizacja przedstawionych zasad może przyczynić się do doskonalenia jakości zarządzania szkoły wyższej. W konsekwencji powinna umożliwić poprawę funkcjo-nowania uczelni, w tym także jakości kształcenia czy prowadzonych badań nauko-wych164. Doskonalenie jakości zarządzania szkołą wyższą wymaga przede wszystkim identyfikacji determinant jakości zarządzania oraz skoncentrowania uwagi zarządzają-cych, szczególnie na tych aspektach, na które można wpływać i kontrolować165. Do-skonalenie jakości zarządzania powinno obejmować działania w ramach funkcji za-rządzania: planowania, organizowania, kierowania i kontrolowania, a zwłaszcza ogół powtarzalnych działań kierownika, które umożliwią zwiększenie zdolności do speł-nienia wymagań jakościowych. Jak wskazuje T.Wawak, doskonalenie jakości zarzą-dzania powinno dotyczyć także poprawy jakości kierowania pracą zatrudnionego w uczelni personelu, jak najlepszego wykorzystania potencjału swoich pracowników oraz optymalizacji wykorzystanego przez szkołę wyższą majątku. W wyniku podje-tych działań doskonalących możliwe będzie spełnienie wymagań różnych interesariu-szy uczelni166.
162 T. Wawak, Jakość zarządzania w szkołach wyższych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 133.
163 Ibid., s. 133.
164 Ibid., s. 133.
165 Do determinantów tych można zaliczyć między innymi: statut i regulaminy uczelni, kompetencje kierownictwa uczelni oraz pracowników, warunki ekonomiczne zatrudnionych, zasoby majątkowe uczelni. Więcej patrz w: T.Wawak, Jakość zarządzania w szkołach wyższych, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 120.
Przedstawione w niniejszym rozdziale w sposób synetyczny zasady doskonalenia jakości zarządzania uczelnią, zdaniem autora monografii, mają niebagatelne znaczenie w procesie poprawy pozycji konkurencyjnej szkoły wyższej; według nich kierownic-two uczelni powinnio budować system zarządzania, wykorzystując metody i narzę-dzia, które ułatwią w konsekwencji osiągnięcie wyznaczonych celów doskonalących.