Jak już wcześniej wspomnianio, ocena działalności szkoły wyższej powinna być dokonywana w sposób kompleksowy i zrównoważony, uwzględniając wiele różnych kryteriów oceny oraz podmiotów oceniających (studentów, pracowników, podmiotów otoczenia zewnętrznego uczelni czy realizowanych w szkole wyższej procesów). Dal-sze rozważania autora monografii koncentrować się będą wokół wspomianych intere-sariuszy uczelni. Autor przedstawi potrzebę uwzględnienia w procesie oceny działal-ności uczelni potrzeb różnych jej podmiotów, a także kryteria oraz czynniki oceny, jakie mogą mieć znaczenie z punktu widzenia różnych interesariuszy. W rozdziałe tym przedstawiono model zrównoważonej oceny szkoły wyższej. Jak już wspomnia-no, ocena działalności uczelni, o którym mowa w niniejszej monografii, powinna być rozpatrywana różnorodnie. Po pierwsze kierownictwo uczelni powinno dokonywać jej oceny w sposób możliwie kompleksowy z różnych perspektyw, oraz podmiotów oce-niających, uwzględniając możliwie największą liczbę istotnych z punktu widzenia różnych interesariuszy kryteriów oceny. Po drugie w ramach podejmowanych przez władze uczelni działań zarządczych zasadne zdaniem autora jest wykorzystanie zrów-noważonego podejścia w zakresie podejmowanych działań, w ramach których możli-we byłoby uwzględnienie potrzeb i oczekiwań różnych podmiotów uczelni. Jak już wspomniano, w procesie podejmowania decyzji kierownictwo uczelni może zetknąć się z problemem decyzyjnym, który dotyczy wyboru działań oraz ich stopnia, aby oczekiwania różnych podmiotów mogłyby być zaspokojone w sposób możliwie naj-lepszy/największy. Pomocne w omawianym zakresie może być wykorzystanie
propo-nowanego modelu zrównoważonej oceny szkoły wyższej. Podejmując działania za-rządcze, kierownictwo powinno analizować ich wpływ, dokonując oceny działalności uczelni (wykorzystując kryteria i czynniki oceny, metody i narzędzia, o których mowa będzie w dalszej części niniejszej monografii).
Zaproponowany model mógłby stanowić pomocne narzędzie w rękach menedżerów uczelni, wskazywałby bowiem, jakie należy podjąć działania usprawniające w celu po-prawy obecnego stanu oraz jaki jest stopień wpływu tych działań na wyniki osiągane w szkole wyższej. Realizowane działanie usprawniające może bowiem w różnym stop-niu wpływać na ocenę szkoły wyższej. Na przykład poprawa warunków pracy pracow-ników może mieć pozytywny wpływ na jakość procesu dydaktycznego czy prowadzo-nych badań naukowych. Może mieć jednak negatywny wpływ na ocenę rentowności wydziału przez kierownictwo uczelni. Podobnie, chcąc poprawić infrastrukturę dydak-tyczną na wydziale, która w oczach studentów będzie oceniana lepiej, niezbędne mogą się okazać kosztowne działania (remont sal wykładowych, zakup sprzętu komputerowe-go do laboratoriów itp.), które przyczynią się w konsekwencji do pokomputerowe-gorszenia rentowno-ści wydziału. Zwiększenie liczby studentów w grupie zajęciowej może mieć wpływ na poprawę rentowności wydziału (niższe koszty procesu dydaktycznego), ale wpływać ne-gatywnie na zadowolenie studentów. Również w ramach poszczególnych podmiotów oceniających różne kwestie mogą mieć większe lub mniejsze znaczenie (wagę). Przykła-dowo dla studentów, infrastruktura sal dydaktycznych może mieć mniejsze znaczenie niż wyposażenie biblioteki. Podobnie dla kierownictwa rentowność wydziału może okazać się ważniejsza niż rozwój pracowników271. Kierownictwo uczelni powinno zatem podejmo-wać działania usprawniające w sposób zrównoważony, tak aby zaspokoić potrzeby i ocze-kiwania różnych podmiotów w sposób możliwie najlepszy, zgodnie z obowiązującym w danej uczelni modelem zrównoważonej oceny działalności szkoły wyższej.
Tabela 9. Model zrównoważonej oceny działalności szkoły wyższej Działania usprawniające Ocena zadowolenia z kryterium Kj Waga kryterium oceny D1 D2 D3 ... Di k1 W1 % t11 % t21 % t31 ... % ti1 k2 W2 % t12 % t22 % t32 ... % ti2 k3 W3 % t13 % t23 % t33 ... % ti3 k4 W4 % t14 % t24 % t34 ... % ti4 ... ... ... ... ... ... ... kj Wj % t1j % t2j % t3j ... % tij
Koszt działania usprawniającego C1 C2 C3 ... Ci
Źródło: R. Ryńca, D. Kuchta, Model zrównoważonej oceny szkoły wyższej, Ekonomika i Organi-zacja Przedsiębiorstwa, 2014, nr 4, s. 11–23.
271 R. Ryńca, D. Kuchta, Model zrównoważonej oceny szkoły wyższej, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, 2014, nr 4, s. 11–23.
Przedstawiony w tabeli 9 model zrównoważonej oceny działalności szkoły wyż-szej zakłada, iż działania usprawniające Di z różną siłą tij wpływają na ocenę zadowo-lenia z kryterium Kj. Wybrane kryteria oceny Kj, gdzie: j = 1, 2, ..., m, mogą także mieć różną wagę Wj dla podmiotów oceniających. Kierownictwo szkoły wyższej po-winno dążyć do sytuacji, w której oceniane kryteria przyjmują wysokie wartości. Po-winno zatem podejmować działania usprawniające Di (gdzie i = 1, 2, ..., n), w zakresie poprawy stanu bieżącego. Mając na uwadze fakt, iż wprowadzenie działań uspraw-niających Di związane jest z poniesieniem nakładów Ci, proponowany model przyj-muje postać
∑
= ≤ n i i id B C 1 (1) gdzie Ci jest kosztem i-tego działania, B – wielkość budżetu na działania usprawniają-ce, di – zmienna decyzyjna w postaci wprowadzenia lub odrzucenia działania uspraw-niającego Di, gdzie di [0, 1]272.Jak już wcześniej wspomniano, działania usprawniające Di mogą w różnym stop-niu tij wpływać na Kj, co pokazano na rysunku 11.
1 K 2 K 1 D Stan obecny 11 t 21 t 2 D Stan obecny D2 t42 4 D 22 t 12 t 1 D j K
...
i D Stan obecny ij tRys. 11. Model zrównoważonej oceny szkoły wyższej.
Źródło: opracowanie własne na podstawie R. Ryńca, D. Kuchta, Model zrównoważonej oceny szkoły wyższej, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, 2014, nr 4, s. 11–23
Przykładowo działanie D1 (które może okazać się bardzo istotne z punktu widzenia na przykład pracownika) umożliwiłoby poprawę stanu K1 o t11 oraz stan K2 (istotne np. z punktu widzenia studenta) o t12. Realizacja działania usprawniającego D2 umożliwi-łoby znacząco poprawę K2 o t22, ale wpłynęłoby na pogorszenie K1 o –t21. Poziom
wpływu tij opierał się na opinii ekspertów. Opinie ekspertów byłyby oparte na meto-dzie delfickiej (panel ekspertów)273. Niezmiernie ważne zatem wydaje się podejmo-wanie działań w sposób zrównoważony, który w pewnym stopniu zaspokoiłby potrze-by różnych podmiotów w sposób możliwe jak największy w ramach możliwości organizacyjno-finansowych uczelni. Uczelnia zatem powinna dążyć do sytuacji:
max * * 1 1
∑ ∑
= = → ⎟⎟ ⎠ ⎞ ⎜⎜ ⎝ ⎛ + m j j n i ij i j d t W k (2)gdzie: kj – ocena zadowolenia podmiotu oceniającego z j-tego kryterium, di – zmienna decyzyjna w postaci wprowadzenia lub odrzucenia działania usprawniającego Di, gdzie dj [0, 1], tij – siła wpływu z wprowadzenia działania usprawniającego Di na za-dowolenie z kryterium kj, Wj – stała informująca o wadze kryterium kj274.
W rozdziale 6.3.2 niniejszej monografii przedstawiono między innymi jeden z przykładów wykorzystania proponowanego modelu w szkole wyższej, jakim jest propozycja wykorzystania programowania liniowego do optymalnego wyboru działań usprawniających.
W tabeli 10 przedstawiono mocne i słabe strony związane z wykorzystaniem mo-delu zrównoważonej oceny szkoły wyższej.
Tabela 10. Mocne i słabe strony wykorzystania modelu oceny działalności szkoły wyższej
Mocne strony Słabe strony
– Wskazuje, jakie należy podjąć działania usprawniające w celu poprawy obecnego stanu w uczelni
– Ocenia, jaki jest stopień wpływu działań usprawniających na wyniki osiągane w szkole wyższej
– Ocenia uczelnię w sposób zrównoważony, uwzględniając szereg różnych kryteriów oceny (które mogą mieć różne znaczenie dla oceniających) oraz podmioty oceniające – Wybór działań w sposób najbardziej optymalny, przy których
zadowolenie z realizacji działań będzie największe – Wybór optymalnego rozwiązania z występującymi
ograniczeniami finansowymi.
– Może być czasochłonna w zastosowaniu
– Wymaga znajomości wykorzystania pakietu STORM lub innego programu w celu dokonania obliczeń
– Może wymagać znajomości preferencji decydentów
– Wymaga znajomości kosztów działań usprawniających (ABC)
Źrodło: opracowanie własne.
Jak pokazano w tabeli 10, proponowany model może mieć duże zastosowanie w zarządzaniu szkołą wyżsżą. Wskazuje bowiem, jakie należy podjąć działania usprawniające w celu poprawy obecnego stanu w uczelni. Dostarcza także informacji,
273 Więcej patrz w: R. Ryńca, D. Kuchta, Model zrównoważonej oceny szkoły wyższej, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, 2014, nr 4.
jaki jest stopień wpływu działań usprawniających na wyniki osiągane w szkole wyż-szej. Umożliwa dokonanie optymalnego wyboru działań doskonalących, biorąc pod uwagę jak największe zadowolenie podmiotów oceniających oraz dostępne nakłady finansowe na usprawnienia, jakimi dysponuje uczelnia. Może być także przydatny w procesie podejmowania decyzji, czy przy nieznacznym zwiększeniu nakładów na usprawnienia, możliwe jest zwiększenie liczby działań usprawniających oraz podnie-sienie w jak najlepszy sposób zadowolenia podmiotów oceniających uczelnię.
Słabą stroną związaną z wykorzystaniem proponowanego modelu jest konieczność dostępu do informacji w zakresie preferencji decydentów, co wymaga przeprowadze-nia czasochłonnych badań oraz okresowej aktualizacji otrzymanych wyników. Zasto-sowanie modelu wymaga identyfikacji działań usprawniających oraz w celu kalkulacji kosztów tych działań, zastosowania metody – rachunku kosztów działań. Niezbędna jest także wiedza menedżerów z zakresu wykorzystania oprogramowania, niezbędne-go do dokonania stosownych obliczeń.
Jak wspomniano wcześniej, zmiany zachodzące na rynku usług edukacyjnych wymuszają potrzebę dostosowania uczelni do nowych warunków otoczenia. Jedną z tych potrzeb jest podejmowanie działań umożliwiających zwiększenie zadowolenia studentów ze studiowania na wybranej uczelni, co w konsekwencji powinno przyczy-nić się do poprawy pozycji uczelni na rynku. W niniejszym rozdziale przedstawiono studia literaturowe, których celem była próba usystematyzowania czynników satys-fakcji studenta ze szkoły wyższej. Zaproponowano obszary klasyfikacji czynników satysfakcji oraz pokazano także model satysfakcji studenta oraz jej wpływu na wyniki osiągane przez szkołę wyższą.