Dalekobieżna komunikacja zbiorowa w Lublinie obecnie mieści się w dwóch lokaliza-cjach: dworzec autobusowy znajduje się na Podzamczu (niedaleko Zamku), dworzec kole-jowy – w sąsiedztwie Parku Ludowego, między ulicami Młyńską i Kunickiego.
Sytuacja ta jest niekorzystna dla podróżnych, gdyż zdecydowanie utrudnia zmianę środ-ka transportu i przesiadki. Przykładem może tu być podróżny, który przyleciał do Świd-nika, skąd dojechał do Lublina koleją podmiejską, a następnie chce udać się w podróż autobusem – i tu czeka go niemiła niespodzianka, gdyż musi pokonać kilka kilometrów dzielących dworce kolejowy i autobusowy.
Dodatkowo, linia kolejowa wyraźnie dzieli miasto na dwie części – północno-zachod-nią, większą i ważniejszą (m.in. ze względu na Stare Miasto) i południowo-wschodpółnocno-zachod-nią, mniejszą i mniej ważną. Podział ten jest szczególnie odczuwalny w bezpośrednim są-siedztwie dworca, gdzie liczne rozgałęzienia i bocznice torów kolejowych (obsługujące zarówno przewozy osobowe, jak i towarowe) są zarówno wizualną, jak i komunikacyjna przeszkodą.
Wskazane byłoby utworzenie węzła komunikacyjnego, łączącego kolej i autobusy dale-kobieżne (rejsowe), a także komunikację miejską: trolejbus i autobusy; winien on również scalić i połączyć dwa fragmenty miasta rozdzielone torami kolejowymi.
Przebudowę i modernizację tego miejsca zakłada projekt dyplomowy Magdaleny Ba-nach, studentki architektury na Politechnice Lubelskiej, wykonany pod kierunkiem dra inż.
arch. Jana Wrany.
Założenie przestrzenne kompleksu stanowi rozciągnięta bryła budynku łącząca dwie strony torowiska, dwie strony miasta, dwa podziały komunikacji (dworzec regionalny oraz ponadregionalny wraz z dworcem kolejowym). Forma przypomina rozciągnięty sznur, bę-dący rozplątanym węzłem [Banach 2015: 17]. Projekt zakłada powstanie zarówno przejścia naziemnego, jak i podziemnego, a także m.in. części handlowo-kulturalnej i parkingu P&R.
Rysunek 2. Metropolitarny Węzeł Komunikacyjny – schemat założenia
Źródło: praca dyplomowa M. Banach, Politechnika Lubelska 2015.
Rysunek 3. Metropolitarny Węzeł Komunikacyjny – zagospodarowanie terenu
Źródło: praca dyplomowa M. Banach, Politechnika Lubelska 2015.
Głównym założeniem komunikacyjnym jest stworzenie łatwej dostępności i komfor-tu przesiadki dla komunikacji miejskiej - autobusowej i trolejbusowej, regionalnej oraz ponadregionalnej - autobusowej i kolejowej. Celem projektu jest także stworzenie węzła przesiadkowego, odpowiadającego potrzebom i renomie Lublina.
Dzięki rozdzieleniu komunikacji miejskiej, regionalnej i ponadregionalnej układ funk-cjonalny jest jasny, wygodny i klarowny, co ma szczególne znaczenie dla osób, które pierwszy raz zawitały do Lublina. Podział ten usprawnia także codzienną komunikację i porządkuje potoki piesze.
Metropolitarny Węzeł Komunikacyjny łączy funkcję dworcową i usługową – oprócz pomieszczeń związanych z obsługą podróżnych (kasy, poczekalnie, przejścia itp.), w obiek-cie przewidziano sklepy oraz przestrzeń wystawienniczą – kulturalną. Dzięki temu Węzeł będzie atrakcyjny zarówno dla osób oczekujących na przesiadkę, jak również dla miesz-kańców nie wybierających się w dalszą podróż – korzystających z Węzła jako miejskiego punktu przesiadkowego.
Nowy obiekt, dzięki kładce oraz tunelom (pieszym i jezdnym) łączy dwie części mia-sta – wschodnią i zachodnią, od lat rozdzielone przestrzennie rozległym torowiskiem, bę-dącym przeszkodą zarówno logistyczno-transportową, jak i wizualną. Dodatkowo, dzięki atrakcyjnej, przyciągającej uwagę formie, obiekt staje się nowoczesną „bramą do miasta”;
sprawia, iż pierwsze wrażenie osoby przybywającej do Lublina jest bardzo pozytywne.
Inne węzły
Rejon Dworca nie jest jedynym lubelskim „węzłem” - wśród innych wymienić można m.in. Plac Litewski, rejon Podzamcza oraz Wschodnie Innowacyjne Centrum Architektury Politechniki Lubelskiej.
Plac Litewski
Plac Litewski jest węzłem zarówno w znaczeniu komunikacyjnym, jak i historyczno--tradycyjnym. Według ludowego przekazu, było to miejsce stacjonowania szlachty polskiej i litewskiej przed zawarciem Unii obu krajów w 1569 roku; również w kolejnych wiekach plac był miejscem ważnych wydarzeń politycznych, narodowych i religijnych.
Obecnie plac nadal jest miejscem ważnym zarówno z formalnego, jak i funkcjonalnego punktu widzenia. Otoczony przez reprezentacyjne obiekty (uczelnie, poczta), jest mocno zakorzeniony w świadomości mieszkańców. To, największy i zasadniczo najważniejszy plac Lublina (rynek – zdecydowanie mniejszy, nie ma w mieście tak mocnej pozycji jak rynki w Krakowie czy Wrocławiu).
Plac Litewski to miejsce o ogromnym potencjale i możliwościach, z bogatą historią, znakomicie zlokalizowane (na przecięciu często uczęszczanych traktów, blisko starego miasta), obecnie czekające na remont, który przywróci mu należny blask. Ze względu m.in.
na niekorzystny układ komunikacyjny niemożliwe jest obecnie wykorzystanie w pełni
po-tencjału placu. Konieczna jest jego modernizacja, której efektem będzie przekształcenie placu w „miejski salon”, miejsce spotkań, odpoczynku i wydarzeń.
Podzamcze
Podzamcze to tereny dawnej dzielnicy żydowskiej, zlokalizowane w bezpośrednim są-siedztwie lubelskiego zamku. Wciąż obecne są na jego obszarze ślady wielokulturowości (m.in. cerkiew i dawna szkoła talmudyczna), jednak obecnie to głównie węzeł komunika-cyjny powiązany z dworcem PKS i wątpliwej urody centrum handlowe (liczne kramy, ba-zar, kioski), charakteryzujące się chaosem architektonicznym i brakiem spójności. Obecna zabudowa Podzamcza to efekt wieloletnich zaniedbań i braku planu odbudowy po znisz-czeniach wojennych – budynki wznoszono bowiem sukcesywnie, lecz często bez powiąza-nia z otoczeniem i szerszego planu.
Podzamcze, mimo wymienionych wyżej wad, niewątpliwie stanowi ważny lubelski węzeł, w związku z czym czynione są starania o jego rewitalizację i utworzenie z niego reprezentacyjnej części miasta.
Rejon ten ma przed sobą szerokie perspektywy i możliwości. Dogodne położenie w cen-trum miasta - w sąsiedztwie dzielnicy staromiejskiej, dobre połączenia komunikacyjne (za-równo w obrębie miasta, jak i z portem lotniczym w Świdniku – stosunkowo niewielka odległość), interesująca historia – te wszystkie elementy składają się na potencjał dzielnicy.
Wymaga ona jednak kompleksowej modernizacji i zmiany wizerunku; ważny jest jednak fakt, że pierwsze kroki w tym celu zostały już podjęte - w wyniku konkursu na moderniza-cję tej dzielnicy wybrano koncepmoderniza-cję biura Nova, realizacja ma się rozpocząć w 2015 roku.
WICAWschodnie Innowacyjne Centrum Architektury to z kolei jeden z lubelskich węzłów
„akademickich”, obiekt reprezentujący nurt architektury integracyjnej, który wykracza poza granice przyjęte dla typowego budynku uczelnianego. Centrum to nowe skrzydło Wy-działu Budownictwa i Architektury, obiekt znakomicie dostosowany do istniejącego, mo-dernistycznego sąsiedztwa. Integruje on swoje otoczenie – uzupełnia i wzbogaca kampus uczelni i ulicę Nadbystrzycką; tworzy spójną całość z pozostałymi budynkami Politechniki.
W Centrum mamy do czynienia także z integracją społeczną – tu powstają i realizują idee, współpracują pokolenia, łączy się środowisko. To miejsce warsztatów, konferencji, prelekcji i spotkań o zasięgu lokalnym ponadlokalnym i krajowym, a w przyszłości – moż-liwe, że również międzynarodowym. Założeniem autorów było stworzenie obiektu, który byłby otwarty i przyjazny nie tylko dla studentów Wydziału, lecz także mieszkańców Lu-blina i wszystkich entuzjastów architektury. WICA może stać się swoistym „inkubatorem kreatywności”, ważnym miejscem na mapie Lublina i całej Polski Wschodniej.
Kampusy uczelni wyższych – szczególnie tych renomowanych, o ważnym znaczeniu dla miasta, często są miejskimi węzłami. To miejsca narodzin pomysłów i idei, kreatyw-nych dyskusji, ważkreatyw-nych badań; to ważne miejsca również z przestrzennego punktu wi-dzenia – kampusy często zlokalizowane są w centrach miast lub w pobliżu ważnych dróg dojazdowych, co dodatkowo podkreśla ich prestiż i renomę.
Rysunki 3, 4. Wschodnie Innowacyjne Centrum Architektury
Źródło: archiwum własne J. Wrany, archiwum uczelni – SAF PL.
Wnioski
Architektura ma ogromny wpływ również na wizerunek miasta – dobra, przemyślana i powiązana z kontekstem wzbogaca go i uatrakcyjnia, chaotyczna, agresywna – razi i wy-wołuje negatywne emocje. Jest elementem koniecznym do rozwoju miasta; ważnym, wręcz bazowym, fragmentem jego struktury. Nie do podważenia jest rola architektury w procesie scalania miasta.
Łączenie przestrzeni – pięta Achillesowa współczesnych koncepcji i realizacji [Böhm 1981: 5] – jest zadaniem równie trudnym, co koniecznym, zwłaszcza w dobie pogłębiają-cego się chaosu przestrzennego miast. Jedną z możliwych dróg jest scalanie poprzez archi-tekturę – wznoszenie nowych, ale także adaptacja i modernizacja istniejących obiektów o funkcjach integrujących w punktach węzłowych, które uzupełniają i dopełniają swoje otoczenie, stanowiąc brakujący „puzzel” w tkance miasta. Obiekty takie często są społecz-nie potrzebne i akceptowane, stając się ważnymi punktami społecz-nie tylko na stricto urbanistycz-nych, lecz również na „społecznych” mapach miast.
Do efektywnego scalania miasta niezbędna jest również odpowiednia polityka władz miasta, które powinny dostrzec problem chaosu przestrzennego i konieczność przeciw-działania pogłębianiu się tego zjawiska. Wspieranie procesów scalania może następować poprzez m.in. uchwalanie Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego, a tak-że organizowanie konsultacji społecznych, warsztatów i konkursów architektonicznych.
Streszczenie
Współczesny Lublin stoi u progu znaczących przemian architektoniczno-urbanistycz-nych, które mają na celu przekształcenie go w europejską metropolię na miarę XXI wieku, pamiętającą jednak o swojej tożsamości i wielowiekowej tradycji.
Efektem wieloletnich zaniedbań okresu PRL jest nie tylko upadek znaczenia i etykieta miasta „Polski B”, lecz także utrata spójności struktury i chaos przestrzenny, które przekła-dają się na komfort życia w mieście i jego wizerunek.
Konieczne są działania mające na celu powtórne zespolenie miasta i zapobieganie tej negatywnej tendencji w przyszłości. Jednym ze sposobów na przywracanie spójności jest powstawanie obiektów architektury integracyjnej. Uzupełniają one przestrzeń miasta – ich działanie można przyrównać do umieszczenia brakującego puzzla w układance. Szczególną rolę odgrywają w momencie ulokowania w miejscach formalnie ważnych, tzw. „węzłach miejskości” – może wówczas nastąpić zjawisko synergii, wartości dodanej, a wydźwięk i znaczenie obiektu może być jeszcze szersze i ważniejsze.
Wśród takich węzłów wymienić można rejon lubelskiego dworca PKP, wciąż czeka-jący na modernizację. Interesuczeka-jącym pomysłem jest przekształcenie go w Metropolitarny Węzeł Komunikacyjny – magisterski projekt dyplomowy inż. arch. Magdaleny Banach, który powstał pod kierunkiem dr inż. arch. Jana Wrany na Wydziale Budownictwa i Archi-tektury Politechniki Lubelskiej. W projektowanym obiekcie spotykają się ponadregionalna kolej, regionalny autobus i lokalny trolejbus, tworząc złożoną strukturę o cechach architek-tury integracyjnej, łączącej miasto z regionem oraz scalającej dwie części miasta – obecnie podzielonego przez jednopoziomową wielotorową trakcję kolejową.
Słowa kluczowe: architektura integracyjna, Lublin, scalanie, węzły miejskości