Dylematy procesu badawczego

Podstawą do podjęcia decyzji o tym, jaki będzie sposób realizacji badań jest wstępny obszar - przedmiot i tematyka badań i wstępne pytania

ba-badaniajakościowe

dawcze. Realizacja każdego typu badań wymaga zapoznania się z literaturą przedmiotu16. Należy sprawdzić, czy i jakie projekty, analizy były już w tym obszarze zrobione, jaki jest stan wiedzy, jakie jeszcze pytania badawcze po-zostają bez odpowiedzi. Wszystko po to, żeby nie powielać analiz, raczej pogłębiać i poszerzać istniejącą już wiedzę.

Na badania ilościowe zdecydować należy się wtedy, gdy mamy wstęp-ne tezy lub hipotezy i chcemy je zweryfikować, kiedy w literaturze poja-wiły się wnioski, które warto sprawdzić i interesuje nas ich liczbowy lub geograficzny rozkład. Zatem gdy, w oparciu o literaturę lub własne prze-myślenia, zastanawiamy się, czy jest zależność między poparciem dla da-nej partii polityczda-nej a zmiennymi społeczno-demograficznymi, np. czy na partie X głosują raczej kobiety czy mężczyźni, gdzie owi potencjalni wyborcy mieszkają, czy częściej w domach jednorodzinnych czy w miesz-kaniach. Wtedy gdy interesuje nas rozkład procentowy, opinii mieszkań-ców, o tym na ile Komisja Europejska wpływa na politykę państw naro-dowych w poszczególnych obszarach. Badania ilościowe wybieramy też, gdy chcemy odpowiedzieć na pytania: jak duży procent Polaków studiuje stosunki międzynarodowe, jakie jest poparcie dla reformy systemu emery-talnego wśród dwudziestolatków a jaki wśród sześćdziesięciolatków oraz która partia polityczna cieszy się najmniejszym zaufaniem? Zatem kiedy z poznanej literatury wnioskujemy o zależnościach i chcielibyśmy w sposób

16 Za wyjątek można uznać założenia klasycznej teorii ugruntowanej, gdzie po-stulowano unikanie przedzałożeń i świadomość wpływu własnej wiedzy na postę-powanie badawcze i budowanie teorii (Barney G. Glaser, Anselm L. Strauss, The Discovery of Grounded Theory: Strategies for QualitativeResearch, 1967 polskie wydanie z roku 2009 pod tytułem: Odkrywanie teorii ugruntowanej. Strategie badania jakościowego). W procesie rozwoju teorii ugruntowanej i wyodrębniania się poszczególnych nurtów Glaser pozostał zwolennikiem tego podejścia, jednak Strauss i Corbin skoncentrowali się na świadomości przedzałożeń i zachęcali do zapoznania się ze stanem wiedzy. Autorka artykułu postuluje zapoznanie się z li-teraturą przedmiotu, ale zachowanie w czasie badań postawy podróżnika opisanej w dalszej części artykułu.

Metodologiabadańpolitologicznych

empiryczny zbadać, na ile rzeczywistość jest zgodna z naszymi hipotezami, zawsze w odpowiedzi na pytania zamknięte czy? jak wielu? jaki procent? gdzie? kto? (Babbie, 2004; Creswell i in., 2013). W badaniach takich in-teresują nas wartości liczbowe, chcemy badać wielkie grupy np. Polaków, mieszkańców małych miast, mieć informacje o populacji (w uproszeniu wszystkich przedstawicielach danej grupy) i generalizować (np. wnioski z naszych ankiet z 1200 osobami estymować – uogólniać na wszystkich Polaków).W efekcie takich badań uzyskujemy np. skale zaufania do partii, wskaźniki wpływające na zaangażowanie w aktywność partii politycznych, liczby studentów, procent kobiet, określamy i potwierdzamy statystycznie zależności i korelacje lub określamy współwystępowanie.

Badania jakościowe biorą się z potrzeby uzyskania jak największej ilości informacji o badanym wycinku rzeczywistości, rozpoznania danej grupy lub procesu, znalezienia odpowiedzi na pytania otwarte, na które możliwe jest więcej odpowiedzi (pytania zamknięte to takie, w których możliwa jest ograniczona liczba odpowiedzi TAK/NIE lub zamknięta kafeteria). Pyta-nia otwarte to np. dlaczego mieszkańcy miasta Q głosują na kandydatów niezależnych, jaka jest opinia osób zaangażowanych w kampanię wyborczą partii X na temat systemu wyborczego, jakie zmiany w ustawie o szkolnic-twie wyższym proponują profesorowe, jakie pomysły przedstawiają doktorzy habilitowani, jakie zastrzeżenia doktorzy, a jakie rozwiązania studenci da-nej uczelni. Żeby dowiedzieć się, z jakich powodów studenci Uniwersytetu Y wybierają stosunki międzynarodowe jako drugi kierunek, jak konkretnie postrzegany jest wpływ Komisji Europejskiej na politykę w poszczegól-nych państwach Europy Środkowo Wschodniej, jakie są opinie na ten temat osób zaangażowanych w pracę Komisji. Co oznacza dla badanych poparcie dla konkretnej partii, które założenia partii są kluczowe oraz, co motywuje ich do oddania głosu w konkretnych wyborach.

Na badania o charakterze jakościowym decydujemy się zatem, kiedy chcemy pogłębić naszą wiedzę na dany temat, dotrzeć do opinii i moty-wacji konkretnych grup, poznać sposób postrzegania konkretnej sprawy w wyodrębnionej grupie lub społeczności. Szukając pogłębionego rozu-mienia (Krauz-Mozer, 1992; Sztompka, 1973, s. 33; Nagel, 1970, s. 431-468;

badaniajakościowe

Sowiński, 1993; Klementewicz, 2011, s. 107-113; Gajda, 2015) i wyjaśnienia danego problemu, uzyskujemy opinie, motywacje, język i sposób komento-wania charakterystyczny dla danego obszaru, grupy i podejmujemy próbę odtworzenia obrazu świata przez badanych. Przyjmujemy, że nasze odpo-wiedzi mają charakter subiektywny i nie są podstawą do generalizacji, ale wykazujemy rozumienie kontekstu w danym czasie. Najprościej rozróżnić te dwie możliwości realizacji badań zadając sobie pytania:

• Co mnie najbardziej w tym obszarze badań interesuje? • Jakie informacje chcę uzyskać?

Gdy zaczynamy odpowiedź od słów ile? jaki procent? kto bardziej? gdzie? jak dużo? jak często? idziemy w stronę podejścia ilościowego. Kie-dy więc mamy jakieś przypuszczenia, literatura generuje hipotezy warte sprawdzenia, chcemy zweryfikować fakty, szukamy liczb i zależności, stosujemy badania ilościowe. Natomiast kiedy interesuje nas bardziej to: dlaczego? co to dla nich oznacza? co spowodowało taki stan rzeczy? jakie są przyczyny/konsekwencje? co na to wpłynęło? jak to się stało? co oni o tym sądzą? idziemy raczej w stronę podejścia jakościowego. Kiedy chcemy

jak najwięcej się dowiedzieć, po zapoznaniu się z literaturą przedmiotu wiemy niewiele lub pojawiają się nowe pytania, interesują nas opinie, motywacje, sto-sujemy badania jakościowe.

Autorka niniejszego artykułu stoi na stanowisku niezbędności obu dejść do rzetelnej analizy świata społecznego i uważa, że potrzebne jest po-szukiwanie odpowiedzi na oba typy pytań w ramach współpracy zespołów badawczych. Jednak dla dobrej współpracy zespołów niezbędne są ugrun-towane kompetencje badawcze i zrozumienie obu strategii. Dalsza część artykułu koncentruje się na podejściu jakościowym.