Jakie komunikaty warto poddać analizie narracji? Analiza narracji należy do metod jakościowych, których zastosowanie

wy-maga od badacza nie tylko wiedzy i umiejętności, ale także ponadprzecięt-nej intuicji i rozwiniętych kompetencji interpretacyjnych. Od badacza za-leży wybór kategorii analitycznych (zob. kolejny podrozdział), użytecznych w procesie badania danego przekazu jako narracji o pewnych wydarzeniach,

analizanarracji

osobach, emocjach, ideach itd. Nie wszystkie bowiem aspekty tekstu warto (i trzeba) badać, by zrealizować założone cele.

Ponadto należy uświadomić sobie, że analiza narracji zaspokoi tylko niektóre ambicje i potrzeby badawcze, jest użyteczna zwłaszcza wtedy, gdy analityk pragnie:

• wydobyć i uzasadnić potencjał perswazyjny komunikatu me-dialnego bądź politycznego,

• potwierdzić bądź wykazać ideologiczny charakter wypowiedzi, • zidentyfikować i opisać tożsamość podmiotu tekstu, ale także

tego, o którym mowa w tekście,

• zanalizować wizerunek aktora politycznego itp.

Stąd też analizę tego typu można zastosować w badaniach reportaży (w tym fotoreportaży), sylwetek, artykułów publicystycznych, felietonów – i to niezależnie od rodzaju medium, które posłuży bezpośredniemu nadawcy do prezentacji ww. wypowiedzi.

Osobnym zjawiskiem pośród gatunków dziennikarskich jest makroakt komunikacji (Fras, 2013, s. 53-59) zwany wydarzeniem medialnym. Jest to uroczystość transmitowana w telewizji na żywo, w której istnienie szkieletu narracyjnego (rytualnego (Fras, 2013, s. 83)) zakłada się a priori. W scenariuszu podniosłej ceremonii, inaczej niż w przypadku newsa, nie ma miejsca na element nieprzewidywalności i przypadkowości. W zależności od charakteru wydarzenia, którego przebieg jest transmitowany na żywo, opowieść ujmuje się w jeden z trzech trybów narracyjnych: w ramach

Konkursu dochodzi do przeciwstawienia sobie dwóch sił, osób lub zespołów,

których współzawodnictwo będzie się opierać na ściśle przestrzeganych regułach (tu: transmisje z rozpraw sądowych, posiedzeń komisji śledczych, igrzysk olimpijskich, debat prezydenckich).

O ile Konkursy mogą przebiegać cyklicznie, o tyle Konkwisty są incydentalne, jednorazowe i polegają na odrzuceniu przez jednostkę akceptowanych dotąd ograniczeń, przy czym „zdobywca” nie może być bohaterem z przypadku, przeciwnie – dramaturgia widowiska telewizyjnego domaga się zaangażowania podmiotu charyzmatycznego, „wielkiego człowieka robiącego wielki krok w imieniu ludzkości” (tu:

Metodologiabadańpolitologicznych

relacja ze spacerów kosmonautów amerykańskich po Księżycu, skoku ze stratosfery itp.).

Koronacje, podobnie jak Konkursy, toczą się według ścisłych reguł,

zwykle podyktowanych tradycją. Mają one przypominać zbiorowości jej kulturowe dziedzictwo, są gwarantem ciągłości społecznej i kulturowej, dlatego podczas ich realizacji niezmiernie ważne jest zachowanie rytualnego szkieletu, o czym już nadmieniłam. W ich scenariusz znakomicie wpisują się królewskie zaślubiny (tu: ślub następcy brytyjskiego tronu, księcia Williama z Kate Middleton) oraz pogrzeby przywódców, chociażby prezydenta Johna Kennedy’ego w roku 1963. W ramach relacji na żywo ze ślubu lub pochówku telewizja

(...) ćwiczy widownię w rozpoznawaniu szczegółów oglądanej ceremonii. Starannie artykułuje znaczenie symboli, nadaje wydarzeniu oprawę oddzielającą je od codzienności i monumentalizuje, podtrzymując jego oficjalną definicję, a także narzucając tok narracji i komentarze kształtujące interpretacje (Fras, 2013, s. 85).

Przykładowo analiza transmisji pochówku Kennedy’ego prowadzi do wniosku, że telewizja zaadaptowała scenariusz śmierci Lincolna. W medialną opowieść o męczennicy demokracji wpisał się pogrzeb Indiry Gandhi, która tydzień przed zamachem na swe życie powiedziała: „Będę walczyć o mój kraj do ostatniej kropli krwi” (Fras, 2013, s. 87). Struktura transmisji pogrzebu Lecha i Marii Kaczyńskich uwzględniała natomiast obecne w kulturze polskiej motywy

pompa funebris (Chrościcki, 1974, s. 71), spektakularnego rytuału, jaki fundowano

zmarłym w czasach baroku i później. Z chwilą ogłoszenia przez kardynała Dziwisza , że miejscem pochówku pary prezydenckiej będzie Wawel, gdzie spoczywają szczątki królów, wieszczów i bohaterów narodowych, stało się jasne, iż sprawozdawczość mediów będzie ewokować scenariusz pogrzebu quasi-monarszego.

Dla medioznawców pragnących zastosować analizę narracji adekwatnym materiałem do badań będą także formaty telewizyjne – w Polsce obecne od

analizanarracji

wczesnych lat 90. XX w., a popularne od przełomu lat 90. i roku 2000. Na świecie formaty są częścią produkcji medialnej od czasów, w których telewizja jako środek masowego przekazu stała się powszechnie dostępna, tj. od lat 60. XX w. Pierwsze definicje formatu telewizyjnego pojawiły się w tym właśnie okresie i mimo upływu czasu brzmią świeżo, aktualnie:

The term “Format” means a written presentation which sets forth the framework of the serial or episodic series within which the central running characters will operate and which framework is intended to be repeated in each episode, the setting, theme, premise or general story line of the proposed serial or episodic series and the central running characters which are distinct and identifiable including detailed characterizations and the interplay of such characters. It may also include one or more suggested story lines for individual episodes (Meadow, 1970, s. 1170).

Jak wynika m.in. z przytoczonej definicji, w programach typu talent

show pojawią się zatrudnieni przez organizację medialną profesjonaliści

(członkowie jury, prowadzący) i uczestnicy-amatorzy (osoby aspirujące do nagrody głównej, członkowie ich rodzin, przyjaciele), którym wyznaczono konkretne cele, od których oczekuje się określonych działań i których zadaniem jest wyrażanie określonych emocji, uosabianie typów ludzkich itp. Ich wygląd, zachowanie przed kamerami, interakcje, typ relacji, treść i forma wypowiadanych komunikatów, a nawet profil osobowości, stanowią elementy starannie zaprojektowanej i drobiazgowo opisanej struktury. Badając tę strukturę z wykorzystaniem instrumentarium analizy narracji możemy wykazać, jakiego rodzaju opowieścią jest dany talent show (bądź jeden z wątków składających się na odcinek programu), do jakich pre-tekstów odwołali się autorzy formatu, jakie zasoby tradycji kultury zostały zaktualizowane na potrzeby produkcji, które wartości są promowane itd.

Analiza narracji sprawdzi się również w przypadku badań komunikatów, które stanowią materiał źródłowy dla politologów (nonfiction, np. biografie i autobiografie, pamiętniki, wywiady-rzeki, filmy dokumentalne, eseje, listy),

Metodologiabadańpolitologicznych

a w szczególności przekazów adresowanych do publiczności, zachowań zbiorowości, procesów oraz uroczystości o charakterze formalnym, reprezentujących takie gatunki komunikowania politycznego i formy skonwencjonalizowane w mniejszym stopniu, jak:

• expose – przemówienie programowe, wysoce skonwencjonalizo-wane i zrytualizoskonwencjonalizo-wane (Fras, 2005, s. 143-146), wraz z kontek-stem towarzyszącym wypowiedzi, który obejmuje m.in. reakcje odbiorców;

• orędzie;

• mowa (przemówienie) doradczo-polityczna, popisowa, oko-licznościowa (Zdunkiewicz-Jedynak, 2008, s. 145);

• defilada, parada, orszak (Marin, 2011, s. 52-69); • manifestacja, strajk, pikieta, demonstracja;

• prawybory, zjazd, kongres, konwencja partyjna (Dobek--Ostrowska, 1999, s. 126);

• spot telewizyjny promujący kandydata bądź ugrupowanie itd. W tym miejscu wypada przypomnieć, że czym innym jest niemal każ-dy z przywołanych gatunków wypowiedzi politycznej, czym innym zaś medialny obraz wydarzenia. O ile komunikaty mass mediów – od książki zaczynając, na przekazach internetowych kończąc – można poddać anali-zie narracji bez komplikowania metodyki badań, o tyle analiza wydarzeń przebiegających według określonego scenariusza, zrytualizowanych, niebę-dących jednak konstrukcją medialną, tylko mających realny wymiar, wyma-gałaby uzupełnienia omawianej tutaj metody o inne procedury badawcze, np. o badania reaktywne (obserwacja uczestnicząca, wywiad pogłębiony).