Dynamika wzrostu gospodarczego

Wielkości wskaźników dynamiki wzrostu PKB/PKN Indii w latach 1991/92– 2011/12, a więc po reformach liberalizujących gospodarkę i decentralizujących państwo, zestawiono w tab. 5.13.

1 Tak właśnie obie te kategorie – wzrost oraz rozwój gospodarczy – wyjaśniane są w podręcz-nikach ekonomii [por. m.in.: Kwiatkowski, 2005, s. 280; Klamut, 2006, s. 195].

2 Por. wyjaśnienia na temat stosowania w indyjskiej statystyce gospodarczej wskaźników wzrostu produktu krajowego brutto (PKB) oraz produktu krajowego netto (PKN) zawarte w pod-rozdziale 2.4 (przyp. 33).

3 W tab. 5.1 i wszystkich następnych, jak również w tekście, zastosowano zasadę, że w przy-padku istnienia różnych danych statystycznych dla tych samych lat, dla obliczeń przyjmowano

Analizując tab. 5.1 nietrudno dostrzec, że w porównaniu z dynamiką wzrostu w poprzednich dekadach (por. rozdział II) po 1991 roku nastąpiło znaczące przy-spieszenie wzrostu gospodarczego Indii. Głębokie załamanie w 1991 roku zostało względnie szybko przezwyciężone, bo już w roku gospodarczym 1992/93 odno-towano przyrost PKB o ponad 5 proc. Nie było to jednak jeszcze efektem „nowej polityki ekonomicznej”, którą zaczęto wdrażać w 1992 roku, lecz rezultatem nad-zwyczajnych działań, a głównie zagranicznej pomocy kredytowej. Rok gospodar-czy 1992/93 to w istocie czas pośpiesznego porządkowania indyjskiej gospodarki i przestawiania jej na nowe tory.

Pierwsze rzeczywiste, makroekonomiczne efekty reform liberalizujących go-spodarkę i decentralizujących państwo indyjskie pojawiają się dopiero w 1993/94 roku, dlatego ten właśnie rok przyjmuje się najczęściej jako początkową, wyjścio-wą datę „nowej ery” w historii gospodarczej niepodległych Indii i do niej będzie odnoszona większość wskaźników w tym i następnym rozdziale.

W badanym okresie indyjskiej transformacji ustrojowej można wyróżnić trzy fazy rozwoju gospodarczego4:

1. Lata 1993/94–1996/97. 2. Lata 1997/98–2002/03. 3. Lata 2003/04–2011/12.

Sekwencja faz gospodarczych jest zbliżona do cyklu przemian politycznych i nie jest to bynajmniej podobieństwo przypadkowe. Oba te procesy, tj. cykl gospodarczy oraz polityczny, są wzajemnie przez siebie – i to bardzo mocno – determinowane, co już było widoczne w poprzednich dekadach.

Fazę pierwszą, czyli okres bezpośrednio po podjęciu reform (1993/94– 1996/97) cechuje wysoki i progresywny wzrost PKB – od 5,7 do 8,0 proc. rocz-nie, co – po dekadach niskiego tempa wzrostu – określa się czasem „indyjskim cudem gospodarczym” [Wolpert, 2010, s. 528]. Reformy są wdrażane z dużą, nie-spotykaną dotąd determinacją.

Jednakże – jak wyjaśniono w rozdziale III – w wyniku wyborów parlamen-tarnych w 1996 roku zupełnie zmieniła się scena polityczna Indii. Druzgocącą porażkę poniósł reformujący gospodarkę i państwo Indyjski Kongres Narodowy, a do władzy doszły partie prawicowe z Indyjską Partią Ludową na czele, które sprawowały ją aż do wyborów na wiosnę 2004 roku.

wielkości pochodzące z nowszych wydań podawanych źródeł. Należy stwierdzić, że sytuacje ta-kie są w praktyce statystyki indyjsta-kiej dość częste, co wynika z wielkości gospodarki i długiego okresu spływu informacji oraz ich agregacji w centralnych instytucjach statystyki gospodarczej. Niejednokrotnie najpierw instytucje te podają wstępne, szacunkowe dane, a później – w kolejnych edycjach źródeł – publikowane są dane ostateczne, które – chociaż zazwyczaj nieznacznie – różnią się od siebie.

4 W rozdziale V i VI – podobnie jak w rozdziale II – stosujemy konsekwentnie zapis lat go-spodarczych z ukośnikiem, np. 1992/93 (por. uwagi we Wstępie).

Tabela 5.1. Wzrost gospodarczy Indii – przyrosty produktu krajowego brutto/netto (PKB/PKN)

Lata

Wzrost PKB* Wzrost PKN ^{Wzrost PKN}_{per capita}

Rok poprzedni = 100,0 Rok 1993/94 = 100,0 Rok poprzedni = 100,0 Rok 1993/94 = 100,0 Rok poprzedni = 100,0 Rok 1993/94 = 100,0 1991/92 1,4 93,6 0,8 94,1 –1,2 97,9 1992/93 5,4 94,9 5,4 94,9 3,4 96,7 1993/94 5,7 100,0 6,1 100,0 3,7 100,0 1994/95 6,4 106,4 6,4 106,4 4,3 104,3 1995/96 7,3 114,2 7,4 114,3 5,3 109,8 1996/97 8,0 123,3 8,3 123,8 6,2 116,6 1997/98 4,3 128,6 4,1 128,9 2,2 119,2 1998/99 6,7 137,2 6,7 137,6 4,6 124,7 1999/00 7,6 147,6 7,5 147,9 5,6 131,7 2000/01 4,3 153,9 3,7 153,4 1,8 134,1 2001/02 5.5 162,4 5,6 162,0 3,5 138,8 2002/03 4,0 168,9 4,0 168,5 2,4 142,1 2003/04 8,1 182,6 8,0 182,0 6,6 151,5 2004/05 7,0 195,4 7,0 194,7 4,9 158,9 2005/06 9,5 214,0 9,5 213,2 7,8 171,3 2006/07 9,6 234,9 9,5 233,5 7,9 184,8 2007/08 9,3 256,7 9,7 256,1 8,1 199,8 2008/09 6,7 273,9 6,5 272,7 4,7 209,2 2009/10 8,6 297,5 8,6 296,2 6,8 223,4 2010/11 8,9 324,0 8,4 321,1 6,8 238,6 2011/12 6,7 345,7 6,9 343,3 5,1 250,8

* według cen czynników produkcji, w proc., ceny stałe z 2004/05 roku.

Źródło: opracowanie i część obliczeń własnych na podstawie: [Economic Survey 2012–13.

Sta-tistical Appendix, 2013, s. A-4, A-7], [Economic Survey 2013–14. StaSta-tistical Appendix, 2014, s. 3, 7].

Druga faza rozwoju gospodarczego, czyli okres rządów koalicji prawico-wych pod dominacją Indyjskiej Partii Ludowej (1996–2004), cechuje się zwol-nieniem procesów reformatorskich, co w skali makro wyraziło się znaczącym osłabieniem tempa wzrostu gospodarczego; spadło ono z przeciętnego poziomu bliskiego 7 proc. w latach 1993/94–1996/97 do około 5 proc. w latach 1997/98– 2002/03. Gwoli ścisłości – oprócz czynnika politycznego – nie bez wpływu na spadek impetu rozwojowego indyjskiej gospodarki miały uwarunkowania ze-wnętrzne, a szczególnie głęboki kryzys gospodarczy w latach 1997–1998, który

dotknął bliskie Indiom kraje Azji Południowo-Wschodniej, a także amerykań-skie sankcje ekonomiczne w odpowiedzi na indyjamerykań-skie próby z bombą atomową [Rothermund, 2008, s. 110]. Natomiast na drugie załamanie wysokiego wzrostu (2000/01–2002/03) istotnie wpłynęły wyjątkowo niekorzystne warunki pogodo-we – susze na przemian z powodziami. W styczniu 2001 roku w Gujaracie nastą-piło trzęsienie ziemi o bardzo dużej sile, wskutek którego zginęło około 20 tys. ludzi i zniszczone zostały setki tysięcy domów i mieszkań. Wspomnieć trzeba jeszcze o wyjątkowo krwawym konflikcie religijnym muzułmańsko-hinduskim w Gujaracie w 2002 roku. W wyniku pogromu muzułmanów życie straciło wów-czas ponad 2 tys. osób, a około 100 tys. ludzi musiało – ze strachu przed hindusa-mi – opuścić swoje domy i przenieść się do obozowisk poza hindusa-miastahindusa-mi [Wolpert, 2010, s. 552–554]5. Pewną rolę w osłabieniu dynamiki rozwojowej odegrało także podniesienie w 1999 roku podatków bezpośrednich oraz pośrednich. Negatywnie na indyjskiej gospodarce odbiła się też sytuacja w Zatoce Perskiej i na Bliskim Wschodzie po zamachu na nowojorskie wieże we wrześniu 2001 roku, a konkret-niej tzw. II wojna iracka i wkroczenie wojsk NATO do Afganistanu, co wpłynęło, podobnie jak na początku lat 90., na wzrost cen ropy naftowej oraz zmniejszyło transfery pieniężne od Indusów pracujących w tych regionach. Obniżyły się także obroty handlowe z regionem Bliskiego Wschodu. Skumulowanym efektem tych niemal równoczesnych i niesprzyjających wydarzeń był m.in. nieznaczny tylko (o 2,7 proc.) wzrost produkcji przemysłowej w 2001/02 roku oraz spadek (o około 5 proc.) produkcji rolnej w roku następnym (por. tab. 5.4).

Wybory parlamentarne na wiosnę 2004 roku przynoszą niespodziewaną prze-budowę indyjskiej sceny politycznej. Wygrywa je Indyjski Kongres Narodowy – po 8 latach przebywania w opozycji. Na czele rządu federalnego staje „ojciec indyjskich reform”, czyli były minister finansów w rządzie N. Rao – Manmohan Singh. Sytuacja powtórzyła się w 2009 roku, z nadania Indyjskiego Kongresu Narodowego w dalszym ciągu u steru rządu pozostał M. Singh.

Trzecia, najbardziej dynamiczna faza rozwoju indyjskiej gospodarki przypa-da na okres rządu M. Singha, a więc zaczyna się w 2004 roku. Przeciętne tempo wzrostu PKB w latach 2003/04–2009/10 wynosi niemal 9 proc. i Indie są drugim po Chinach najszybciej rozwijającym się dużym krajem świata. Bardzo wysoka

5 Również niekorzystne zjawiska geograficzno-klimatyczne wpłynęły na zmniejszenie przy-rostu PKB w roku 2004/05 (szczególnie w produkcji rolnej – por. tab. 5.4). Chodzi tu o skutki wielkiego tsunami w 2004 roku, które zniszczyło część wybrzeża południowo-wschodniego (ben-galskiego), a także następstwa wyjątkowo silnego trzęsienia ziemi w 2005 roku w Kaszmirze (na pograniczu pakistańsko-indyjskim), w wyniku którego śmierć poniosło około 90 tys. ludzi (głównie jednak po stronie pakistańskiej). Natomiast stan Maharashtra (szczególnie Bombaj) został nawie-dzony – również w 2005 roku – jedną z największych w historii tego regionu powodzią, w wyniku której m.in. śmierć poniosło około 1 tys. osób, a dobytek kilku milionów gospodarstw domowych doznał uszczerbku.

i w dodatku rosnąca jest stopa inwestycji – w latach 2004–2007 wzrosła z 31,2 do 37,6 proc. PKB, a w okresie 2008–2012 kształtowała się na poziomie 35–37 proc. PKB. Ceną za to przyspieszenie inwestycji i wzrostu PKB jest jednak wysoka in-flacja, która zwiększyła się z 4 proc. w 2004 roku do niemal 12 proc. w 2012 roku [Bombińska, 2014, s. 43–44].

Pod koniec pierwszej dekady bieżącego wieku – jak i na początku drugiej – następuje jednak osłabienie tempa indyjskiej gospodarki (do 6–8 proc.), co przypisać trzeba przede wszystkim kryzysowi gospodarczemu w USA i Europie, który pośrednio – poprzez szybko rosnące powiązania handlowe i inwestycyjne z zagranicą – dotknął także Indie. Nie bez znaczenia był tu również duży spa-dek tempa wzrostu produkcji rolnej w latach 2008/09–2009/10 w wyniku bardzo niekorzystnych warunków pogodowych (por. tab. 5.4). Do tych przyczyn doło-żyła się też utrata zaufania zagranicznych inwestorów i znaczące zmniejszenie ich nakładów po 2008 roku, co widać w tab. 5.7. Inwestorzy ci – analizując pro-gramy nowej koalicji rządowej po wyborach w 2004 roku – spodziewali się wy-sokiej koniunktury w indyjskiej gospodarce oraz dalszych korzyści podatkowych i na skutek tego zwiększali inwestycje, ale sytuacja odmieniła się na początku 2008 roku, głównie na skutek światowego kryzysu gospodarczego. Wobec na-głego spadku indyjskiego eksportu i niezrównoważenia go przez popyt krajowy, inwestorzy zagraniczni zostali zmuszeni do przykręcenia przysłowiowego kurka, co w kumulacji z innymi czynnikami przełożyło się m.in. na znaczący wzrost bezrobocia. Dodatkowymi czynnikami obniżenia się tempa wzrostu gospodarcze-go na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku stały się rosnące ceny ropy naftowej, zacieśnianie polityki pieniężnej oraz wspomniany wzrost inflacji (do 10–12 proc.), a także powiększenie się deficytu budżetu państwa (8–10 proc. PKB) [Bombińska, 2014, s. 43–44].