Lata 1985–1991 – polaryzacja i próby decentralizacji życia politycznego

Zabójstwo I. Gandhi w dniu 31 października 1984 roku i objęcie teki pre-miera rządu federalnego przez jej syna Rajiva Gandhiego jest ważną cezurą w historii niepodległych Indii. Następują przede wszystkim znaczące zmiany w życiu politycznym, a w ślad za tym podejmowane są próby radykalnych re-form gospodarczych.

16 Regulacje te są zawarte w 6 załączniku do Konstytucji Indii jako „Postanowienia w sprawie administracji obszarami plemiennymi w stanach Assam, Meghalaya, Tripura i Mizoram” [The

Con-stitution of India, 2000, Sixth Schedule].

17 Głównym powodem konfliktu assamskiego był duży napływ ludności z Bengalu Wschodnie-go w okresie III wojny indyjsko-pakistańskiej i utworzenia Bangladeszu (1971–1972). W 1983 roku doszło do krwawych walk pomiędzy przybyszami bengalskimi a tubylcami assamskimi.

W grudniu 1984 roku – zgodnie z kalendarzem wyborczym – odbyły się ósme wybory parlamentarne. W wyborach tych ponownie zwyciężył Indyjski Kongres Narodowy, odnosząc wielki sukces w postaci 76 proc. miejsc w parla-mencie (415 na 543 obsadzone mandaty) [De Ruijter, 1998, s. 10, 32]. Desygno-wany przez IKN rząd R. Gandhiego, mając wielką przewagę w Izbie Ludowej, mógł podjąć realizację programu modernizacji życia politycznego i gospodarcze-go. Tak też się stało, chociaż sytuację bardzo komplikowały wspomniane wyda-rzenia, tj. nasilone konflikty etniczne i religijne (pendżabski, tamilski i assam-ski), a także tragedia w mieście Bhopal (stan Madhya Pradesh), która spotkała się z wielkim oburzeniem opinii społecznej. W dniu 3 grudnia 1984 w wyniku awarii instalacji gazowych w amerykańskiej fabryce chemikaliów śmiertelnie zatruło się ponad 2 tys. okolicznych mieszkańców, a setki tysięcy osób doznały poważnego uszczerbku na zdrowiu [Wolpert, 2010, s. 502–503].

Wraz z R. Gandhim do władzy doszła nowa generacja polityków – pokolenie czterdziestolatków, ludzi wykształconych, często na amerykańskich i angielskich uczelniach, technokratów, nazywanych przez media computer boys [Kohli, 2012, s. 33–34]. Oni właśnie zapoczątkowali technologiczną modernizację Indii, która przybrała w latach późniejszych niezwykle wysoką dynamikę i sprawiła, że kraj ten stał się światową potęgą w dziedzinie przemysłu i usług komputerowych18.

Na szczególną uwagę zasługują podjęte przez rząd R. Gandhiego reformy ekonomiczne, prowadzące do liberalizacji i deregulacji gospodarki oraz otwiera-nia jej na świat. Kontynuowano również prace nad decentralizacją państwa po-przez upowszechnienie demokratycznych samorządów na poziomie wsi i miast; problemy te są dokładniej opisane w następnych dwóch rozdziałach.

Sytuacja polityczna i nastroje społeczne w kraju nie ulegały jednak poprawie, pomimo załagodzenia konfliktu pendżabskiego oraz assamskiego. Pod koniec de-kady na południu Indii – wolnym dotychczas od większych zaburzeń społecznych – zaczął narastać nowy konflikt etniczny – tamilski. Był on pośrednio efektem sytuacji politycznej na Sri Lance, a mianowicie aktywizacji separatystycznego ruchu Tygrysów Tamilskich, dążącego do utworzenia na tej wyspie państwa ta-milskiego. Ruch ten spotkał się z aprobatą ludności tamilskiej zamieszkującej po-łudniowe Indie, a szczególnie stan Tamil Nadu. Oficjalne stanowisko rządu Indii było jednak w tej sprawie odmienne. W ruchu tamilskim na Sri Lance upatry-wano zagrożenie dla jedności Indii19. Prewencyjna interwencja zbrojna Indii na

18 Wyrazem tego było m.in. utworzenie 1988 roku Centre for Development of Advanced Com-puting (C-DAC), którego zadaniem było organizowanie i koordynowanie rozwoju tego sektora. Za-częto budować parki technologiczne, centra badawcze oraz systemy kształcenia kadr informatyków [Tokarski, Bhutani, 2007, s. 110–112].

19 W 1987 roku rząd Sri Lanki zwrócił się do rządu indyjskiego o pomoc wojskową w zwal-czaniu terroryzmu Tamilskich Tygrysów. Rząd R. Gandhiego wysłał na wyspę tzw. Indyjski Korpus Pokojowy, który jednak nie spełnił swego zadania, a dodatkowo przyczynił się do zaognienia

sytu-Sri Lance (do 1972 roku Cejlon) spotkała się z protestami indyjskich Tamilów i doprowadziła do aktów terrorystycznych, których ofiarą padł w 1991 roku sam R. Gandhi, ginąc z rąk tamilskiej terrorystki.

W 1989 roku odbyły się kolejne wybory parlamentarne. Rządowe reformy liberalizujące gospodarkę i próbujące decentralizować państwo nie spotkały się z akceptacją większości społeczeństwa. Partia premiera R. Gandhiego – Indyjski Kongres Narodowy uzyskał w nich zaledwie 195 mandatów, a więc ponaddwu-krotnie mniej niż w wyborach w 1984 roku. Największy sukces odniosła głosząca nacjonalistyczne, hinduistyczne hasła Indyjska Partia Ludowa (BJP), uzyskując 85 miejsc w parlamencie, podczas gdy w poprzednich wyborach musiała się za-dowolić zaledwie 2 mandatami [De Ruijter, 1998, s. 35].

Wyjściem z zaistniałej sytuacji mogło być utworzenie rządu koalicyjnego lub mniejszościowego, a więc niejednorodnego politycznie i tym samym słabego. Nie chcąc dopuścić do ponownego rządu z udziałem Indyjskiego Kongresu Narodo-wego, pozostałe dwa bloki polityczne utworzyły w Izbie Ludowej „egzotyczny” sojusz, tzn. BJP poparła mniejszościowy rząd Frontu Narodowego, na czele któ-rego stanął Vishwanath P. Singh. Ten wysoce niejednorodny i – jak się okazało – skłócony rząd przetrwał rok. W tym czasie zaostrzały się konflikty religijne pomiędzy hindusami a muzułmanami (szczególnie o budowę hinduskiej świątyni w Ajodhii), narastały ruchy separatystyczne w Kaszmirze i Tamil Nadu.

Indyjska Partia Ludowa, mocno wspierająca wielkohinduski szowinizm, była niezadowolona z ugodowej polityki rządu Frontu Narodowego V.P. Singha i wy-cofała mu parlamentarne poparcie. W listopadzie 1990 roku nastąpiła więc zmiana rządu. Powołany został nowy rząd pod kierunkiem Chandry Shekhara, b. przewod-niczącego Janata Dal, któremu wsparcia udzielił tym razem Indyjski Kongres Na-rodowy. Sytuacja rządu Ch. Shekhara była wyjątkowo trudna, stał się on bowiem swoistym zakładnikiem Indyjskiego Kongresu Narodowego i miał ograniczone pole manewru. W marcu 1991 roku Shekhar złożył rezygnację z zajmowanego stanowiska i w tej sytuacji ogłoszone zostały przedterminowe wybory parlamentarne.

Kampania wyborcza była krótka, ale bardzo intensywna i zakończyła się dra-matem. Otóż w drugim dniu wyborów parlamentarnych, tj. 21 maja, tamilska ter-rorystka – samobójczyni zabiła byłego premiera i przewodniczącego Indyjskiego Kongresu Narodowego – R. Gandhiego. Wybory zostały przerwane i dokończono je 15 czerwca 1991 roku.

Wybory majowo-czerwcowe również nie przyniosły zdecydowanego roz-strzygnięcia, żadne z ugrupowań politycznych nie uzyskało większości. Zszedł właściwie ze sceny rządzący w latach 1989–1991 Front Narodowy, jego główna acji w tym kraju. Interwencja wojskowa w Sri Lance spotkała się w kraju z ostrą krytyką opozycji politycznej R. Gandhiego oraz doprowadziła do publicznych, często zbrojnych wystąpień rodzi-mych Tamilów oraz licznej grupy imigrantów ze Sri Lanki. W 1989 roku wojska indyjskie zaczęły się wycofywać ze Sri Lanki [Chandra i in., 1999, s. 280–281].

siła polityczna – Janata Dal – musiała zadowolić się zaledwie 55 miejscami w par-lamencie – wobec 143 w poprzednich wyborach. Znaczący przyrost elektoratu i mandatów zanotowała Indyjska Partia Ludowa (BJP) – z 85 do 119. Na pozycji lidera umocnił się IKN, który powiększył swą frakcję parlamentarną z 195 do 245 posłów, ale to oczywiście nie dawało jeszcze bezwzględnej większości w parla-mencie [De Ruijter, 1998, s. 35].

Z uwagi na różnice programowe oraz zadawnione konflikty personalne nie było możliwe utworzenie rządu większościowego. W tej sytuacji Indyjski Kon-gres Narodowy zdecydował się na utworzenie rządu mniejszościowego, które-go wspierać miały małe ugrupowania polityczne, głównie regionalne i lokalne, a także w niektórych przypadkach takie partie, jak Komunistyczna Partia Indii--Markistowska czy Janata Dal. Premierem rządu mniejszościowego został nowy (po R. Gandhim) przewodniczący IKN – P.V. Narashima Rao, były minister spraw zagranicznych w rządach I. Gandhi oraz R. Gandhiego. W grudniu 1993 roku do IKN dołączyli dysydenci z Janata Dal i w ten sposób zapewnili rządowi N. Rao przetrwanie całej kadencji, a więc do 1996 roku.

2.3. Demografia i problemy społeczno-kulturowe