Przeprowadzone badania pozwoliły na empiryczną weryfikację struktury doświadczeń zaproponowanej przez Pine’a i Gilmore’a [1999] w kontekście różnorodnych atrakcji tu-rystycznych. Sugerowana przez autorów czteroczynnikowa struktura doświadczeń: edu-kacji, rozrywki, estetyki i ucieczki, nie znalazła empirycznego potwierdzenia w przepro-wadzonych badaniach. Wykonana analiza wykazała istnienie trzech czynników: ucieczki, estetyki i czynnika powstałego z połączenia edukacji i rozrywki, czyli edurozrywki (ang. edutainment). Podkreśla to na silny związek doświadczeń edukacji i rozrywki w atrak-cjach turystycznych dziedzictwa (ang. heritage attractions) i wskazuje na konieczność łącznego badania tych doświadczeń.
Przeprowadzone badania pozwoliły na zweryfikowanie modelu współtworzenia doświadczeń w kontekście zróżnicowanych atrakcji turystycznych. Stwierdzono, że o doświadczeniach decyduje partycypacja w ich kreowaniu. Wpływa ona zarówno na doświadczenia ucieczki, edurozrywki, jak i estetyki. Uzyskane wyniki stanowią empirycz-ny dowód spostrzeżenia Pine’a i Gilmore’a [1999], że „edukacja wymaga od każdego ak-tywnego uczestnictwa”. Zależność ta jest szczególnie interesująca, gdyż dotyczy czyn-nika edurozrywki (edutainment), o którym Pine i Gilmore [1999, s. 32] piszą w kontekście doświadczeń edukacyjnych, wskazując na konieczność nauczania poprzez rozrywkę. Niestety nie stwierdzono, aby interakcje pomiędzy zwiedzającymi a personelem atrakcji wpływały na ich doświadczenia. Skłania to do postawienia pytania: czy badane atrakcje stymulują do takich interakcji, czy to raczej zwiedzający są niechętni takim in-terakcjom? Choć, jak twierdzą Minkiewicz, Evans i Bridson [2014], rola personelu atrakcji jest kluczowa w angażowaniu konsumentów w doświadczanie, wywoływanie dyskusji i relacji społecznych, to w badanych atrakcjach personel zbyt słabo angażuje się w taką aktywność.
Wykonane badania pozwoliły także na zweryfikowanie związku doświadczeń zwie-dzających z emocjami. Emocje niewątpliwie istotnie wiążą się z doświadczeniami, gdyż, jak stwierdził Duff [2010, s. 881], „doświadczanie miejsca musi oznaczać poruszenie przez to miejsce” (ang. affected), a poszczególne miejsca sprzyjają powstawaniu emocji. Choć trudno znaleźć w literaturze prace poświęcone związkom emocji i doświadczeń, to powyższe badania wskazują na silny związek doświadczeń ucieczki, edurozrywki i w mniejszym stopniu doświadczeń estetycznych z emocjami.
Potwierdzono także wpływ doświadczeń zwiedzających na zadowolenie oraz na intencje behawioralne. Podobnie wyniki uzyskano w innych pracach [Oh, Fiore i Jeoung 2007; Prebensen, Woo i Uysal 2014; Radder i Han 2015]. Związek ten istnieje zarówno dla czynnika ucieczki, jak i edurozrywki. Jedynie czynnik estetyczny nie ma wpływu na zadowolenie i intencje behawioralne, co potwierdza wcześniejsze ustalenia Raddera i Hana [2015]. Wynika z tego, że im silniejszych doświadczeń w zakresie edukacji i roz-rywki będą doznawać osoby zwiedzające atrakcje turystyczne, tym bardziej będą one zadowolone i będą rozpowszechniać pozytywne opinie o atrakcji.
Brak związku emocji z zadowoleniem i intencjami w powyższych badaniach może wynikać ze specyfiki badanych obiektów: nie były to parki rozrywki oferujące silne emo-cje np. podczas jazdy kolejkami górskimi, pokoje zagadek lub inne atrakemo-cje wywołujące zdziwienie, radość bądź podobne doznania emocjonalne. Choć w wielu innych bada-niach stwierdzono istotne związki pomiędzy emocjami a zadowoleniem i intencjami [Oliver, Rust i Varki 1997, Hosany i Gilbert 2010], to w takich obiektach jak muzea lub cen-tra interpretacji dziedzictwa rola doznań emocjonalnych może być znacznie mniejsza.
Bibliografia
Antón C., Camarero C., Garrido M.-J. (2017), Exploring the Experience Value of Museum Visitors as a Co-Creation Process, „Current Issues in Tourism”, DOI: 10.1080/13683500.2017.1373753. Bosque I.R. del, San Martín H. (2008), Tourist Satisfaction a Cognitive-Affective Model, „Annals
of Tourism Research”, t. 35, nr 2, ss. 551–73.
Bowden J.L.H., Dagger T.S. (2011), To Delight or Not to Delight? An Investigation of Loyalty For-mation in the Restaurant Industry, „Journal of Hospitality Marketing & Management”, t. 20, nr 5, ss. 501–524,
Campos A.C., Mendes J., Valle P.O., Scott N. (2015), Co-creation of Tourist Experiences: A Litera-ture Review, „Current Issues in Tourism”, 0(00), ss. 1–15.
Cronbach L.J. (1951), Coefficient Alpha and the Internal Structure of Tests [w:] Psychometrika, t. 22, nr 3, ss. 297–334.
Marek Nowacki, Zygmunt Kruczek
Duff C. (2010), On the Role of Affect and Practice in the Production of Place, Environment and Planning D, „Society and Space”, t. 28, nr 5, ss. 881–895.
Finn F. (2005), Reassessing the Foundations of Customer Delight, „Journal of Service Research”, t. 8, nr 2, ss. 103–116.
Fornell C., Larcker D.F. (1981), Evaluating Structural Equation Models with Unobservable Varia-bles and Measurement Error, „Journal of Marketing Research”, t. 18, nr 1, ss. 39–50.
Garson G.D. (2016), Partial Least Squares: Regression & Structural Equation Models, Statistical Publishing Associates, Asheboro.
Geisser S. (1975), The Predictive Sample Reuse Method with Applications, „Journal of the Ameri-can Statistical Association”, t. 70, nr 350, ss. 320–328.
Hair J.F., Black W.C., Babin B., Anderson R.L., Tatham R.L. (2007), Multivariate Data Analysis, Prentice Hall, New Jersey.
Hair J.F., Hult G.T., Ringle C.M., Sarstedt M. (2017), A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM), Sage Publications, Los Angeles.
Hair J.F., Sarstedt M., Hopkins L., Kuppelwieser V.G. (2014), Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM): An Emerging Tool in Business Research, „European Business Review”, 26(2), ss. 106–121.
Henseler J., Ringle C.M., Sarstedt M. (2015), A New Criterion for Assessing Discriminant Validity in Variance-Based Structural Equation Modelling, „Journal of the Academy of Marketing Sci-ence”, t. 43, nr 1, ss. 115–135.
Holbrook M.B., Hirshchman E.C. (1982), The Experiential Aspects of Consumption: Consumer Fantasy, Feelings and Fun, „Journal of Consumer Research”, 9(2), ss. 132–140.
Hosany S., Gilbert D. (2010), Measuring Tourists’ Emotional Experiences toward Hedonic Holiday Destinations, „Journal of Travel Research”, t. 49, nr 4, ss. 513–526.
Jang S.S., Namkung Y. (2009), Perceived Quality, Emotions, and Behavioral Intentions: Applica-tion of an Extended Mehrabian–Russell Model to Restaurants, „Journal of Business Research”, t. 62, nr 4, ss. 451–460.
Jianyu M., Gao J., Scott N. (2017), Introduction: Creating Memorable Experiences [w:] Scott N., Gao J., Ma J. (red.), Visitor Experience Design, CABI, Oxfordshire–Boston, ss. 3–12.
Minkiewicz J., Evans J., Bridson K. (2014), How do Consumers Co-Create their Experiences? An Exploration in the Heritage Sector, „Journal of Marketing Management”, 30 (1–2), ss. 30–59. Oh H., Fiore A.M., Jeoung M. (2007), Measuring Experience Economy Concepts: Tourism
Applica-tions, „Journal of Travel Research”, Vol. 46, ss. 119–132.
Oliver R. (2006), Customer Satisfaction Research [w:] Grover R., Vriens M. (red.), The Handbook of Marketing Research: Uses, Misuses, and Future Advances, Sage Publications, London–New Delhi, ss. 569–587.
Oliver R., Rust R., Varki S. (1997), Customer Delight: Foundations, Findings, and Managerial In-sight, „Journal of Retailing”, t. 73, nr 3, ss. 311–336.
Pine II B.J., Gilmore J.H. (1999), The Experience Economy: Work is Theatre & Every Business a Stage, Harvard Business School Press, Boston, MA.
Plutchik R. (1980), Emotion: A Psychoevolutionary Synthesis, Harper and Row, New York. Prahalad C.K., Ramaswamy V. (2004), Co-Creation Experiences: The Next Practice in Value
Crea-tion, „Journal of Interactive Marketing”, t. 18, nr 3, ss. 5–14.
Prayag G., Hosany S., Muskat B., Del Chiappa G. (2017), Understanding the Relationships be-tween Tourists’ Emotional Experiences, Perceived Overall Image, Satisfaction, and Intention to Recommend, „Journal of Travel Research”, t. 56, nr 1, ss. 41–54.
Prebensen N., Woo E., Uysal M. (2014), Experience Value. Antecedents and Consequences, „Cur-rent Issues in Tourism”, t. 17, nr 10, s. 910–928.
Radder L., Han X. (2015), Museum Experience Based On Pine And Gilmore’s Experience Economy Realms, „The Journal of Applied Business Research”, t. 31, nr 2, ss. 455–470.
Ringle C.M., Wende S., Becker J.-M. (2015), „SmartPLS 3.” Boenningstedt, SmartPLS GmbH. Schmitt B. (1999), Experiential Marketing, „Journal of Marketing Management”, t. 15, nr 1–3,
ss. 53–67.
Stone M. (1974), Cross-Validatory Choice and Assessment of Statistical Predictions, „Journal of the Royal Statistical Society”, Series B (Methodological), t. 36, nr 2, ss. 111–147.
The New Lexicon Webster’s Encyclopaedic Dictionary of The English Language. Deluxe Edition (1991), B.S. Cayne (red.), Lexicon Publications, New York.
Tung V.W.S., Ritchie J.R.B. (2011), Exploring the Essence of Memorable Tourism Experiences, „Annals of Tourism Research”, t. 38, nr 4, ss. 1367–1386.
Vargo S.L., Lusch R.F. (2004), Evolving to a New Dominant Logic for Marketing, „Journal of Mar-keting”, t. 68, ss. 1–17.
Walters G., Sparks B., Herington C. (2012), The Impact of Consumption Vision and Emotion on the Tourism Consumer’s Decision Behavior, „Journal of Hospitality and Tourism Research”, t. 36, nr 3, ss. 366–389.
Wilkie W. (1994), Consumer Behavior, John Wiley & Sons, New York. Marek Nowacki, Zygmunt Kruczek
Tom XX | Zeszyt 2 | Część I | ss. 43–53
Adam R. Szromek | szromek@polsl.pl ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4989-9785 Politechnika Śląska, Wydział Organizacji i Zarządzania Mateusz Naramski | innowator@o2.pl ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7288-1298 Politechnika Śląska, Wydział Organizacji i Zarządzania