Do realizacji postawionego celu oraz weryfikacji hipotez zastosowano metodę ankie-tową uzupełnioną metodą telefonicznego wywiadu standaryzowanego oraz metodę studium przypadku. Podmioty świadczące usługi turystyki zdrowotnej wyłoniono na podstawie Polskiej Klasyfikacji Działalności Gospodarczej [PKD 2007], zgodnie z którą oszacowano populację na 35 tysięcy podmiotów, do których w 2015 roku dwukrotnie rozesłano kwestionariusz ankiety w wersji elektronicznej (CAWI). Wielkość próby repre-Elżbieta Szymańska
zentatywnej obliczono poprzez użycie kalkulatora próby badawczej. Do obliczenia jej przyjęto następujące założenia:
· poziom ufności = 0,95, · wielkość populacji = 241393, · spodziewana wielkość frakcji = 0,5, · maksymalny poziom błędu = 0,05.
W wyniku obliczeń minimalną wielkość próby określono na 384 podmioty.
W związku z niską zwrotnością ankiet podczas wysyłki internetowej, a chcąc uzy-skać zakładane minimum, zastosowano metodę wywiadu telefonicznego. Badania przeprowadzono w 2016 roku [Szymańska i in. 2017, s. 109]. Dodatkowa metoda zwoliła uzyskać 461 odpowiedzi (ankiet). Należy tu podkreślić znaczący udział w po-zyskiwaniu danych (w trakcie wywiadów) — studentów kierunku turystyka i rekreacja Politechniki Białostockiej.
Badaniami objęto wszystkie wymienione w literaturze grupy podmiotów i rodzaje innowacji. Schemat obszarów badawczych przedstawiono na rysunku 1.
Rysunek 1. Zakres prowadzonych badań
Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.
Na rysunku pokazano zakres prowadzonych badań, których obszarem wyjścio-wym jest teoria innowacji wraz z wyróżnioną klasyfikacją innowacji z wyszczególnio-nymi innowacjami: produktową, procesową, organizacyjną, marketingową i społeczną.
Innowacje produktowe
Innowacje o zasięgu
światowym Innowacje o zasięgu krajowym regionalnym/lokalnymInnowacje o zasięgu Nowość dla organizacji
Zasięg innowacji
Podmioty świadczące usługi z zakresu turystyki zdrowotnej
H1 H2
Innowacje
procesowe organizacyjneInnowacje marketingoweInnowacje Innowacje społeczne
SPA & wellness uzdrowiskoweUsługi Usługi medycyny estetycznej Usługi medyczne
W badaniach wzięli udział reprezentanci wszystkich czterech grup usługodawców świadczących usługi turystyki zdrowotnej.
Podczas badań respondenci wypowiadali się na temat rodzaju wprowadzanych innowacji, dokonując wyboru spośród podanych przykładów. W odniesieniu do inno-wacji społecznych w kwestionariuszu zaproponowano dwa przykłady, a mianowicie: współpracę z partnerami społecznymi i zaangażowanie w lokalne działania. W bada-niach zastosowano kafeterię półotwartą, w związku z czym każdy z respondentów miał możliwość dodatkowej wypowiedzi, jednak żaden z nich nie skorzystał z tej możliwości w odniesieniu do innowacji społecznych.
Drugim obszarem dociekań badawczych był zasięg wprowadzanych innowacji. W kwestionariuszu znalazły się propozycje innowacji o zasięgu światowym, krajowym, lokalnym/regionalnym i nowość dla organizacji. Ta ostatnia pozycja nie była traktowana jako innowacja. Respondenci mogli w tym przypadku dokonać jednokrotnego wyboru. Zwieńczeniem dociekań jest prezentacja dobrych praktyk w formie studium przy-padku. Metoda studium przypadku (case study) jest jedną z metod jakościowych i ma zastosowanie jako metoda naukowa i dydaktyczna w naukach o zarządzaniu. Pozwa-la ona konfrontować wiedzę teoretyczną z praktyką funkcjonowania przedsiębiorstw. W odniesieniu do nauk o zarządzaniu studium przypadku to szczegółowy opis zjawiska gospodarczego, np. organizacji, procesu zarządzania, jego elementów lub otoczenia organizacji, w celu sformułowania wniosków o przyczynach i rezultatach jego przebie-gu. Metoda ma charakter empiryczny, gdyż analizuje i ocenia rzeczywiście zachodzące zjawiska. Case study stosowane jest zwłaszcza do tematów badawczych o charakterze opisowym i udziela odpowiedzi na pytanie — co, gdzie i w jaki sposób działa lub się wydarzyło. Zastosowanie tej metody zaleca się przede wszystkim, gdy przypadek jest krytyczny wobec istniejącej teorii lub gdy występują znaczące braki w zakresie teorii odnoszącej się do badanych zjawisk. W przypadku testowania istniejącej teorii lub jej poprawy zaleca się przeprowadzenie badań za pomocą metody wielokrotnego stu-dium przypadków.
Wyniki badań
W wyniku badań ankietowych prowadzonych w roku 2016 uzyskano odpowiedzi od 461 podmiotów, spośród których 386 zadeklarowało wprowadzenie innowacji w okre-sie 3-letnim (w latach 2013–2015). Strukturę wprowadzonych innowacji przedstawiono na wykresie 1, przy czym respondenci mogli zaznaczać kilka różnych form innowacji zgodnie z rzeczywistą aktywnością w tym zakresie.
Elżbieta Szymańska
Wykres 1. Struktura innowacji wprowadzonych przez podmioty świadczące usługi turystyki zdrowotnej (w %)
Źródło: opracowano na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.
Uzyskane wyniki pokazały, że spośród wszystkich pięciu rodzajów wprowadzonych innowacji najczęściej implementowano nowe produkty (84%). W następnej kolejności wprowadzano innowacje marketingowe (64%) i innowacje procesowe (46%), związane głównie z nowymi technologiami. Wprowadzenie innowacji społecznych, będących przedmiotem niniejszych rozważań, zadeklarował prawie co czwarty respondent (23%), co stawia je na poziomie zbliżonym do nowości organizacyjnych (21%).
Drugim badanym obszarem był zasięg wprowadzanych innowacji. Założono, że innowacje społeczne mają zasięg lokalny/regionalny. Uzyskane wyniki potwierdziły to założenie, co pokazano na wykresie 2.
Wdrożone innowacje społeczne obejmowały swym zasięgiem obszar kraju, region lub były nowością jedynie dla wdrażającego podmiotu. Respondenci zadeklarowa-li wprowadzenie 85 innowacji społecznych, co oznacza, że niemal co piąty podmiot świadczący usługi turystyki zdrowotnej (18%) zrealizował tego typu innowację.
Wykres 2. Zasięg wprowadzonych innowacji społecznych (w liczbach bezwzględnych)
Źródło: opracowano na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych.
Wśród wdrożonych innowacji społecznych na pierwszym miejscu znalazła się współ-praca z partnerami społecznymi o zasięgu regionalnym/lokalnym, którą zadeklarowały 32 podmioty, czyli 8% usługodawców wprowadzających innowacje. Łącznie tego typu innowacje wdrożyło 53 respondentów (zasięg krajowy i regionalny/lokalny), co stano-wi 14% innowatorów. Zasięg krajowy deklarowała mniej liczna grupa respondentów, a mianowicie 32 podmioty (8% innowatorów). Zaangażowaniem w lokalne działania mogło się poszczycić 25 respondentów (6% innowatorów), zaś po uwzględnieniu za-sięgu — lokalnie działało 15 z nich (4%). W związku z tym, że nowość dla organizacji nie była uznawana za innowację, ta pula odpowiedzi nie jest brana pod uwagę przy ocenie zaangażowania w działalność innowacyjną o charakterze społecznym.