Rolnicze spóádzielnie produkcyjne dziaáalnoĞü gospodarczą opierają gáównie na prowadzeniu: produkcji roĞlinnej, chowie i hodowli zwierząt, ale równieĪ zajmują siĊ one dziaáalnoĞcią pozarolniczą. W sposób naturalny kieru-nek dziaáalnoĞci oraz wielkoĞü wytwarzanej produkcji podlega corocznym zmianom w wyniku decyzji podejmowanych przez jednostki na podstawie bie-Īącej analizy rynku. W procesie decyzyjnym spóádzielnie czĊsto biorą pod uwa-gĊ równieĪ strukturĊ i specyfikĊ posiadanych zasobów oraz uwarunkowania klimatyczne danego regionu. Pomimo pewnych zmian, w dziedzinie prowadzo-nych dziaáalnoĞci niezmiennie podstawową produkcją spóádzielni pozostaje rol-nictwo. Jego znaczenie wyraĪone udziaáem tej dziaáalnoĞci w sprzedaĪy, od 1998 roku wykazywaáo tendencjĊ wzrostową (tabela 8).
Tabela 8 WielkoĞü i struktura sprzedaĪy w badanych RSP w latach 1998-2008
(w tys. zá na 1 ha UR i w proc.)
Udziaá w sprzedaĪy (%) produkty
Lata
SprzedaĪ produktów
i usáug na 1 ha roĞlinne zwierzĊce przetwórstwo usáugi
1998 4,84 19,9 27,9 32,8 19,4 2000 4,96 19,8 31,2 30,2 18,8 2004 5,59 23,9 29,2 31,5 15,4 2005 4,03 34,1 41,9 13,7 10,3 2006 4,34 36,2 38,3 12,9 12,6 2007 4,82 39,0 38,9 11,9 10,2 2008 4,77 37,8 38,6 12,6 11,0
ħródáo: badania wáasne.
PrzystĊpując do oceny struktury sprzedaĪy spóádzielni, naleĪy zaznaczyü, iĪ w wyniku powiĊkszenia pola obserwacji RSP w 2005 roku mamy do czynie-nia z pewnym przewartoĞciowaniem prezentowanych danych. Nie mniej jednak w obu tych okresach – zarówno przed 2005 r., jak i po – widoczna byáa
tenden-cja ograniczania dziaáalnoĞci pozarolniczej. Dotyczyáa ona w podobnym tempie zarówno przetwórstwa, jak i dziaáalnoĞci usáugowej spóádzielni.
Jedną z waĪniejszych przyczyn ograniczania pozarolniczej dziaáalnoĞci gospodarczej, obok obniĪającej siĊ dochodowoĞci tej gaáĊzi produkcji, byáy wprowadzone w 2004 roku ograniczenia formalno-prawne dotyczące warunków prowadzenia przetwórstwa. Znaczące koszty budowy nowych pomieszczeĔ, modernizacji starych, jak równieĪ zakupu odpowiedniego wyposaĪenia speánia-jącego wymagania sanitarne, wstrzymywaáy rozwój tej dziaáalnoĞci. Tym nie-mniej w kilku spóádzielniach, w których zdecydowano siĊ taki wysiáek inwesty-cyjny podjąü, widoczny staje siĊ proces specjalizacji, w wyniku którego w przy-száoĞci moĪe nastąpiü marginalizacja produkcji rolniczej. NaleĪy przypuszczaü, iĪ w pozostaáej wiĊkszoĞci RSP specjalizacja przebiegnie jednak w kierunku dziaáalnoĞci rolniczej.
Istotną pozycją w strukturze sprzedaĪy spóádzielni jest jej dziaáalnoĞü usáugowa. Przed 2005 rokiem dziaáalnoĞü ta w duĪo wiĊkszym stopniu niĪ obecnie traciáa na znaczeniu. Oznacza to, iĪ RSP w dalszym ciągu wykazują przejawy zainteresowania tą formą dziaáalnoĞci. Warto wspomnieü, Īe byá to zarazem doĞü korzystny okres wzrostu koniunktury na tym rynku wywoáany po-prawiającą siĊ sytuacją materialną mieszkaĔców wsi. NaleĪy siĊ spodziewaü, iĪ w przyszáoĞci znaczenie usáug w spóádzielniach bĊdzie rosáo, bowiem rolnicze spóádzielnie przystąpiáy do aktywnej modernizacji parku maszynowego, który z pewnoĞcią umoĪliwi im poszerzenie skali dziaáalnoĞci usáugowej.
Dochody z dziaáalnoĞci rolniczej RSP, jak w wiĊkszoĞci gospodarstw rol-nych, oparte byáy na produkcji roĞlinnej. Wytwarzano zarówno produkty towa-rowe, jak i surowce dla przetwórstwa oraz pasze dla utrzymywanych zwierząt.
Jest to waĪna zaleĪnoĞü, gdyĪ niejednokrotnie determinowaáa ona opáacalnoĞü prowadzonej produkcji zwierzĊcej czy teĪ przetwórstwa. Powierzchnia planowa-nych upraw ksztaátowana byáa zatem nie tylko na podstawie analizy sytuacji na ryn-ku produktów roĞlinnych, ale równieĪ zapotrzebowaniem na surowiec produkcyjny do przetwórstwa lub koniecznoĞcią stworzenia odpowiedniej bazy paszowej.
Próba analizy zmian w strukturze zasiewów RSP, wystĊpujących po 2004 roku w stosunku do okresu poprzedniego, jest w pewien sposób utrudniona ze wzglĊdu na wspomniane wprowadzenie zmian w liczebnoĞci próby. Jednostki póĨniej „dolosowane” okazaáy siĊ bowiem czĊĞciowo odbiegaü pod wzglĊdem prowadzonych kierunków produkcji roĞlinnej, wpáywając na wyniki caáej anali-zowanej zbiorowoĞci. Zdecydowano zatem skupiü siĊ w tej dziedzinie gáównie na zmianach, jakie zaszáy od 2005 roku. Badania tego okresu wykazaáy, iĪ w rolniczych spóádzielniach nastĊpowaáo ograniczanie uprawy zbóĪ oraz bura-ków cukrowych na rzecz innych grup roĞlin, w tym gáównie rzepaku (tabela 9).
Tabela 9 Struktura zasiewów w badanych RSP w latach 1998-2008
Ziemiopáody Lata
1998 2000 2004 2005 2006 2007 2008
ZboĪa 75,8 76,9 71,4 73,7 70,3 69,9 71,0
w tym: pszenica 24,9 28,1 25,1 26,1 25,3 23,8 24,9 kukurydza 3,9 5,1 7,9 8,3 7,2 7,1 7,4
Rzepak 12,6 10,8 15,4 15,7 16,9 18,5 17,9
Buraki cukrowe 3,3 3,8 3,3 3,1 3,0 2,8 2,7
Ziemniaki 0,3 0,3 0,2 0,2 0,1 0,1 0,1
Pastewne 6,0 3,9 6,4 6,5 6,1 5,4 6,1
ħródáo: badania wáasne.
W okresie po wstąpieniu Polski do UE spadáo zainteresowanie spóádziel-ców uprawą pszenicy konsumpcyjnej; ograniczeniu ulegáa równieĪ uprawa Īyta i kukurydzy. ZboĪa te zastĊpowane byáy jĊczmieniem i pszenĪytem uprawiany-mi na cele przemysáowo-paszowe. Fluktuacje oraz ograniczenia w strukturze zasiewów zbóĪ byáy z pewnoĞcią związane z wprowadzeniem nowego unijnego systemu interwencji na rynku. Zmiana ta negatywnie wpáynĊáa na wyniki finan-sowe producentów zbóĪ osiągających wydajnoĞü z hektara znacznie przewyĪ-szającą Ğredni plon krajowy. Byáy to gáównie gospodarstwa wielkoobszarowe, w tym równieĪ RSP.
Zmniejszenie powierzchni zasiewów zbóĪ dodatkowo spowodowaáo uczestnictwo niektórych RSP w programie rolnoĞrodowiskowym. Jak juĪ wspo-mniano, znaczna czĊĞü badanej zbiorowoĞci realizowaáa te przedsiĊwziĊcia, w tym równieĪ m.in. pakiet „rolnictwo zrównowaĪone,” który w pierwszych zaáoĪeniach ograniczaá uprawĊ roĞlin zboĪowych do maksimum 66% powierzchni gruntów ornych , a we wdroĪonej nowej edycji tego dziaáania realizowanego z PROW 2007-2013 zredukowano zasiewy zbóĪ praktycznie do 60%.
Wydaje siĊ, iĪ powierzchnia uprawy zbóĪ w RSP bĊdzie podlegaáa dal-szym zmianom. MoĪna przypuszczaü, Īe w przyszáoĞci ograniczanie tej po-wierzchni moĪe byü kontynuowane. Z pewnoĞcią udziaá zboĪowych nie spadnie jednak poniĪej poziomu 66% gruntów ornych. ZaleĪnoĞü ta bĊdzie w gáównej mierze determinowana wspomnianymi czynnikami popytowo-podaĪowymi na zbo-Īa, przy uwzglĊdnieniu zobowiązaĔ, jakie spóádzielnie poczyniáy wobec ARiMR.
W nowych warunkach wspólnego rynku uprawą, której znaczenie, a zara-zem powierzchnia uprawy znacząco wzrosáa, byá rzepak. Jedną z przyczyn byá fakt zwiĊkszonego zainteresowania przedsiĊbiorców bazą surowcową do pro-dukcji biopaliw. Ziarno rzepaku cieszyáo siĊ równieĪ rosnącym zapotrzebowa-niem ze strony przemysáu spoĪywczego. W sposób naturalny spóádzielnie re-agowaáy na wzrastające zapotrzebowanie, zwiĊkszając powierzchnie upraw. Nie bez znaczenia dla tej gaáĊzi produkcji roĞlinnej byáo wprowadzenie w 2007 roku dopáat do uprawy roĞlin energetycznych. Niemniej jednak, dalsze powiĊkszanie areaáu upraw rzepaku w spóádzielniach naleĪy ĞciĞle utoĪsamiaü z potrzebami oraz kierunkiem rozwoju branĪy biopaliw.
Zupeánie odwrotne tendencje obserwowane są od dáuĪszego czasu w po-wierzchni zasiewów buraków cukrowych. W duĪej mierze jest to konsekwencją zmian regulacji rynku cukru wprowadzonych w związku z czáonkostwem Polski w UE. Wprowadzona reforma polega gáównie na ograniczaniu limitów produk-cyjnych. A naturalną reakcją producentów w tym równieĪ i spóádzielni, na redu-kowanie wspomnianych limitów, zdawaáo siĊ byü zmniejszanie powierzchni upraw buraków, przy utrzymaniu wysokich plonów gwarantujących opáacal-noĞü. W latach 2005-2008 nie stwierdzono w zbiorowoĞci RSP zjawiska handlu limitami produkcyjnymi, zarówno po stronie sprzedaĪy, jak i kupna. Wydaje siĊ zatem, iĪ naturalną konsekwencją takiej sytuacji bĊdzie stopniowe ograniczanie produkcji w ramach posiadanego limitu. W przyszáoĞci moĪe okazaü siĊ, iĪ do-datkowym czynnikiem, który wpáynie na zmniejszanie powierzchni buraków, bĊdzie wprowadzona niedawno moĪliwoĞü dobrowolnej rezygnacji producentów z posiadanego limitu w zamian za rekompensatĊ finansową.
W ostatnim okresie powierzchnia uprawy roĞlin pastewnych, w tym gáów-nie kukurydzy z przeznaczegáów-niem na kiszonkĊ, koniczyny oraz lucerny, podlegaáa pewnym wahaniom. Fluktuacje te wynikaáy z pewnoĞcią z czysto technicznych zmian w organizacji bazy paszowej, gdyĪ w dáuĪszej perspektywie czasowej moĪ-na jedmoĪ-nak stwierdziü, Īe powierzchnia paszowa spóádzielni nie ulegáa zmianie.
W przyszáoĞci moĪemy mieü do czynienia w spóádzielniach ze zmniejsze-niem areaáu roĞlin paszowych. Ich powierzchniĊ ograniczaü bĊdzie wzrastająca intensywnoĞü produkcji, choü gáównym czynnikiem determinującym, z pewnoĞcią pozostanie prowadzona produkcja zwierzĊca.
Tabela 10 Plony roĞlin (dt na 1 ha), nawoĪenie mineralne (kg NPK/1 ha UR) w badanych
RSP w latach 1998-2008 Lata Wyszczególnienie
1998 2000 2004 2005 2006 2007 2008 Plony
ZboĪa 36,0 37,5 51,9 48,6 39,1 40,6 48,4
w tym: pszenica 44,4 44,4 63,6 59,2 47,1 45,2 54,3 kukurydza 70,3 76,6 67,7 58,4 46,1 83,8 74,8
Rzepak 27,1 27,9 34,7 33,8 33,0 31,3 33,5
Buraki cukrowe 468 486 460 503 484 537 507
Ziemniaki 255 206 175 106 125 189 201
NawoĪenie
NPK 175 158 175 182 186 190 219
w tym N 87 85 99 102 113 102 118
ħródáo: badania wáasne.
W analizie produkcji, obok struktury upraw, nie mniej waĪnym wskaĨni-kiem są uzyskiwane plony (tabela 10). W specyfikĊ uprawy roĞlinnej niejako wpi-sane jest nieustanne ponoszenie ryzyka związanego z warunkami pogodowymi.
NaleĪy zaznaczyü, iĪ warunki pogodowe w ostatnim roku analizy, nie byáy sprzyja-jące. W 2008 roku, mimo korzystnych warunków dla przezimowania roĞlin oraz wczesnej wiosny, umoĪliwiającej przeprowadzenie juĪ na początku marca pierw-szych siewów, w kwietniu wystąpiá znaczny niedobór opadów, powodując suszĊ, która trwaáa aĪ do czerwca. Pogoda utrudniaáa równieĪ prace Īniwne, za sprawą dáugotrwaáych i intensywnych opadów wystĊpujących pod koniec lipca i w sierp-niu [Domaszewicz 2009]. Pomimo niezbyt korzystnego przebiegu pogody, uzy-skane plony jednostkowe wiĊkszoĞci roĞlin w stosunku do roku poprzedniego wy-raĨnie wzrosáy.
Dobry poziom plonowania zbóĪ, w gáównej mierze spowodowany byá wysokimi plonami: pszenicy, pszenĪyta oraz Īyta, dla których warunki pogodo-we okazaáy siĊ najmniej dokuczlipogodo-we. DoĞü korzystne wydajnoĞci z hektara w odniesieniu do ostatniego okresu spóádzielnie odnotowaáy równieĪ w uprawie
rzepaku oraz ziemniaków. WystĊpujące w 2008 roku wczesnowiosenne dáugo-trwaáe susze najbardziej zaszkodziáy plantacjom buraków cukrowych.
W uzyskaniu takiego poziomu plonowania roĞlin z pewnoĞcią miaá swój udziaá 15% wzrost nawoĪenia mineralnego w przeliczeniu na hektar. MoĪna przypuszczaü, iĪ utrzymanie siĊ rosnącego trendu z ostatnich lat w tej dziedzi-nie, sprzyjaü bĊdzie dalszemu zwiĊkszeniu plonowania roĞlin w gospodarstwach spóádzielczych. Nie jest to jednak oczywiste, gdyĪ negatywnie na to zjawisko oddziaáywują systematycznie rosnące ceny Ğrodków produkcji. W 2008 roku obserwowany w RSP wzrost nakáadów na obrotowe Ğrodki produkcji, okazaá siĊ nie byü juĪ tak opáacalny jak w roku 2007, szczególnie dla spóádzielni o domi-nującej uprawie zbóĪ. Bowiem po okresie Īniw na rynku zarówno UE, jak i Ğwiatowym, mieliĞmy do czynienia z gwaátownym obniĪeniem cen páaconych za ziarno zbóĪ [Rynek Rolny 2009]. Warto tutaj nadmieniü, iĪ w ostatnim roku badaĔ wskaĨnik relacji cen („noĪyce cen”) zmniejszyá siĊ w porównaniu z 2007 rokiem do 91,8 i byá niekorzystny dla rolnictwa [Kowalski 2009].
Sytuacja ta negatywnie wpáynĊáa na wyniki finansowe wszystkich grup gospodarstw rolniczych w Polsce, w tym równieĪ spóádzielni.
W 2008 roku spadek rynkowej wartoĞci produktów roĞlinnych nie objąá jedynie rzepaku, dla którego cena skupu w porównaniu do ostatnich kilku lat, znacząco wzrosáa (tabela 11). RSP nie powinny równieĪ w sposób znaczący od-czuü spadku cen buraków cukrowych, gdyĪ uzyskaáy rekompensatĊ utraconych korzyĞci w postaci dopáaty cukrowej19 powiĊkszonej w stosunku do poprzednie-go roku (2007) o 5,8%.
W dziedzinie sprzedaĪy produktów zwierzĊcych jeszcze bardziej drastycz-nie niĪ w przypadku ziarna zbóĪ, obniĪyáy siĊ w ostatnim roku ceny skupu mle-ka. Z przeprowadzonych analiz wynika, iĪ spóádzielnie, pomimo posiadania doĞü znacznej skali produkcji tego surowca, na tle danych krajowych, uzyskaáy za mleko cenĊ znacznie niĪszą od przeciĊtnej ceny w kraju. Wydaje siĊ, Īe po-winno to skáoniü spóádzielnie do poszukiwaĔ bardziej elastycznych odbiorców surowca. Odmiennie sytuacja ta wyglądaáa w 2008 w zakresie cen skupu Īywca wieprzowego. Mimo iĪ ceny uzyskiwane przez RSP byáy wyĪsze niĪ przed ro-kiem, to jednak byáy one niĪsze od Ğredniej dla kraju. Mogáo to byü jednak kon-sekwencją wzrostu udziaáu zwierząt stada podstawowego w sprzedaĪy, za który zawsze ubojnie páacą duĪo niĪsze ceny. Od trzech lat nie zaobserwowano zmia-ny poziomu cen, jakie ubojnie páaciáy spóádzielniom za Īywiec woáowy. Ich
ni-19 PáatnoĞü z tytuáu cukru zostaáa wprowadzona w celu rekompensowania plantatorom bura-ków spadku przychodów, jaki powoduje reforma unijnego rynku cukru obowiązująca od 1 lipca 2006 roku. W sezonie 2008/2009 wynosiáa ona 39,45 zá za tonĊ buraków objĊtą limi-tem produkcyjnym.
ska wartoĞü, w stosunku do Ğredniej krajowej, moĪe byü táumaczona prowadze-niem przez RSP opasu bydáa rzeĨnego na niewielką skalĊ oraz doĞü wysokim remontem stad mlecznych. Obserwowane zmiany cen produktów pochodzenia roĞlinnego oraz zwierzĊcego, w caáym analizowanym okresie znacząco determi-nowaáy wahania pogáowia stad produkcyjnych.
Tabela 11 Ceny uzyskiwane przez rolnicze spóádzielnie produkcyjne
na tle cen skupu páodów rolnych w kraju w latach 2005-2008 (zá) Ceny uzyskiwane przez
RSP
PrzeciĊtne ceny skupu w kraju
Rodzaj produktu
2005 2006 2007 2008 2005 2006 2007 2008 ZboĪa* (dt) 38,1 50,6 66,4 52,9 35,4 43,3 62,1 56,1 Rzepak, rzepik (dt) 79,2 91,4 92,3 121,1 77,3 93,4 95,6 126,8 Buraki cukrowe (dt) 16,8 14,2 12,1 11,1 17,5 12,9 10,8 10,4 ĩywiec woáowy
i cielĊcy (kg) 4,3 3,8 3,8 3,8 4,23 4,6 3,9 4,0 ĩywiec
wieprzowy (kg) 4,0 3,6 3,5 3,7 3,8 3,6 3,4 4,0 ĩywiec
Drobiowy (kg) - - - 3,2 3,1 2,7 3,5 3,5
Jaja kurze (szt.) - - - 0,19 0,18 0,2 0,19 0,19 Mleko (100 litrów) 98,7 97,2 130,6 90,6 92,9 92,9 107,1 102,2
*dane GUS bez prosa i gryki
ħródáo: opracowano na podstawie: badania wáasne; [Makowska 2009].
W 2008 roku, w rolnictwie polskim postĊpowaáa redukcja stad trzody chlewnej. Byáo to konsekwencją drastycznego obniĪania cen skupu tuczników w 2007 roku. W związku ze znaczącą nadpodaĪą na rynku miĊsa wieprzowego, niekorzystna sytuacja cenowa utrzymywaáa siĊ doĞü dáugo, bo do kwietnia roku 2008, co wobec faktu rosnących kosztów pasz spowodowaáo, iĪ producenci za-czĊli masowo ograniczaü pogáowie trzody chlewnej.
Tabela 12 Pogáowie inwentarza Īywego w badanych RSP w latach 1998-2008
(sztuki na 100 ha UR – stan Ğrednioroczny) ZwierzĊta gospodarskie Lata
1998 2000 2004 2005 2006 2007 2008
Bydáo 15,5 15,9 15,4 13,9 14,8 15,0 15,5
w tym krowy 5,7 5,9 6,1 6,2 6,6 6,0 6,8
Trzoda chlewna 180,4 145,2 116,9 148,8 151,4 146,2 115,9 w tym lochy 18,1 13,1 10,6 13,7 13,9 12,8 10,3
Owce 11,2 9,3 7,1 5,6 7,4 6,9 7,2
Razem w przeliczeniu
na sztuki duĪe (SD)* 36,2 35,2 31,3 33,9 35,2 34,1 30,6
*bez koni i drobiu ħródáo: badania wáasne.
Zjawisko to jest doskonale widoczne równieĪ w badanej zbiorowoĞci rolni-czych spóádzielni (tabela 12). Zmniejszyáy one bowiem na przestrzeni ostatnich dwóch lat pogáowie utrzymywanych loch o przeszáo 25%. NaleĪy równieĪ zazna-czyü, iĪ wiele jednostek, pomimo pewnej poprawy warunków cenowych w 2008 roku, w planach na przyszáoĞü, deklarowaáo w dalszym ciągu, chĊü likwidacji te-go kierunku produkcji. MoĪna zatem oczekiwaü, Īe w najbliĪszej przyszáoĞci po-gáowie trzody w RSP dalej bĊdzie spadaü. Nie zaprzestaną produkcji tylko spóá-dzielnie wyspecjalizowane i o duĪej jej skali.
Na przestrzeni ostatnich kilku lat, w odróĪnieniu od rolnictwa indywidu-alnego, widoczny byá natomiast trend powiĊkszania pogáowia bydáa w RSP. Od 2005 roku, w przeliczeniu na 100 ha uĪytków rolnych, iloĞü sztuk bydáa wzrosáa o przeszáo 10%. Byáo to z pewnoĞcią spowodowane utrzymującą siĊ po wejĞciu Polski do UE doĞü dobrą koniunkturą na rynku mleka. Spóádzielnie zatem roz-poczĊáy proces powiĊkszania stad. Jednak ze wzglĊdu na specyfikĊ gatunku oraz ograniczenia administracyjne w postaci kwot mlecznych, nie mógá to byü proces gwaátowny. Fakt ten znajduje równieĪ potwierdzenie we wzroĞcie wydajnoĞci jednostkowej krów utrzymywanych w RSP oraz w powiĊkszeniu ogólnej iloĞci sprzedanego mleka (tabela 13). Na powiĊkszenie stad bydáa utrzymywanych w RSP w ciągu ostatnich czterech lat wpáyw miaáo takĪe wzmoĪone zaintereso-wanie chowem i hodowlą bydáa miĊsnego, która byáa rozwijana w kilku z ankie-towanych spóádzielni.
Tabela 13 Produkcja towarowa podstawowych produktów zwierzĊcych (w kg i l/1 ha UR)
oraz mlecznoĞü krów(l/szt.) w badanych RSP Rodzaj produktu Lata
1998 2000 2004 2005 2006 2007 2008
ĩywiec (kg) = 100% 298 303 265 303 298 312 292
w tym: bydlĊcy 7,9 7,2 6,2 4,0 6,1 9,4 11,9
wieprzowy 72,6 72,7 61,5 73,9 74,0 72,3 65,4 drobiowy 19,4 19,7 32,1 21,9 19,8 18,2 22,4
owczy 6,1 0,4 0,2 0,2 0,1 0,1 0,3
Mleko 184 228 271 301 270 287 304
MlecznoĞü krów - 3867 4731 4994 5270 5469 5574 Jaja kurze (tys. szt.) 1,1 1,5 1,5 2,0 1,8 1,8 1,8
ħródáo: badania wáasne.
W dalszej perspektywie, za sprawą znacznego obniĪenia cen skupu mleka w 2008 roku, moĪe siĊ jednak okazaü, iĪ spóádzielnie zaczną redukowaü posia-dane pogáowie bydáa. NaleĪy jednak zaznaczyü, iĪ Īadna z ankietowanych RSP nie deklarowaáa chĊci likwidacji tej gaáĊzi produkcji w najbliĪszej przyszáoĞci.
Na przestrzeni ostatnich kilku lat, nie odnotowano w strukturze utrzymy-wanego w spóádzielniach pogáowia zwierząt wyraĨniejszego spadku liczebnoĞci owiec. Szanse rozwoju tego dziaáu produkcji zwierzĊcej po 2004 roku wynikaáy z rozpoczĊcia dotowania przez paĔstwo chowu niektórych gatunków tych zwie-rząt. Wsparcie to realizowano w jednym z pakietów programu rolnoĞrodowsko-wego pod nazwą „Zachowanie lokalnych ras owiec”. Pomimo ciągáoĞci tego wsparcia, i moĪliwoĞci jego kontynuacji w nowym okresie budĪetowym, pogar-szająca siĊ sytuacja cenowa na rynku jagniąt rzeĨnych sprawiáa, iĪ znacznie ob-niĪyáy siĊ przychody z tej dziaáalnoĞci. W obliczu takiej sytuacji, uzyskiwany poziom dotacji moĪe okazaü siĊ niewystarczającym bodĨcem do utrzymania opáacalnoĞci hodowli owiec w rolniczych spóádzielniach.
6. Sytuacja ekonomiczno-finansowa w rolniczych spóádzielniach