Gáówną determinantą sprawnego funkcjonowania jednostki, jest zdolnoĞü optymalnego dostosowania aktywów oraz wielkoĞci zatrudnienia do potrzeb konkretnego kierunku produkcji, przy uwzglĊdnieniu skali prowadzonej dziaáal-noĞci. Zatem wielkoĞü majątku wykorzystywanego w procesie produkcyjnym, jego struktura oraz Ĩródáa finansowania stają siĊ kluczowymi elementami wpáy-wającymi na sprawnoĞü ekonomiczną spóádzielni oraz bezpoĞrednio rzutującymi na jej efektywnoĞü. W latach 2005-2008 nie stwierdzono w badanej zbiorowoĞci przypadków korzystania z leasingu operacyjnego odnoĞnie wykorzystywanych skáadników majątku, stąd wszystkie jego skáadniki, wyáączając dzierĪawione grunty, stanowiáy wáasnoĞü RSP.
ĝrednia wartoĞü posiadanych przez spóádzielnie aktywów netto w prze-ciągu 4 lat od akcesji Polski do UE niezmiennie rosáa. W 2008 roku wynosiáa
ponad 2,9 miliona zá. Odnosząc tĊ wartoĞü do roku poprzedniego, uzyskano wzrost w wysokoĞci 4%. Bez wątpienia te dodatnie zmiany wartoĞci majątku, w analizowanej zbiorowoĞci RSP, są zjawiskiem zdecydowanie pozytywnym z punktu widzenia rozwoju dziaáalnoĞci gospodarczej.
W strukturze skáadników bilansu RSP stwierdzono w 2008 roku, tak jak i w roku wczeĞniejszym, powiĊkszenie udziaáu aktywów trwaáych spowodo-wane wzrostem wartoĞci maszyn i urządzeĔ technicznych. Jest to wynik zna-czących inwestycji, jakie spóádzielnie poczyniáy w tym zakresie. NaleĪy za-znaczyü, iĪ obserwowany wzrost wartoĞci gruntów, w ogólnej strukturze akty-wów, z pewnoĞcią nie byá powiązany ze zmianami iloĞciowymi posiadanego areaáu, a jedynie ze zmianą wartoĞci rynkowej ziemi (tabela 4).
Tabela 4 Struktura i dynamika zmian skáadników aktywów w latach 2004-2008 (%)
Zmiana struktury aktywów Wyszczególnienie
Struktura aktywów w
2004 r.* 05/04 06/05 07/06 08/07 Aktywa trwaáe
52,2 4,45 -4,02 0,1 0,91
w tym:
grunty 16,9 4,89 -1,07 0,45 0,23
budynki oraz obiekty inĪynierii
wodnej i lądowej 24,6 -1,65 -2,48 -1,50 -1,82
maszyny i Ğrodki transportowe 8,8 0,64 0,04 1,04 1,55
Aktywa obrotowe 47,8 -4,45 4,02 -0,1 -0,91
w tym:
zapasy 20,8 -2,02 -2,13 0,05 2,21
naleĪnoĞci krótkoterminowe 22,0 -1,99 0,81 -1,94 -1,16
àącznie aktywa 100,0 1,52 4,10 3,71 3,86
*Praktycznie jest to struktura aktywów na 1 stycznia 2005.
ħródáo: badania wáasne.
W analizowanym okresie udziaá budynków oraz obiektów inĪynierii wod-nej i lądowej, ulega wyraĨnemu zmniejszeniu w ogólwod-nej wartoĞci aktywów trwaáych. Pozycja ta od lat ulega systematycznej redukcji, co jest spowodowane gáównie zuĪyciem fizycznym oraz moralnym budynków i budowli, ale takĪe wynikiem ich likwidacji bądĨ sprzedaĪy.
Aktywa obrotowe rolniczych spóádzielni produkcyjnych w 2008 roku, w relacji do roku 2004, nieznacznie zmniejszyáy swój udziaá w ogólnej struktu-rze majątku. Pstruktu-rzede wszystkim wpáynĊáo na to ograniczanie kredytu kupieckie-go, jakiego spóádzielnie udzielaáy swoim kontrahentom. W 2008 roku powiĊk-szyá siĊ, za sprawą niekorzystnej koniunktury cenowej na rynku zbóĪ, poziom zapasów utrzymywanych przez spóádzielnie. Jednostki, które mogáy sobie po-zwoliü na przechowanie plonów, w duĪej mierze decydowaáy siĊ na to, licząc na podwyĪki cen. Stabilnie na tle czterech ostatnich okresów ksztaátowaáa siĊ na-tomiast wycena stad obrotowych, przy nieznacznym spadku wartoĞci bydáa, ob-serwowano pewien wzrost wartoĞci trzody.
PrzedsiĊbiorstwa prowadzące dziaáalnoĞü rolniczą zwykle charakteryzują siĊ duĪym udziaáem trwaáych skáadników w majątku. JuĪ wstĊpna analiza struk-tury aktywów spóádzielni pokazuje, Īe udziaá aktywów trwaáych nie odbiega znacząco od udziaáu aktywów obrotowych, zatem za znaczący na tle innych grup gospodarstw, naleĪy uznaü udziaá skáadników obrotowych w aktywach RSP.
PrawidáowoĞü ta utrzymuje siĊ niezmiennie od 2004 roku i moĪe wynikaü m.in.
ze znacznego zuĪycia majątku trwaáego oraz niedoszacowania wartoĞci posiada-nej ziemi. Stan posiadanych Ğrodków obrotowych w spóádzielniach, w tym zwáaszcza Ğrodków pieniĊĪnych, Ğwiadczyü moĪe równieĪ o znacznych planach inwestycyjnych na najbliĪszą przyszáoĞü, a tym samym zapowiadaü zwiĊkszenie wartoĞci majątku trwaáego spóádzielni, a w dalszej perspektywie wzrostu jego udziaáu w ogólnej strukturze aktywów.
W spóádzielniach, nie bez znaczenia dla wielkoĞci aktywów obrotowych jest takĪe memoriaáowe rozliczanie przyznanych páatnoĞci bezpoĞrednich do gruntów rolnych. Są one realizowane przez agencjĊ páatniczą od grudnia danego roku do czerwca roku nastĊpnego. Zatem bardzo czĊsto ksiĊguje siĊ je jako na-leĪnoĞci krótkoterminowe w strukturze aktywów obrotowych, gdyĪ spáywają na konto spóádzielni dopiero w roku nastĊpnym. ĝrodki te, obok zakupu materiaáów do produkcji, przeznaczane są równieĪ na dziaáania inwestycyjne przedsiĊbior-stwa, remonty, modernizacjĊ, a takĪe zakup nowych maszyn. Tym samym przy-czyniają siĊ do powiĊkszania udziaáu aktywów trwaáych.
Począwszy od 2005 roku, w analizowanej zbiorowoĞci spóádzielni, rok-rocznie obserwowany jest wzrost wartoĞci posiadanego majątku. Nadal jednak spóádzielnie, na tle innych gospodarstw wielkoobszarowych, wyróĪniaáy siĊ bardzo niskimi relacjami kapitaáu do pracy. WartoĞü ksiĊgowa aktywów trwa-áych (bez wartoĞci ziemi), przypadająca na jednego zatrudnionego w RSP, zna-cząco wzrosáa w stosunku do 2005 roku, i wyniosáa w 2008 roku 66,8 tys. zá (przyrost o 38% w ciągu 4 lat). W dalszym ciągu byáa jednak znacząco niska, w porównaniu do Ğredniej dla próby gospodarstw wielkoobszarowych, w których
wartoĞü ta ksztaátowaáa siĊ na poziomie 165,2 tys zá. na osobĊ [Kagan 2009].
W spóádzielniach wzrosáa równieĪ wartoĞü majątku ogóáem (netto) w relacji do zatrudnionego (wskaĨnik technicznego uzbrojenia pracy). WskaĨnik ten, w ostatnim roku analizy, ksztaátowaá siĊ na poziomie 180,8 tys. zá. Pomimo, iĪ wzrósá on w czteroleciu roku o 29%, to jednak w dalszym ciągu, byá on niĪszy o 45 tys. zá, w odniesieniu do zbiorowoĞci gospodarstw rolnych powstaáych na bazie majątku Skarbu PaĔstwa.
Omawiana zbiorowoĞü spóádzielni korzystniej ksztaátowaáa siĊ przy po-równaniu wskaĨnika technicznego uzbrojenia pracy12, który byá niespeána o 30%
niĪszy niĪ w gospodarstwach wielkoobszarowych. NaleĪy przypuszczaü, iĪ za-obserwowane zróĪnicowanie w wyposaĪeniu pracy w Ğrodki trwaáe, w ujĊciu brutto, w stosunku do wartoĞci netto, wynika z róĪnicy w ekonomicznym za-mortyzowaniu siĊ majątku trwaáego obu grup badawczych. Spóádzielnie, jako starsze formy gospodarowania (dáuĪej funkcjonujące na rynku), niĪ gospodar-stwa powstaáe na początku lat dziewiĊüdziesiątych na bazie paĔstwowych go-spodarstw rolnych, wykazywaáy znacznie wiĊksze zuĪycie majątku trwaáego.
Pomimo 4-letniej wzmoĪonej modernizacji majątku, jaka miaáa miejsce w RSP, wartoĞü Ğrodków trwaáych caákowicie umorzonych ksztaátowaáa siĊ w 2008 roku na poziomie 60% wartoĞci aktywów trwaáych brutto.
NaleĪy równieĪ przypomnieü, Īe w spóádzielniach gáównym powodem tak znaczącego odsetka zuĪycia aktywów trwaáych, byá fakt wystĊpowania przez doĞü dáugi okres, ujemnej stopy reprodukcji majątku trwaáego. W latach 1998- -2004, na skutek dekoniunktury na rynku surowców rolnych, spóádzielnie zmu-szone byáy ograniczyü nakáady inwestycyjne.
Jak juĪ wspomniano, wraz z integracją z UE, nastąpiáa w RSP znacząca poprawa w tempie reprodukcji majątku trwaáego (wykres 6). W 2005 roku spóá-dzielnie powiĊkszyáy nakáady związane z modernizacją potencjaáu wytwórczego w takim stopniu, iĪ przekroczyáy one wartoĞü odpisów amortyzacyjnych, i prak-tycznie po raz pierwszy od 1998 roku odnotowaáy rozszerzony poziom repro-dukcji majątku. Choü u Ĩródáa tych zmian moĪna doszukaü siĊ wielu czynników, wiĊkszoĞü z nich bezpoĞrednio związana jest z objĊciem polskiego rolnictwa mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej. Fakt ten táumaczy takĪe bardzo niską aktywnoĞü inwestycyjną w okresie przedakcesyjnym. Spowodowaáo to równieĪ pominiĊcie spóádzielni jako potencjalnych beneficjentów przy wdraĪaniu
prze-12 Techniczne uzbrojenie pracy wyraĪono ilorazem wartoĞci Ğrodków trwaáych brutto (bez wartoĞci ziemi i stada podstawowego) i liczby zatrudnionych.
dakcesyjnego programu SAPARD13. Dodatkowym czynnikiem okazaá siĊ po-nadto opóĨniony w czasie przepáyw Ğrodków z tytuáu páatnoĞci bezpoĞrednich, jak teĪ przesuniĊcie w czasie uruchomienia programów wspierania inwestycji w gospodarstwach w kolejnym okresie programowania, tj. PROW14 i SPO15 w latach 2004-2006 [DroĨdziel 2007].
Wykres 6.
Stopy inwestowania w RSP w latach 1998-2008
jako relacja nakáadów inwestycyjnych (bez zakupu ziemi) do amortyzacji
1,06 1,14 1,07
1,19 0,59
0,8
1,02
0 0,5 1 1,5
2008 2007 2006 2005 2004 2000 1998
Lata
Stopa inwestowania
ħródáo: badania wáasne.
NaleĪy podkreĞliü, iĪ nieznaczne osáabienie stopy reprodukcji majątku w roku 2006, nie byáo spowodowane jedynie zmniejszeniem skali inwestycji w RSP, ale takĪe rosnącymi odpisami amortyzacyjnymi wynikającymi ze wzro-stu wartoĞci majątku trwaáego. Podobne zjawisko wystąpiáo równieĪ w roku 2008. Apogeum inwestycyjne w spóádzielniach, czyli lata 2005 i 2007, w natu-ralny sposób odzwierciedlają okresy uruchamianych dziaáaĔ pomocowych. Dla-tego bez wątpienia naleĪy stwierdziü, iĪ kluczową rolĊ w dziaáalnoĞci inwesty-cyjnej spóádzielni odegraáy fundusze strukturalne. W latach 2005-2007 w bada-nej zbiorowoĞci, przeszáo co druga RSP (54%) uzyskaáa zwrot czĊĞci lub caáoĞci poniesionych wydatków na Ğrodki trwaáe. W 2008 roku kolejne cztery spóá-dzielnie deklarowaáy chĊü realizacji inwestycji dofinansowywanych z budĪetu
13SAPARD – unijny program finansowego wspierania programów dostosowywania rolnictwa do gospodarki rynkowej w krajach stowarzyszonych, oczekujących na czáonkostwo w Unii Europejskiej.
14 Plan Rozwoju Obszarów wiejskich na lata 2004-2006.
15 SPO – Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora Īywno-Ğciowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”.
PROW 2007-201316. Ich finalizacja z pewnoĞcią przyczyni siĊ do wzrostu na-káadów inwestycyjnych w 2009 roku.
W przedsiĊwziĊciach, które juĪ zrealizowano spóádzielnie bardzo czĊsto korzystaáy z dostĊpnych programów wsparcia inwestycyjnego tj. „Inwestycje w gospodarstwach rolnych” zrealizowane ze Ğrodków SPO 2004-2006 oraz
„Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej” w ra-mach PROW 2004-2006.
NajwiĊkszym zainteresowaniem, zarówno pod wzglĊdem podpisanych umów, jak i wielkoĞci transferów pieniĊĪnych cieszyá siĊ program „Inwestycje w gospodarstwach rolnych”. W latach 2005-2007 z skorzystaáo z niego okoáo 40% analizowanej zbiorowoĞci spóádzielni, otrzymując zwrot czĊĞci poniesio-nych kosztów kwalifikowaponiesio-nych inwestycji (zwykle na poziomie 50%). Przed-miotem dofinansowywanych inwestycji, byáy najczĊĞciej ciągniki rolnicze bar-dzo duĪej mocy wraz z maszynami wspóápracującymi oraz kombajny zboĪowe.
Deklaracje spóádzielni, które záoĪyáy wnioski w 2007 do nowej edycji programu
„Inwestycje w gospodarstwach rolnych” finansowanego z PROW 2007-2013, w dalszym ciągu, zdają siĊ potwierdzaü kierunek modernizacji Ğrodków trans-portu oraz maszyn jako wiodący.
Wykres 7 Udziaá spóádzielni ponoszących nakáady inwestycyjne w latach 2005-2008
ħródáo: badania wáasne.
16 PROW 2007-2013 í Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 jest instru-mentem realizacji polityki Unii Europejskiej w zakresie rozwoju obszarów wiejskich
0% 20% 40% 60% 80% 100%
2008 2007 2006 2005
Razem
RSPĞrednie i maáe (poniĪej 100 ESU) RSP duĪe (pomiedzy 100 - 250 ESU) RSP bardzo duĪe (powyĪej 250 ESU)
Z dziaáania „Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Eu-ropejskiej” w ramach PROW w latach 2005-2007, w badanej zbiorowoĞci, sko-rzystaáo 17% spóádzielni. W gáównej mierze dotacje te byáy przeznaczone na wybudowanie páyt obornikowych i zbiorników na gnojówkĊ lub gnojowicĊ.
Wsparcie w ramach tego dziaáania wypáacano w dwóch transzach, pierwszej
„zaliczkowej”, i drugiej po zrealizowaniu projektu. WiĊkszoĞü spóádzielni za-koĔczyáa te inwestycje, otrzymując drugą czeĞü wsparcia w roku 2006. Tylko w jednej RSP odbiór inwestycji przeciągnąá siĊ na początek roku 2007.
W latach 2005-2008, w analizowanej zbiorowoĞci 48 spóádzielni, nakáady na inwestycje wykazywaáo Ğrednio 77% badanej próby. W grupie spóádzielni maáych i Ğrednich (do 100 ESU) przeciĊtnie w roku inwestowaáo 68% jednostek.
W spóádzielniach duĪych (od 100 do 250 ESU) aktywnoĞü inwestycyj-ną Ğrednio w roku prowadziáo 76% spóádzielni, a w grupie RSP o najwiĊk-szych rozmiarach produkcji inwestowaáo w sposób ciągáy 88% jednostek. Za-tem najczĊĞciej w okresie poakcesyjnym inwestowaáy spóádzielnie bardzo duĪe i duĪe (wykres 7).
Przy analizie wielkoĞci poniesionych nakáadów inwestycyjnych na prze-strzeni od 2005 do 2008 roku, nie stwierdzono wystĊpowania korelacji pomiĊ-dzy jednostkami najsilniej modernizującymi majątek, a ich wielkoĞcią ekono-miczną. Zarówno w zbiorowoĞci Ğrednich, duĪych, jak i bardzo duĪych RSP znajdowaáy siĊ jednostki o znaczącej wielkoĞci realizowanych inwestycji.
Analizując wysokoĞü poniesionych nakáadów inwestycyjnych w RSP, moĪna zaobserwowaü, wyraĨne ich powiĊkszanie począwszy od 2007 roku (ta-bela 5). Rok 2007 byá w tej dziedzinie okresem przeáomowym, bowiem wydatki inwestycyjne wzrosáy do najwyĪszego poziomu w ostatnim 10-leciu. W 2008 roku nakáady inwestycyjne nieznacznie siĊ obniĪyáy. Tradycyjnie najwyĪszy udziaá w inwestycjach przypadá na zakup maszyn. RSP przeznaczaáy na ten cel okoáo 80% Ğrodków inwestycyjnych. Spóádzielcy są zatem Ğwiadomi pewnego dystansu technologicznego, jaki dzieli ich spóádzielnie od pozostaáych wielko-obszarowych gospodarstw, zarówno w Polsce, jak i w caáej zjednoczonej Euro-pie. DąĪą wiĊc do tego, aby te róĪnice jak najszybciej zniwelowaü.
Drugą kategorią inwestycji RSP co do wielkoĞci nakáadów, byáy nowe budynki. W 2007 roku na ten cel spóádzielnie przeznaczyáy niemal 13% Ğrod-ków inwestycyjnych, a w 2008 roku ponad 11%. Tradycyjnie najniĪszy okazaá siĊ udziaá inwestycji poniesionych na adaptacje i kapitalne remonty bo byá on w ostatnim roku analizy wrĊcz znikomy.
Tabela 5 WysokoĞü oraz struktura nakáadów inwestycyjnych w badanych RSP
w latach 1998-2008 (w tys. zá na RSP i 1 ha UR)
Nakáady razem* Nakáady na
nowe budownictwo zakup maszyn adaptacje i remonty
Rok
RSP 1 ha UR
RSP 1 ha RSP 1 ha RSP 1 ha 1998 135,0 0,34 22,0 0,05 59,9 0,15 23,0 0,06 2000 111,7 0,25 22,1 0,06 63,5 0,14 23,0 0,07 2004 104,2 0,27 6,5 0,02 48,8 0,12 14,6 0,04 2005 138,1 0,39 5,0 0,01 111,9 0,32 2,8 0,01 2006 123,7 0,31 9,7 0,03 42,3 0,11 2,7 0,01 2007 191,1 0,50 15,9 0,05 98,9 0,26 4,5 0,01 2008 183,5 0,48 9,4 0,03 73,4 0,20 0,1 -
* Pozycja „Nakáady razem” uwzglĊdnia równieĪ nakáady poniesione na zakup ziemi oraz wartoĞü finansowych skáadników majątku trwaáego.
ħródáo: badania wáasne.
Omawiając strukturĊ majątku, naleĪy równieĪ zwróciü uwagĊ na fakt, iĪ wiele spóádzielni nie wykorzystuje w procesie produkcyjnym posiadanych bu-dynków. Problem tzw. „pustostanów” nie jest zjawiskiem nowym w RSP. Wy-stĊpuje bowiem od początku przemian ustrojowych lat dziewiĊüdziesiątych.
Mimo Īe budynki te nie byáy wykorzystywane w procesie produkcji, odpisy amortyzacyjne obciąĪaáy wyniki finansowe badanych jednostek. TrudnoĞci z zagospodarowaniem tego majątku spóádzielcy niejednokrotnie táumaczą záym stanem technicznym oraz niedostosowaniem do wymagaĔ zmieniających siĊ technologii produkcji. Niejednokrotnie káopoty te wynikają równieĪ z nieko-rzystnego usytuowania wolnych budynków, uniemoĪliwiającego dostĊp do nich innym podmiotom (sáaba infrastruktura drogowa). W związku z tym, pomimo aktywnego dziaáania badanych jednostek, proces zagospodarowywania niewy-korzystanych budynków przebiega bardzo powoli. Od 2004 roku udaáo siĊ adap-towaü kilkanaĞcie budynków inwentarskich. W gáównej mierze dotyczy to sta-rych obór, które w związku z poprawą koniunktury na rynku mleka byáy po-nownie obsadzane zwierzĊtami. W tym samym okresie zagospodarowano rów-nieĪ niewielką iloĞü pozostaáych budynków niezwiązanych z produkcją
zwierzĊ-cą (4 magazyny). Jednak w dalszym ciągu przybywa równieĪ nowych pustosta-nów. Po 2007 roku byáy to gáównie stare chlewnie (tabela 6).
Tabela 6 Planowany sposób zagospodarowania nieuĪytkowych budynków
w badanych RSP (stan 31 XII 2008 roku) Sposób zagospodarowania Rodzaj
budynków Liczba pustostanów adaptacja sprzedaĪ dzierĪawa rozbiórka
Brak po-mysáu na zagospo-darowanie
Budynki inwentarskie w tym:
33 5 3 2 9 14
obory 13 3 1 1 2 6
chlewnie 13 0 2 0 4 7
kurniki 7 2 0 1 3 1
Pozostaáe
bu-dynki 24 - 15 7 2 0
Razem 57 5 18 9 11 14
ħródáo: badania wáasne.
Pomimo, iĪ spóádzielcy w wiĊkszoĞci ankietowanych spóádzielni mają plany w zakresie zagospodarowania pustostanów, naleĪy przypuszczaü, Īe w ko-lejnych latach moĪliwoĞü adaptacji lub sprzedaĪy posiadanego majątku bĊdzie równieĪ ograniczona. Dotyczy to zwáaszcza budynków inwentarskich, których kupno lub dzierĪawa przez podmioty zewnĊtrzne moĪe byü nieopáacalna, a adap-tacja do celów gospodarczo-produkcyjnych bardzo kapitaáocháonna.
W badanej zbiorowoĞci spóádzielni zobrazowane trendy w skali prowa-dzonych inwestycji, jak i fluktuacja poszczególnych skáadników majątku, w sposób powiązany warunkowaáy zmiany w zakresie poziomu finansowania aktywów róĪnego rodzaju kapitaáem (tabela 7).
Z przeprowadzonej analizy wynika, iĪ począwszy od 2005 roku rósá udziaá kapitaáu wáasnego w strukturze pasywów spóádzielni. Poprawiaáa siĊ zatem kon-dycja finansowa tych jednostek. W latach 2005-2007 obserwowany byá równieĪ wzrost poziomu zadáuĪenia dáugoterminowego w RSP. Rosáa zatem skáonnoĞü badanych jednostek do ponoszenia ryzyka. Sprzyjaáy temu zarówno pewne uáa-twienia w dostĊpie do Ğrodków finansowych oferowanych przez banki,
stabilizu-jąca siĊ sytuacja finansowa jednostek, jak teĪ wspomniany dostĊp do Ğrodków pomocowych, który jednoczeĞnie wywoáaá inwestycje modernizacyjne. W 2008 roku widoczna juĪ byáa pewna odwrotna tendencja w tej dziedzinie í banki roz-poczĊáy zaostrzanie procedur kredytowych w związku z szalejącym na Ğwiecie kryzysem finansowym oraz coraz realniejszymi oznakami spowolnienia gospo-darczego w Polsce. Spóádzielnie zatem w mniejszym stopniu korzystaáy z kredytów dáugoterminowych, a zaczĊáy posiákowaü siĊ zaciąganiem innego rodzaju zobowiązaĔ krótkoterminowych. Mimo iĪ takie dziaáania pomniejszaáy páynnoĞü finansową spóádzielni, byáy one jak najbardziej uzasadnione, gdyĪ spóádzielnie te posiadáy od pewnego czasu duĪe rezerwy w tej dziedzinie.
Tabela 7 Struktura i dynamika zmian skáadników pasywów w latach 2004-2008 (%)
Zmiana struktury pasywów Wyszczególnienie
Struktura pasywów
w 2004 r.* 05/04 06/05 07/06 08/07
Kapitaá wáasny 75,2 3,88 -1,30 0,59 0,21
w tym:
podstawowy 10,5 0,15 -0,61 -0,45 -0,46
zapasowy 64,7 3,72 -0,68 -0,92 0,43 Rezerwy i zobowiązania
dáugoterminowe 5,5 -0,34 0,84 0,91 -0,77
kredyty dáugoterminowe 3,2 0,90 1,04 0,32 -0,20 Zobowiązania
krótkoterminowe 18,4 -5,69 -0,56 -1,99 0,32
kredyty krótkoterminowe 7,5 -2,71 -0,74 -0,53 -023
àącznie pasywa 100,0 1,52 4,10 3,71 3,86
*Praktycznie jest to struktura pasywów na 1 stycznia 2005.
ħródáo: badania wáasne.
W okresie pomiĊdzy 2005 a 2008 rokiem malaá systematycznie, choü w coraz mniejszym stopniu, udziaá kredytów krótkoterminowych. Kredyty te od 2005 roku przestaáy byü atrakcyjną formą finansowania Ğrodków obrotowych dla spóádzielni ze wzglĊdu na zaprzestanie wspóáfinansowania ich pozyskania
z budĪetu paĔstwa. NiechĊtnie zatem zaciągaáy tego typu zobowiązania o charakte-rze komercyjnym, ze wzglĊdu na relatywnie wysokie koszty ich pozyskania.
Na przestrzeni lat 2005-2008, mimo wystĊpowania omówionych zmian w strukturze pasywów, spóádzielnie charakteryzowaáy siĊ bardzo zachowawczą, a zarazem bezpieczną strategią finansowania swej dziaáalnoĞci. Majątek trwaáy w peáni finansowaá posiadany kapitaá wáasny, dziĊki czemu, w caáym analizo-wanym okresie, obserwowano dodatni poziom kapitaáu obrotowego (pracujące-go). Ta bardzo zachowawcza polityka finansowa, jaką spóádzielnie decydowaáy siĊ prowadziü, skutkowaáa w latach 2005-2007 rokrocznym powiĊkszaniem siĊ páynnoĞci finansowej (wykres 8). W 2008 roku tendencja ta odwróciáa siĊ, jest to naturalna konsekwencja omawianego wczeĞniej spadku aktywów bieĪących przy jednoczesnym przyroĞcie zobowiązaĔ krótkoterminowych.
Wykres 8 WskaĨnik páynnoĞci bieĪącej17 i szybkiej18 w RSP lata 2005-2008
ħródáo: badania wáasne.
Pomimo pewnego powiĊkszenia udziaáu zobowiązaĔ bieĪących w finan-sowaniu cyklu eksploatacyjnego, w dalszym ciągu, moĪna mówiü o wystĊpo-waniu nadpáynnoĞci. Bardzo podobnie ksztaátowaá siĊ równieĪ stopieĔ pokrycia zobowiązaĔ krótkoterminowych aktywami o duĪym stopniu páynnoĞci.
Prawi-17 Stosunek aktywów bieĪących do zobowiązaĔ krótkoterminowych.
18 Stosunek aktywów bieĪących pomniejszonych o zapasy do zobowiązaĔ krótkotermino-wych.
4,48 4,26 3,76
3,42
1,91
2,37 2,49
2,87
2005 2006 2007 2008
páynnoĞü bieĪąca páynnoĞü szybka
dáowoĞci te wystĊpowaáy w badanym okresie we wszystkich grupach, niezaleĪ-nie od rozmiarów prowadzonej dziaáalnoĞci. Ze wzglĊdu na to, iĪ sytuacja ta utrzymuje siĊ w dáuĪszym okresie, powinna ona skáaniaü kierownictwo spóá-dzielni do zbadania przyczyn takiego ksztaátowania páynnoĞci [SierpiĔska 2000]. Jest to przypuszczalnie jeden z gáównych obszarów potencjalnej poprawy efektywnoĞci finansowej spóádzielni, a tym samym sprawnoĞci ich gospodaro-wania [GoáĊbiewski 2005].