Wyniki finansowe uzyskiwane przez rolnicze spóádzielnie produkcyjne determinowane są zarówno strukturą prowadzonej produkcji, jej skalą, jak rów-nieĪ poziomem cen uzyskiwanych za towary i usáugi. Dodatkowo, obok tych
czynników, szczegóáowo omówionych w rozdziaáach poprzednich, kluczową rolĊ w ocenie sytuacji ekonomiczno-finansowej odgrywa teĪ poziom ponoszo-nych kosztów.
WysokoĞci podstawowych kosztów operacyjnych w RSP wykazywaáy od momentu przystąpienia Polski do UE doĞü silną tendencje wzrostową. Od roku 2005 do 2008 powiĊkszyáy siĊ one w badanej próbie o 22%, najsilniej na prze-strzeni ostatniego roku badaĔ, gdyĪ wzrosáy one aĪ o 11%. Analizując strukturĊ kosztów dziaáalnoĞci operacyjnej spóádzielni, naleĪy zaznaczyü, iĪ sytuacja ta w gáównej mierze byáa spowodowana rosnącymi kosztami materiaáowymi.
W 2008 roku najwiĊkszy wpáyw na tą sytuacje miaáy nawozy sztuczne z uwagi na stosowanie wyĪszych dawek oraz znacznego wzrostu ich cen. W ciągu ostatnich kilku lat, znacząco rosáy równieĪ koszty páac (pracowników nie bĊ-dących czáonkami spóádzielni). Wzrost kosztów spóádzielnie odnotowaáy takĪe w dziedzinie ubezpieczeĔ spoáecznych, czynszów dzierĪawnych oraz podat-ków. W 2008 roku wiĊksze wydatki badane jednostki poniosáy równieĪ na za-kup usáug obcych (w tym gáównie usáug weterynaryjnych).
Wykres 9 WskaĨniki dochodowoĞci w badanych RSP w latach 2005-2008
*Stosunek dochodu ze sprzedaĪy do sumy przychodów ze sprzedaĪy i zrównanych z nimi.
**Stosunek dochodu ogólnego do sumy przychodów ze sprzedaĪy i zrównanych z nimi, po-zostaáych przychodów operacyjnych oraz przychodów finansowych.
ħródáo: badania wáasne.
W 2008 roku sytuacja finansowa rolniczych spóádzielni produkcyjnych, pomimo znaczącego wzrostu produkcji, wobec niewspóámiernie rosnących kosztów dziaáalnoĞci, pogorszyáa siĊ. Staáo siĊ tak przede wszystkim z powodu obniĪenia poziomu cen uzyskiwanych ze zbywanych produktów, w tym gáównie za zboĪe i mleko. W ostatnim roku analizy, po znaczącej poprawie w roku 2007,
11,76%
8,00%
13,79%
8,20%
23,83%
26,39%
25,00%
24,14%
2005 2006 2007 2008
dochodowoĞü sprzedaĪy*
dochodowoĞü dziáalnoĞci gospodarczej**
nastąpiá gwaátowny spadek wartoĞci wskaĨnika dochodowoĞci sprzedaĪy do po-ziomu 8,2%, tj. o 5,6 p.p. w ujĊciu Ğredniorocznym. Nie byáa to jednak wartoĞü najniĪsza w ostatnim czteroleciu, choü zdecydowanie poniĪej Ğredniej, poniewaĪ moĪna przyjąü, iĪ dochodowoĞü sprzedaĪy RSP, po wstąpieniu Polski do UE oscylowaáa wokóá 10% (wykres 9).
DuĪo stabilniej wyglądaáa sytuacja finansowa spóádzielni na przestrzeni dochodowoĞci dziaáalnoĞci gospodarczej, która uwzglĊdnia równieĪ wpáyw otrzymywanych dotacji. WskaĨnik ten, co prawda w ostatnim roku, równieĪ siĊ obniĪyá poniĪej Ğredniej z ostatnich lat, lecz jedynie o 2,6 p.p. Widaü zatem wy-raĨnie, iĪ páatnoĞci bezpoĞrednie od momentu objĊcia polskiego rolnictwa me-chanizmami WPR są czynnikiem oddziaáywującym stabilizująco na wyniki fi-nansowe RSP. W 2008 roku, pomimo pewnych zmian w wysokoĞci podstawo-wych skáadników tych páatnoĞci, czyli JPO20i UPO21, ich áączna wartoĞü wynio-sáa 608,63 zá na 1 ha i byáa wyĪsza o 2% w stosunku do roku poprzedniego.
Warto zaznaczyü, iĪ dodatkowo od 2007 roku spóádzielnie z produkcją zwierzĊ-cą otrzymywaáy páatnoĞü do powierzchni trwaáych uĪytków zielonych, z których plony przeznaczane byáy w gospodarstwie na paszĊ dla utrzymywanego bydáa, owiec, kóz czy koni. Stawki tzw. „PáatnoĞci zwierzĊcej” ksztaátowaáy siĊ w sto-sunku do páatnoĞci uzupeániającej na relatywnie wysokim poziomie 379,55 zá/ ha i wpáynĊáy na wzrost poziomu otrzymywanych dotacji przez spóádzielnie. Ko-rzystny dla spóádzielni, z punktu widzenia wysokoĞci wsparcia, okazaá siĊ uproszczony system przyznawania páatnoĞci, polegający na uniezaleĪnieniu go od wielkoĞci i wartoĞci produkcji (nie dotyczy to jedynie páatnoĞci cukrowej oraz páatnoĞci do roĞlin energetycznych). W związku z tym, obniĪaniu siĊ war-toĞci produkcji w latach 2004-2006 oraz w roku 2008 towarzyszyá gwaátowny wzrost udziaáu dopáat budĪetowych w dochodach RSP.
Jedynie w 2007 roku udziaá wsparcia, w stosunku do przychodów spóá-dzielni obniĪyá siĊ ze wzglĊdu na panujące wówczas bardzo korzystne warunki cenowe. Porównanie bowiem wartoĞci otrzymanych dotacji w ostatnim roku analizy (2008) daje moĪliwoĞü stwierdzenia, iĪ Ğrodki, jakie trafiáy do spóádziel-ni, byáy jedynie o okoáo 1% wyĪsze w stosunku do roku 2007. Tak niewielki wzrost w ostatnim roku badaĔ spowodowany byá, w gáówniej mierze, zmniej-szeniem strumienia Ğrodków uzyskiwanych przez RSP tytuáem páatnoĞci rolno-Ğrodowiskowych. Kilka jednostek zmniejszyáo zatem powierzchniĊ realizowa-nych pakietów. Coraz aktywniej natomiast spóádzielnie korzystaáy z krajowego
20 JPO – Jednolita páatnoĞü obszarowa. W 2008 roku odnotowano zwiĊkszenie jej wysokoĞci do 339,31 zá/ha; w 2007 roku ksztaátowaá siĊ ona bowiem na poziomie 301,54 zá/ha.
21 UPO – Uzupeániająca páatnoĞü obszarowa, do grupy roĞlin podstawowych. W 2008 roku wynosiáa ona 269,32 zá/ha i byáa niĪsza od stawki 294,91 zá/ha wypáacanej w 2007 roku.
instrumentu wsparcia, jakim byá zwrot czĊĞci akcyzy do paliwa wykorzystywa-nego na cele rolnicze (wykres 10).
Wykres10 WydajnoĞü pracy i rola páatnoĞci budĪetowych w finansowaniu
dziaáalnoĞci gospodarczej spóádzielni w latach 2004-2008
ħródáo: badania wáasne.
àączna wartoĞü subwencji w caáym analizowanym okresie, przy wsmnianych zmianach wyników w sprzedaĪy, stanowiáa niezmiennie bardzo po-kaĨną czĊĞü wypracowanego w spóádzielniach dochodu. W praktyce oznacza to, iĪ przy braku otrzymanych dotacji, znacząca wiĊkszoĞü zbiorowoĞci RSP nie osiągnĊáyby rentownoĞci prowadzonej dziaáalnoĞci gospodarczej. JednakĪe obecnoĞü wsparcia, pomimo róĪnych uwarunkowaĔ rynkowych i produkcyjnych ostatnich lat, spowodowaáa pewien wzrost dochodu ogólnego w stosunku do okresu przedakcesyjnego (tabela 14). Dotyczy to zwáaszcza dwóch ostatnich lat.
Wspomniana stabilizacja sytuacji finansowej jednostek, przy rosnących przychodach przypadających na peánozatrudnionego czáonka spóádzielni, w na-turalny sposób przyczyniaáa siĊ do wzrostu oczekiwaĔ páacowych spóádzielców.
Jedynie w ostatnim roku badaĔ okazaáo siĊ, iĪ opáata pracy wobec gorszych wy-ników finansowych RSP, nieznacznie spadáa. Relatywnie niewielkie ogranicze-nie wynagrodzeĔ czáonków w 2008 roku wywoáaáo pogáĊbieogranicze-nie dystansu do páac w sektorze polskich przedsiĊbiorstw.
W ostatnim okresie analizy wiĊkszoĞü spóádzielni w związku z pogorsze-niem wyników zdecydowaáa siĊ równieĪ ograniczyü odpisy na fundusze statu-towe oraz na stabilizacjĊ dochodu, zwiĊkszając tym samym procentowy udziaá dochodu przeznaczonego do podziaáu. Gáównie z tego powodu „páace” w
spóá-94 118
2005 2006 2007 2008
wydajnoĞü pracy (tys. zá)
0%
25%
50%
75%
100%
udziaá dopáat budĪetowych (%)
wydajnoĞü pracy wáasnej (przychody ogóáem / osoba peánozatrudniona) udziaá dopáat budĪetowych w przychodach ogóáem
udziaá dopáat budĪetowych w dochodzie RSP
dzielniach nie spadáy w sposób znaczący, a ich siáa nabywcza utrzymaáa siĊ da-lej na bardzo wysokim poziomie w stosunku do lat ubiegáych.
Tabela 14 Dochód ogólny i jego podziaá w badanych RSP w latach 1998-2008
(tys. zá/1 ha UR i w procentach) Wyszczególnienie Lata
1998 2000 2004 2005 2006 2007 2008 Dochód ogólny w tys. zá/1ha UR 1,03 1,37 1,59 1,42 1,39 1,71 1,62 w tym w procentach:
- fundusze statutowe 11,4 8,9 9,5 16,9 9,8 16,0 12,5 - na stabilizacjĊ dochodu 1,9 4,7 17,0 6,3 13,1 13,3 6,4 - dochód do podziaáu 88,8 87,5 65,3 75,5 77,0 71,6 85,0 Opáata 1 dnia pracy (zá) 38,0 52,7 59,9 66,7 69,3 72,6 72,2 Parytetowa opáata 1 dnia
pracy (zá)*
49,1 60,9 66,7 69,3 72,2 78,8 80,3
opáata pracy w RSP parytetowa opáata pracy
•100% 77,4 86,5 89,7 92,4 94,4 92,1 89,9
* przeciĊtne wynagrodzenie w sektorze przedsiĊbiorstw w Polsce ħródáo: badania wáasne; obliczenia na podstawie http://www.stat.gov.pl/
W poprzednich analizach bardzo duĪo uwagi poĞwiecono zmianom trans-feru Ğrodków tytuáem zatrudnienia, czyli relacji pomiĊdzy opáatą pracy wáasnej czáonków, a wynikami finansowymi RSP. Spóádzielcy bowiem systematycznie powiĊkszali wysokoĞü opáaty pracy wáasnej (wykres 11). Wzrost tych „wyna-grodzeĔ” nie znajdowaá jednak odzwierciedlenia w wypracowanych wynikach finansowych spóádzielni. W pierwszych dwóch latach po integracji nie obser-wowano bowiem znacznego wzrostu wartoĞci wypracowanego dochodu w prze-liczeniu na czáonka, przy jednoczesnym powiĊkszeniu poziomu páac. W 2006 roku po raz pierwszy doprowadziáo to do sytuacji, w której áączne wynagrodze-nie czáonków caáej zbiorowoĞci, byáo wyĪsze od wypracowanego wyniku finan-sowego. W 2008 roku zjawisko to wystąpiáo po raz drugi. Dochód przeznaczony do podziaáu musiaá wiĊc byü w pewnej iloĞci jednostek uzupeániany z rezerw zgromadzonych w latach poprzednich w ramach funduszu zasobowego oraz z wpáywów ze sprzedaĪy ziemi i innych skáadników majątku. Obserwowane dziaáania znajdują wytáumaczenie jedynie w jednym z podstawowych celów
funkcjonowania spóádzielni, a mianowicie obowiązku zapewnienia pracy i wy-nagrodzenia swoim czáonkom na poziomie przez nich akceptowanym. Przewi-duje siĊ, iĪ wymagania páacowe w badanej zbiorowoĞci bĊdą w kolejnych latach rosáy w podobnym tempie, jak dotychczas. Stąd relacja omawianych wskaĨni-ków w przyszáoĞci bĊdzie w dalszym ciągu zaleĪna przede wszystkim od dąĪno-Ğci jednostek do wypracowania jak najlepszego wyniku finansowego, dalszej racjonalizacji zatrudnienia oraz przede wszystkim zdolnoĞci czáonków do ogra-niczenia swoich wynagrodzeĔ, jeĪeli wyniki te ulegną pogorszeniu.
Wykres 11 WartoĞü wypracowanego dochodu i wypáaconego wynagrodzenia tytuáem prac
w przeliczeniu na czáonka RSP (latach 2005-2008)
ħródáo: badania wáasne.
W związku z faktem, iĪ znaczna wiĊkszoĞü spóádzielni, w ostatnim roku analizy osiągnĊáa gorsze wyniki finansowe niĪ w roku 2007, w czĊĞci z nich do-strzegane byáo zjawisko „przejadania” majątku. To pewnego rodzaju „wytrans-ferowywanie” majątku przez czáonków spóádzielni za pomocą wáasnych páac jest obserwowane juĪ od dáuĪszego czasu w badanych RSP. Problem ten na ogóá dotyczy spóádzielni, w których dominującą grupą czáonków są osoby w wieku przedemerytalnym. PodáoĪem tego zjawiska jest pewna niedoskonaáoĞü obowią-zującego prawa spóádzielczego. Stanowi ono bowiem o niepodzielnoĞci wypra-cowanego majątku – czáonek, odchodząc na emeryturĊ, moĪe jedynie odebraü wniesiony wkáad wáasny. Nie ma równieĪ moĪliwoĞci przekazania wypracowa-nego przez siebie majątku w spóádzielni swojemu nastĊpcy. Ogranicza to sku-tecznie wymianĊ sukcesyjną czáonków. Byt spóádzielni, w których wiĊkszoĞü stanowi grupa czáonków w wieku przedemerytalnym, staje siĊ na ogóá
zagroĪo-26,7
20,8 18,4
23,8
19,5
20,4 25,4
26,1
13 15 17 19 21 23 25 27 29
2005 2006 2007 2008
w tys. zá na 1 czáonka RSP
koszt pracy wáasnej
dochód na peánozatrudnionego czáonka spóádzielni
ny, nawet przy bardzo dobrych wynikach finansowych jednostki. Czáonkowie ci w wyniku nieformalnych umów, poprzez nadmierne obciąĪenia opáatą pracy mogą bowiem dąĪyü do likwidacji spóádzielni, a tym samym moĪliwoĞci po-dziaáu majątku, który bĊdą mogli w caáoĞci odzyskaü. CiągáoĞü trwania tej for-my gospodarstw w Polsce bĊdzie z pewnoĞcią ĞciĞle związana z dąĪnoĞcią sa-mych zainteresowanych do zmian prawa spóádzielczego w tym zakresie.
W badanej zbiorowoĞci RSP pewne zróĪnicowanie oddziaáywania anali-zowanych czynników na poszczególne jednostki od momentu wstąpienia Polski do UE spowodowaáo znaczne dysproporcje w poziomie osiąganych wyników finansowych. Jak wiadomo, jedną z waĪniejszych determinant, którą naleĪy braü pod uwagĊ przy ocenie sprawnoĞci gospodarowania, są rozmiary prowadzonej dziaáalnoĞci. Chcąc dokáadniej przeĞledziü osiągniĊte przez rolnicze spóádzielnie produkcyjne wyniki finansowe oraz wpáywające na nie czynniki, dokonano ana-lizy rentownoĞci kapitaáu wáasnego jednostek w podziale na trzy grupy wielko-Ğci ekonomicznej. Podziaáu dokonano zgodnie z zaáoĪeniami przedstawionymi w czĊĞci metodologicznej tej pracy.
Przeprowadzona analiza wedáug zmodyfikowanego schematu Du Ponta dla maáych i Ğrednich spóádzielni pokazuje, iĪ w grupie tej rentownoĞü kapitaáu wáasnego w okresie ostatnich czterech lat byáa niska (schemat 3). Jedynie w 2005 i 2007 roku zbiorowoĞü ta przekroczyáa dodatni próg rentownoĞci, a ostatni rok badaĔ okazaá siĊ dla tych jednostek wyjątkowo niekorzystny, bo-wiem ROE ksztaátowaá siĊ na poziomie -2,3.
O ile w tej grupie spóádzielni rokrocznie obserwowano wzrost przycho-dów wywoáany w jednym okresie korzystnymi zmianami cen, w innym zaĞ wzrostem produkcji czy poziomu subwencji, o tyle bardzo niepoĪądanym zjawi-skiem w 2008 roku byá malejący dochód wywoáany niewspóámiernie rosnącymi kosztami. Dodatkowo brak racjonalizacji opáaty pracy wáasnej (jej udziaá wzrósá w stosunku do przychodów o 0,4 p.p) spowodowaáo w efekcie, iĪ wypracowany dochód okazaá siĊ niewystarczający na jej pokrycie, a grupa maáych i Ğrednich RSP osiągnĊáa ujemną rentownoĞü prowadzonej dziaáalnoĞci.
Schemat 3 Analiza maáych i Ğrednich spóádzielni w latach 2005-2008
wg schematu Du Ponta
P
RentownoĞü kapitaáu wáasnego (ROE) [%] – Zysk / Kapitaá wáasny [%]
RentownoĞü aktywów (ROA) [%] – Zysk / Aktywa ogóáem [%]
MnoĪnik kapitaáu wáasnego – Aktywa ogóáem / Kapitaá wáasny Rotacja aktywów (RA) – Przychody ogóáem / Aktywa ogóáem
RentownoĞü dziaáalnoĞci gospodarczej (RentownoĞü) [%] – Zysk / Przychody ogóá.
DochodowoĞü dziaáalnoĞci gospodarczej (DochodowoĞü) [%] – Dochód / Przychody ogóá.
Koszty pracy wáasnej w relacji do przychodów (KR/PO) [%] – Rozdysponowany dochód tytuáem opáaty pracy czáonków / Przychody ogóáem
Dochód z dziaáalnoĞci gospodarczej (Dochód) [tys. zá] – Przychody ogóáem – poniesione koszty ogóáem (bez kosztów pracy wáasnej)
Przychody ogóáem (Przychody) [tys. zá] – Suma przychodów z dziaáalnoĞci operacyjnej i finansowej
Aktywa ogóáem (AO) [tys. zá] – Suma aktywów trwaáych i obrotowych
Kapitaá wáasny (KW) [tys. zá] – Suma kapitaáu udziaáowego, zasobowego i innych ħródáo: badania wáasne.
Warto zwróciü uwagĊ, iĪ grupa spóádzielni o wielkoĞci ekonomicznej do 100 ESU miaáa najwyĪszy udziaá kosztów pracy wáasnej w relacji do przy-chodów w odniesieniu do pozostaáych grup wielkoĞci ekonomicznej. MoĪna za-tem postawiü tezĊ, Īe jednostki o wielkoĞci ekonomicznej do 100 ESU posiadaáy zbyt maáą skalĊ dziaáalnoĞci, aby zapewniü godziwe utrzymanie wszystkim swym czáonkom. Potwierdza to spostrzeĪenie równieĪ fakt, znacznie mniejszych w stosunku do pozostaáych grup spóádzielni, wymagaĔ páacowych czáonków.
JednoczeĞnie w grupie maáych i Ğrednich RSP obserwowano wzrost wartoĞci wskaĨnika produktywnoĞci aktywów. Podnosiáo siĊ zatem zaangaĪowanie ma-jątku w procesy produkcyjne jednostek.
Nie ulega wątpliwoĞci, iĪ brak dziaáaĔ naprawczych oraz utrzymywanie takiego stanu rzeczy w dáuĪszej perspektywie spowoduje wypadniĊcie z rynku znacznej czĊĞci jednostek naleĪących do tej grupy.
Schemat 4 Analiza duĪych spóádzielni w latach 2005-2008
wg schematu Du Ponta
ħródáo: badania wáasne.
Drugą grupą spóádzielni, w której przeprowadzono analizĊ rentownoĞci kapitaáu wáasnego wg schematu Du Ponta, byáy jednostki duĪe o wielkoĞci eko-nomicznej pomiĊdzy 100 a 250 ESU (schemat 4). W zbiorowoĞci tej obserwo-waliĞmy w 2007 roku znaczną poprawĊ rentownoĞci kapitaáu wáasnego. Grupa spóádzielni ekonomicznie duĪych, jako jedyna z badanych grup, dodatnią ren-townoĞü kapitaáu wáasnego utrzymaáa równieĪ w 2008 roku, choü o 1,1 p.p. niĪ-szą niĪ we wspomnianym roku 2007. Sytuacja ta nie byáa spowodowana jedy-nie rosnąca dynamiką przychodów w tej grupie, ale rówjedy-nieĪ wiązaáa siĊ z roz-waĪną polityką kosztową dziaáalnoĞci gospodarczej. Starania te spowodowaáy, iĪ w 2008 roku duĪe spóádzielnie osiągnĊáy rentownoĞü dziaáalnoĞci gospodar-czej na poziomie prawie 1,7%.
Schemat 5 Analiza bardzo duĪych spóádzielni w latach 2005-2008
wg schematu Du Ponta
ħródáo: badania wáasne.
Relatywnie wysoka dochodowoĞü tej grupy skáoniáa czáonków do powiĊk-szenia stawek wypáacanych za Ğwiadczoną pracĊ. Gdyby spóádzielcy w tej zbio-rowoĞci zadowolili siĊ wzrostem swoich wynagrodzeĔ na poziomie wspóámier-nym do wzrostu przychodów, rentownoĞü dziaáalnoĞci gospodarczej byáaby o 1,1 p.p. wyĪsza. NaleĪy zauwaĪyü, iĪ w grupie tej równieĪ rosáo zaangaĪowa-nie majątku w procesy produkcyjne, powiĊkszając tym samym wartoĞü wskaĨ-nika rentownoĞci aktywów. W 2008 roku, na wynik mierzony rentownoĞcią ka-pitaáu wáasnego ujemnie wpáynĊáo obniĪenie siĊ poziomu dĨwigni finansowej, czyli dodatniej róĪnicy pomiĊdzy rentownoĞcią aktywów ogóáem, a kosztem ob-sáugi zobowiązaĔ.
Rok 2008 okazaá siĊ trudny dla spóádzielni o najwiĊkszych rozmiarach prowadzonej dziaáalnoĞci gospodarczej (schemat 5). NaleĪy podkreĞliü, Īe w po-przednich latach grupa ta zwykle charakteryzowaáa siĊ najbardziej korzystną dy-namiką wzrostu dochodów w stosunku do ponoszonych kosztów, przez co miaáa najlepsze wyniki rentownoĞci kapitaáu wáasnego. W ostatnim roku badaĔ pomimo iĪ w zbiorowoĞci tej odnotowano równieĪ powiĊkszenie przychodów, to byáy one juĪ trzykrotnie niĪsze niĪ w roku poprzednim. Ich 4% wzrost, przy nieproporcjo-nalnie wyĪszych kosztach materiaáowo pieniĊĪnych (na poziomie 18%), spowo-dowaá drastyczny spadek osiąganej dochodowoĞci (spadek o 9,3 p.p.). Dodatko-wo opáata pracy wáasnej czáonków w spóádzielniach bardzo duĪych, mimo iĪ w proporcji do uzyskanych przychodów nie wzrosáa, byáa wyĪsza niĪ wypraco-wany dochód co spowodowaáo ujemny wynik rentownoĞci prowadzonej dziaáal-noĞci dla tej grupy. Warto w tym miejscu zaznaczyü, Īe nominalny poziom ĞwiadczeĔ tych spóádzielni wobec czáonków (opáata pracy) wzrósá w 2008 roku o 5% i byá najwyĪszy ze wszystkich badanych grup.
NaleĪy pamiĊtaü, iĪ zaprezentowane wyniki analizy wedáug schematu Du Ponta są jednak wartoĞciami uĞrednionymi dla wydzielonych grup wielko-Ğci ekonomicznej. PowyĪsze dane umoĪliwiają zatem jedynie Ğledzenie zacho-dzących pewnych zmian w rentownoĞci oraz odnajdywanie ich przyczyn w dobnej zbiorowoĞci spóádzielni. Aby identyfikowaü sytuacjĊ finansową na po-ziomie jednostki, postanowiono w sposób indywidualny zanalizowaü stopieĔ powiĊkszania wartoĞci kaĪdej badanej RSP (wykres 12). Zatem w kaĪdej z nich odniesiono rentownoĞü kapitaáu wáasnego do jego kosztu szczegóáowo scharak-teryzowanego w pierwszym rozdziale tej pracy.
W wyniku przeprowadzonych obliczeĔ ustalono, iĪ na przestrzeni ostat-nich czterech lat jedynie 30% badanych RSP powiĊkszaáo swoją wartoĞü, a w 70%
z nich nastĊpowaáa utrata tej wartoĞci. W dodatku zaobserwowano stosunkowo niewielką zmiennoĞü omawianej relacji. W latach o korzystniejszych uwarun-kowaniach ekonomicznych odsetek spóádzielni, w których nastĊpowaáa utrata
ich wartoĞci byá tylko nieznacznie mniejszy. Nie jest to zbyt dobrym prognosty-kiem ĪywotnoĞci w przyszáych latach. W szczegóáowych analizach zaobserwo-wano, iĪ grupą w której udziaá powiĊkszających wartoĞü okazaá siĊ najwiĊkszy, byáa zbiorowoĞü spóádzielni o najwyĪszej skali dziaáalnoĞci. Niemniej jednak i w tej grupie od momentu wstąpienia Polski do UE, Ğrednio okoáo 60% zbioro-woĞci nie powiĊkszaáo wartoĞci. NaleĪy w tym miejscu zasygnalizowaü, iĪ dal-sze tolerowanie przez czáonków takiego stanu rzeczy jest równoznaczne z ak-ceptacją przez nich utraty de facto ich wáasnych pieniĊdzy.
Wykres 12 Podziaá badanych spóádzielni pod wzglĊdem powiĊkszania i utraty
wartoĞci kapitaáu w latach 2005-2008
ħródáo: badania wáasne.
7. EfektywnoĞü techniczna rolniczych spóádzielni produkcyjnych