Pewna poprawa sytuacji dochodowej w rolnictwie w związku z wstąpie-niem Polski do UE, nie spowodowaáa powstrzymania procesu likwidacji rolni-czych spóádzielni produkcyjnych. NaleĪy stwierdziü jednak, Īe tempo zmniej-szania liczebnoĞci spóádzielni rolniczych byáo znacznie wolniejsze niĪ obser-wowane w latach dziewiĊüdziesiątych ubiegáego wieku. Wyniki przeprowadzo-nych badaĔ wskazują na to, iĪ w najbliĪszym czasie proces ubywania RSP bĊ-dzie w dalszym ciągu postĊpowaá. Potwierdza to fakt, iĪ pomimo ogólnej po-prawy sytuacji finansowej po wstąpieniu do UE, czĊĞü spóádzielni nadal wyka-zywaáa potencjalne zagroĪenie likwidacją. Prognozuje siĊ, Īe jeĪeli trend ten utrzyma siĊ na przewidzianym w analizach poziomie, to moĪna siĊ spodziewaü, Īe w latach 2008-2010, likwidacji ulegnie kolejnych 50 rolniczych spóádzielni produkcyjnych.
Analiza ostatnich lat badaĔ wykazaáa, iĪ przyczyn tego problemu jest wie-le. Jedną z nich jest z pewnoĞcią wielokrotnie podkreĞlany fakt traktowania RSP w Polsce na równi z komercyjnymi przedsiĊbiorstwami rolniczymi. W związku z tym spóádzielnie ponoszą znacznie wyĪsze koszty funkcjonowania od gospo-darstw indywidualnych, pomimo Īe de facto są one ich wielorodzinną formą.
RSP mają np. obowiązek odprowadzania skáadek na ubezpieczenie spoáeczne w ZUS znacznie wyĪszych niĪ obowiązujące rolników ubezpieczonych w KRUS. Dodatkowym negatywnym czynnikiem byáa początkowa dyskrymina-cja jednostek spóádzielczych w dostĊpie do wdraĪanych instrumentów polityki rolnej w Polsce. RSP nie miaáy na przykáad moĪliwoĞci finansowania inwestycji w ramach przedakcesyjnego programu SAPARD, a czáonkowie rolniczych spóá-dzielni pozbawieni są nadal moĪliwoĞci korzystania z rent strukturalnych. Po-nadto traktowanie RSP przez PaĔstwo jako jednostki prawa handlowego, a nie jako gospodarstwa wielorodzinne, spowodowaáo, iĪ w procesie ubiegania siĊ o dotacje obowiązują je ograniczenia wynikające z modulacji páatnoĞci, Wyso-koĞü zaĞ wsparcia inwestycyjnego, pozostaje taka, jak w przypadku pojedyncze-go pojedyncze-gospodarstwa indywidualnepojedyncze-go.
DoĞü istotnym aspektem zagraĪającym w ostatnim okresie dalszemu funkcjonowaniu rolniczych spóádzielni, obok wspomnianych zewnĊtrznych uwarunkowaĔ prawnych, stawaá siĊ problem zbyt powolnego zachodzenia wy-miany pokoleniowej czáonków. W związku z tym, iĪ sytuacja ta jest konse-kwencją pewnych niedoskonaáoĞci prawa spóádzielczego w zakresie sukcesji i dziedziczenia wkáadów czáonkowskich, wydaje siĊ iĪ spóádzielcy powinni do-áoĪyü wszelkich staraĔ, aby te sprawy jak najszybciej uregulowaü. Jest bowiem oczywiste, iĪ brak zdecydowanych reform w tym zakresie z pewnoĞcią przyczy-ni siĊ do dalszej marginalizacji gospodarstw spóádzielczych.
NaleĪy jednak podkreĞliü, Īe mimo wielu problemów, którym spóádzielnie musiaáy stawiü czoáa, nie tylko w związku z integracją europejską, ale i w szerszej perspektywie, w dalszym ciągu obserwowana byáa u wiĊkszoĞci z nich doĞü duĪa aktywnoĞü w zakresie kontynuacji procesów dostosowawczych. Fakt ten zdaje siĊ potwierdzaü obserwowana od 2005 roku rozszerzona reprodukcja majątku oraz systematyczne dziaáania RSP ograniczające nakáady pracy jak równieĪ doĞü istot-ne zmiany w strukturze produkcji i intensywnoĞci gospodarowania. Przy tej oka-zji nie sposób nie wspomnieü równieĪ o duĪej aktywnoĞci spóádzielni w wyko-rzystaniu dotacji przysáugujących na inwestycje związane z modernizacją poten-cjaáu wytwórczego. Modernizacja posiadanego kapitaáu, wedáug wymaganych prawem unijnym standardów, przy udziale wsparcia inwestycyjnego z pewnoĞcią przyczyniáa siĊ do poprawy wyników finansowych RSP oraz jest determinantą ich rozwoju w perspektywie kolejnych lat.
W warunkach wspólnego rynku unijnego okazaáo siĊ, iĪ na sytuacjĊ finan-sową spóádzielni, oprócz uzyskanych wyników dochodowoĞci sprzedaĪy, w bar-dzo duĪym stopniu wpáyw miaá poziom uzyskiwanych dotacji. Od momentu ak-cesji Polski do UE, mimo obserwowanych zmian w przychodach spóádzielni, ksztaátowanych zarówno uwarunkowaniami cenowymi, jak i wynikami produk-cji, wartoĞü uzyskanych dotacji stanowiáa Ğrednio na jedną RSP ponad poáowĊ wypracowanego dochodu. Z ogromną dozą prawdopodobieĔstwa moĪna zatem stwierdziü, iĪ ewentualne zaprzestanie dotowania producentów rolnych w ra-mach wspólnej polityki rolnej UE po roku 2013, prowadziü bĊdzie do drastycz-nego pogorszenia sytuacji dochodowej RSP, a przez to przyczyni siĊ do likwi-dacji znaczącej liczby spóádzielni.
Bardzo niepokojących informacji dostarczyáa analiza stopnia powiĊkszania wartoĞci RSP. W badanym okresie jedynie co trzecia spóádzielnia powiĊkszaáa swoja wartoĞü. JeĪeli zaobserwowana relacja nie ulegnie poprawie, w przyszáoĞci zjawisko to bĊdzie prowadziáo w dalszym ciągu do rozwarstwiania caáej zbioro-woĞci, dzieląc ją tym samym na spóádzielnie Īywotne i rozwojowe oraz te, które jedynie egzystują.
Podobnie jak w poprzednich rocznych analizach, tak i w caáym okresie ostatnich 4 lat, korelacja efektywnoĞci technicznej z wynikami finansowymi wykazaáa, iĪ najczĊĞciej dobrymi rokowaniami wykazują siĊ spóádzielnie o du-Īej i bardzo dudu-Īej wielkoĞci ekonomicznej. Jednostki duĪe i dobrze zarządzane, w sposób naturalny najlepiej radzą sobie z wyzwaniami. Nie oznacza to jednak, iĪ w tych grupach wielkoĞciowych nie wystĊpowaáy RSP nierentowne oraz na-wet skrajnie nieefektywne, w których widmo likwidacji byáo sztucznie oddala-ne w wyniku konsumpcji majątku.
Mimo iĪ w grupie spóádzielni maáych i Ğrednich równieĪ wystĊpowaáy jednostki efektywne o stabilnej sytuacji, to przypuszcza siĊ, iĪ najwiĊkszy udziaá podmiotów poddających siĊ likwidacji w perspektywie kolejnych lat pochodziü bĊdzie wáaĞnie z tej grupy RSP. Potwierdzaü zdają siĊ to równieĪ obserwacje poczynione podczas 4-letniego okresu badaĔ, w którym to wáaĞnie z próby ba-dawczej w wyniku likwidacji wypadáo szeĞü badanych podmiotów. NajczĊĞciej wypadaáy spóádzielnie maáe i Ğrednie. Z pewnoĞcią gáówną przyczyną tego zja-wiska jest niewielka skala dziaáalnoĞci, co przy wystąpieniu nawet maáych luk w efektywnoĞci uniemoĪliwia im uzyskanie zadowalających wyników finanso-wych. Naturalną alternatywą dla tych jednostek wydaje siĊ byü moĪliwoĞü orga-nizowania siĊ w grupy producenckie. O zasadnoĞci tego rozwiązania najlepiej Ğwiadczyü moĪe obecnoĞü spóádzielni, które takie dziaáania juĪ podjĊáy, na pre-stiĪowej liĞcie 100 najlepszych RSP.
Podsumowując, naleĪy stwierdziü, iĪ powtarzane juĪ wielokrotnie pytanie o przyszáoĞü, a zarazem kontynuacjĊ procesów dostosowawczych w rolniczych spóádzielniach, jest jednoczeĞnie oczywistym pytaniem o ich zdolnoĞü do uzy-skiwania dobrych wyników finansowych. A poniewaĪ z przeprowadzonych ana-liz wynika, iĪ znaczna wiĊkszoĞü RSP posiada do tego wystarczający potencjaá, to sytuacja finansowa w RSP bĊdzie w gruncie rzeczy ksztaátowana przez ocze-kiwania czáonków, dotyczące poziomu opáaty Ğwiadczonej przez nich pracy. Za-tem w gruncie rzeczy pytanie o przyszáoĞü RSP jest pytaniem do samych spóá-dzielców, bowiem to od ich prawidáowej oceny sytuacji, trafnoĞci decyzji inwe-stycyjnych czy wreszcie elastycznoĞci páacowej zaleĪeü bĊdzie dalszy los tej formy gospodarstw rolniczych w Polsce.
Literatura
1. Adamski M., Guzewicz W., Kulawik J., Osuch D., Zdzieborska M., Rolnicze spóádzielnie produkcyjne w 2008 roku í najlepsza setka,TĊcza Polska 12/2009, Warszawa 2009.
2. Adamski M., Procesy dostosowawcze w rolniczych spóádzielniach pro-dukcyjnych, Program Wieloletni 2005-2009, Raport nr 120, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2008.
3. Boguta W., Organizacja i funkcjonowanie grup producentów rolnych, KRS, Warszawa 2006.
4. Boguta W., Organizacja i funkcjonowanie grup producentów rolnych, KRS, Warszawa 2008.
5. BrodziĔski M., Dylematy spóádzielczoĞci jako skáadnika kapitaáu spo-áecznego wsi, Zeszyty Naukowe ALMAMER, nr 55, Warszawa 2009.
6. Brzozowski B., SpóádzielczoĞü wiejska w aktywizacji Ğrodowisk lokal-nych na tle jej wspóáczeslokal-nych problemów, Kraków 2005.
7. Coeli T.J., A guide to DEAP Version 2.1: Data Envelopment Analysis (computer) Progra, CEPA Working Papers, No. 8, 1996.
8. Coeli T. Prasada Rao D. O`donnell J. Battense G., An Introducton to Ef-ficiency an Productivity analysis, Spronger, New York, 2005.
9. Czekaáa M., GrzeĞkowiak A., Szacowanie kosztu kapitaáu w warunkach duĪej zmiennoĞci stóp zwrotu, [w:] Zarządzanie finansami w transfor-macji przedsiĊbiorstw,praca zbiorowa pod red. T. Jajugi i T. SáoĔskie-go, Wyd. Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocáawiu, Wrocáaw 1999.
10. Czyszkowska-Dąbrowska J., Wyniki produkcyjno-ekonomiczne 100 rol-niczych spóádzielni produkcyjnych za rok 1981, Materiaáy ħródáowe, z. 16, IERiGĩ, Warszawa 1983.
11. Domaszewicz B., Wyniki produkcji roĞlinnej w 2008 roku, GUS, War-szawa 2009.
12. DroĨdziel L., ARiMR – trzy lata po akcesji, ARiMR, Warszawa 2007.
13. Dzun W., Spóádzielnie produkcji rolnej w procesie przemian systemo-wych, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 4, Warszawa 2009.
14. GoáĊbiewski G. Taczaáa A., Analiza ekonomiczno-finansowa w ujĊciu praktycznym, Difin, Warszawa 2005.
15. Guzewicz W. Kagan A. Zdzieborska M., Procesy dostosowawcze w rolniczych spóádzielniach produkcyjnych, Program Wieloletni 2005-2009, Raport nr 55, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2006.
16. Guzewicz W., Kagan A., Zdzieborska M., Procesy dostosowawcze w rolniczych spóádzielniach produkcyjnych, Program Wieloletni 2005-2009, Raport nr 77, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2007.
17. Józwiak W. Mirkowska Z., Dochody róĪnych grup polskich gospo-darstw na tle dochodów gospogospo-darstw „starej” unii, Program Wieloletni 2005-2009, Raport nr 7, IERiGĩ-PIB, Warszawa 2005.
18. Kagan A., Procesy dostosowawcze w wielkoobszarowych gospo-darstwach popegeerowskich, maszynopis, IERiGĩ, Warszawa 2009.
19. Kowalski A., Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytacji rolnictwa i go-spodarkiĪywnoĞciowej w 2008 roku, IERIGĩ-PIB, Warszawa 2009.
20. Krawiecka L., ZwierzĊta gospodarskie w 2008, GUS, Warszawa 2009.
21. Kufel M., Metody wyceny przedsiĊbiorstw, Park, Bielsko Biaáa 1992.
22. Kulawik J., Analiza efektywnoĞci ekonomicznej i finansowej przedsiĊ-biorstw rolnych powstaáych na bazie majątku WRSP, IERIGĩ-PIB , War-szawa 2008.
23. Makowska G., Skup i ceny produktów rolnych w 2008 roku, GUS, War-szawa 2009.
24. Mierzwa W., W poszukiwaniu nowego modelu spóádzielczoĞci rolniczej, ARW, Wrocáaw 2005.
25. Nieü D., Pomiar rentownoĞci gospodarstw rodzinnych i identyfikacja czynników ją ksztaátujących, IERiGĩ, Warszawa 1999.
26. SierpiĔska M., Jachna T., Ocena przedsiĊbiorstwa wedáug standardów Ğwiatowych, PWN, Warszawa 1994.
27. Rocznik Statystyczny GUS 1993, Podmioty gospodarcze w rolnictwie – schemat grupowania jednostek zaliczanych do dziaáu „Rolnictwo”, GUS, Warszawa 1993.
28. Rynek Rolny, nr 3 (223), IERIGĩ-PIB, Warszawa 2009.
29. ĝwitáyk M., Zastosowanie metody DEA do analizy efektywnoĞci gospo-darstw rolnych, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 6, Warszawa 1999.
30. Zalewska M., Ocena ekonomiczno-finansowa przedsiĊbiorstwa przez analityka bankowego, SGH, Warszawa 2005.
31. ZarĊba M.E., Rupniewska E., Pracujący w gospodarce Narodowej w 2008 roku, GUS, Warszawa 2009.
32. ZiĊtek I., Wspóáczynniki standardowej nadwyĪki bezpoĞredniej „2004”
dla typologii gospodarstw rolnych w Polsce, Program Wieloletni 2005-2009, Raport nr 88, Warszawa 2008.
33. ĩemigaáa M., Spoáeczna odpowiedzialnoĞü przedsiĊbiorstwa, Oficyna, Kraków 2007.
34. Dane z ARiMR: www.arimr.gov.pl/.
35. http://www.bankier.pl/.
36. http://www.stat.gov.pl/.
EGZEMPLARZ BEZPàATNY Nakáad: 500 egz.
Druk i oprawa: EXPOL Wáocáawek