Edukacja (art. 24 KPON)

 Dowóz uczniów z niepełnosprawnościami do szkół i innych placówek edukacyjnych

Do Rzecznika wpływały skargi rodziców uczniów z niepełnosprawnościami doty-czące problemów związanych z ich dowozem do szkół i innych placówek edukacyj-nych. Trudności te nierzadko prowadzą do sytuacji, w której uczniowie nie realizują obowiązku szkolnego. Tymczasem zapewnianie dojazdu do placówek edukacyjnych uczniów z niepełnosprawnościami stanowi narzędzie realizacji prawa do edukacji bez dyskryminacji i na zasadzie równych szans z rówieśnikami.

Najliczniejszą grupę stanowiły skargi oparte na stosowaniu przepisów dotyczą-cych zasad realizacji nałożonego na gminy obowiązku finansowania transportu dzieci z niepełnosprawnością i ich opiekunów do przedszkoli, szkół lub specjalistycznych ośrodków. Ustawa Prawo oświatowe²⁷⁸ (u.p.o.) wskazuje na dwie formy realizacji obowiązku: poprzez zapewnienie dzieciom bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu, bądź poprzez zwrot kosztów przejazdu dziecka i opiekuna na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice. W praktyce zasady zwrotu kosz-tów transportu często są określane jednostronnie przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), a poszczególne gminy w odmienny sposób regulują sposób rozliczenia czy stawkę zwrotu przysługującą za kilometr przejazdu. Określane przez gminy stawki zwrotu często nie pokrywają rzeczywistych kosztów ponoszonych przez opiekunów na dowóz dziecka. W ocenie Rzecznika dla uznania, iż gmina w sposób rzeczywisty i skuteczny realizuje ustawowy obowiązek organizowania transportu osób z niepełno-sprawnością do odpowiednich placówek, nie jest wystarczający zwrot kosztów jedynie za przejazdy, podczas których rodzic pełni funkcję opiekuna ucznia. Konieczne jest również pokrycie kosztów przejazdów samego opiekuna ze szkoły do domu, a następ-nie z domu do szkoły. Taka interpretacja została potwierdzona przez sąd w sprawie z udziałem Rzecznika. Zapadłe rozstrzygnięcia w dwóch instancjach mogą być powo-ływane przez inne osoby ubiegające się o refundację kosztów dowozu dziecka do szkoły²⁷⁹.

Kolejnym ze zidentyfikowanych problemów jest brzmienie aktualnie obowiązują-cego art. 39 ust. 4 pkt 2 u.p.o., który stanowi, że transport uczniów z niepełnospraw-nościami sprzężonymi oraz z niepełnosprawnością intelektualną jest obligatoryjny do 24. lub 25. roku życia do „ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych”. W stosunku do

278 Ustawa z 14 grudnia 2016 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 59, z późn. zm.).

279 XI.7036.40.2016. Wyrok Sądu Rejonowego dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie z 12 lipca 2017 r.

(sygn. akt I C 2401/16/S) i wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z 14 lutego 2018 r. (sygn. akt II Ca 2202/17).

poprzednio obowiązującego przepisu krąg placówek, do których uczęszczanie upraw-nia do bezpłatnego transportu, został znacznie ograniczony.

Dla wielu rodziców uczniów z niepełnosprawnościami i władz gmin, w których zamieszkują, niejasnym pozostaje też znaczenie terminu „najbliższa szkoła”. Mimo, że wiele gmin akceptuje pogląd, zgodnie z którym szkołą najbliższą jest ta placówka, która zapewnia realizację zaleceń o potrzebie kształcenia specjalnego, nie jest to powszechne stanowisko. Wiele jednostek samorządu terytorialnego, kierując się tro-ską o stan finansów publicznych, posługuje się bowiem wykładnią, która każe wybrać placówkę najbliższą w sensie geograficznym.

Problemem jest ponadto brak precyzyjnego wskazania w przepisach u.p.o. szcze-gólnych wymagań, jakie powinny spełniać środki transportu, którymi uczniowie z niepełnosprawnościami są dowożeni do szkół w ramach dowozu zorganizowanego przez jednostkę samorządu terytorialnego oraz jakimi kwalifikacjami powinny wyka-zać się osoby, którym powierzana jest opieka nad tymi uczniami w czasie przewozu.

Rzecznik zwrócił się²⁸⁰ do Ministra Edukacji Narodowej z prośbą o przedstawienie stanowiska oraz o podjęcie stosownych działań legislacyjnych.

W odpowiedzi Minister wskazał²⁸¹, że przepisy prawa oświatowego dotyczące dowozu nie uniemożliwiają realizacji przez dzieci i młodzież z niepełnosprawno-ściami obowiązku szkolnego i nauki. Kryteria ustalania kwoty refundacji kosztów dowozu dziecka i opiekuna należy uregulować na poziomie innych przepisów niż przepisy prawa oświatowego, dotyczą one bowiem zadań i kompetencji jednostek samorządu terytorialnego. Niezasadna jest uwaga wskazująca na zmianę uprawnień dzieci i młodzieży w dowozie do ośrodków umożliwiających dzieciom i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim, a także dzieciom i mło-dzieży z niepełnosprawnością intelektualną, z niepełnosprawnościami sprzężonymi, realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkol-nego i obowiązku nauki. Przepisy prawa oświatowego nie zmieniły charakteru tego ośrodka, a jedynie doprecyzowały jego nazwę – brak jest podstaw, aby traktować ośrodek jako szkołę specjalną czy inny rodzaj ośrodka, np. specjalny ośrodek szkolno--wychowawczy. MEN podziela pogląd Rzecznika dotyczący potrzeby uregulowania terminu „najbliższa szkoła” w kontekście przepisów dotyczących zapewnienia przez gminę bezpłatnego dowozu do szkół i ośrodków.

Obecne stanowisko MEN w tej sprawie nie jest satysfakcjonujące, w związku z tym Rzecznik będzie kontynuował działania.

280 XI.7036.61.2017 z 24 listopada 2017 r.

281 Pismo z 28 grudnia 2017 r.

 Projekt rozporządzenia MEN zakładający likwidację nauczania indy-widualnego dzieci z niepełnosprawnościami w placówkach oświatowych Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie indywidualnego obo-wiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży nie przewiduje możliwości organizowania odpowiednio indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywi-dualnego nauczania na terenie przedszkola lub szkoły. Uczniowie z niepełnosprawno-ściami mogą korzystać z tej formy edukacji jedynie w miejscu swojego zamieszkania.

Rzecznik jeszcze na etapie projektowania tych rozwiązań przypomniał o obo-wiązku zapewnienia przez państwo włączającego systemu kształcenia umożliwiają-cego integrację na wszystkich poziomach edukacji. Nauczanie indywidualne powinno mieć miejsce w przypadkach wyjątkowych, gdy jest to niezbędne i uzasadnione szcze-gólnymi potrzebami dziecka oraz świadomą decyzją jego rodziców lub prawnych opiekunów. Nauczanie indywidualne w domu nie może być jedyną formą jego realiza-cji, a rodzice, decydując o nauczaniu indywidualnym swojego dziecka, powinni móc dokonać wyboru również przedszkola i szkoły jako miejsca, gdzie takie nauczanie będzie prowadzone. Wprowadzenie zaproponowanych przez resort edukacji zmian może spowodować izolację dzieci z niepełnosprawnościami, a co za tym idzie – spo-tęgować zjawisko wykluczenia społecznego tej grupy osób. Ponadto, usunięcie z sys-temu edukacji możliwości indywidualnego kształcenia uczniów z niepełnosprawno-ściami w ramach infrastruktury szkoły czy przedszkola może powodować poważne konsekwencje dla życia społecznego i zawodowego ich rodziców. Konieczność pobierania nauczania indywidualnego jedynie w domu, a co za tym idzie potrzeba zapewnienia dziecku opieki, może spowodować, że rodzice staną przed koniecznością rezygnacji z jakiejkolwiek formy zatrudnienia. Rzecznik zwrócił się²⁸² do Ministra Edukacji Narodowej z prośbą o szczegółowe ustosunkowanie się do przedstawionego problemu oraz o wyjaśnienie, jakie względy stoją za wprowadzeniem tak daleko idą-cej zmiany w zakresie indywidualnego nauczania.

Jak wyjaśnia MEN, celem zmiany jest zagwarantowanie, aby z indywidualnego nauczania korzystali jedynie uczniowie, którzy ze względów zdrowotnych nie mogą przybyć do placówki. Dal tej grupy uczniów przewidziano różne formy uczestnictwa w życiu szkoły oraz monitoring możliwości jak najszybszego powrotu do nauczania razem z rówieśnikami. Rzecznik będzie monitorował praktyczne stosowanie nowych zasad.

282 XI.7036.12.2017 z 13 maja 2017 r.

 Ochrona praw słyszących dzieci i młodzieży, wychowywanych przez głuchych rodziców

Dane zbierane przez organizacje pozarządowe wskazują, że ponad 90% głuchych rodziców wychowuje słyszące dzieci²⁸³. Wyjątkowa sytuacja tych rodzin stawia przed ich członkami różnorakie wyzwania: komunikacyjne, wychowawcze oraz te zwią-zane z kreowaniem unikalnej tożsamości dzieci w nich się wychowujących. KODA to w istocie dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, podobnie jak inne dzieci dwukulturowe i dwujęzyczne. Ponieważ w Polsce do tej pory nie zostały za takie uznane, nie mogą one uzyskiwać m.in. koniecznego wsparcia na terenie szkoły oraz ze strony specjalistycznych placówek.

Słyszące dzieci głuchych rodziców nierzadko zmagają się też z nadmiernymi obciążeniami, pełniąc rolę tłumacza, przewodnika i opiekuna niesłyszących matki lub ojca, często bez żadnej pomocy z zewnątrz. Szkoły niejednokrotnie wykorzystują uczniów w roli tłumaczy w kontakcie szkoła-rodzice. Do Rzecznika docierały rów-nież niepokojące informacje o pełnieniu roli tłumacza przez słyszące dzieci głuchych rodziców w kontaktach z przedstawicielami służby zdrowia, zwłaszcza w czasie badań i konsultacji lekarskich. Wykonywanie funkcji tłumacza przez dzieci może mieć nega-tywny wpływ na ich rozwój ze względu na konieczność samodzielnego zmierzenia się przez nie z intymnymi szczegółami dotyczącymi stanu zdrowia rodziców. Takie sytu-acje prowadzą również do naruszenia ustawy o języku migowym i innych środkach porozumiewania się. Ponadto KODA mogą stać się ofiarami szczególnego rodzaju dyskryminacji, tj. dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność swoich rodziców.

Rzecznik zwrócił się²⁸⁴ do Ministra Edukacji Narodowej z prośbą o ustosunkowanie się do problemu wsparcia KODA w placówkach edukacyjnych oraz o poinformowanie o podjętych w tej sprawie działaniach.

Minister poinformował²⁸⁵, że w opinii resortu edukacji wsparcie dzieci KODA w przedszkolach, szkołach i placówkach systemu oświaty powinno być zapewnianie w oparciu o właściwie organizowaną i oferowaną pomoc psychologiczno-pedago-giczną. Ponadto, w związku z prowadzonymi przez MEN pracami nad nowym mode-lem kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi analizowane będą też zagadnienia dotyczące tej grupy dzieci w kontekście m.in. usprawnienia diagnozy ich potrzeb i możliwości oraz udzielania adekwatnego wsparcia. Rzecznik będzie monitorował prace w tym zakresie.

283 KODA – z ang. Kids/Kid of Deaf Adults – słyszące dzieci niesłyszących rodziców do ukończenia 18.

roku życia

284 XI.7036.41.2017 z 29 września 2017 r.

285 Pismo z 31 października 2017 r.