Przeciwdziałanie dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność oraz

niepełnosprawnych

Do wdrożenia Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych niezbędne jest stwo-rzenie efektywnego, spójnego systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Sys-tem taki powinien zapewniać osobom z niepełnosprawnościami możliwość wykorzy-stania swojego potencjału w życiu zawodowym i społecznym. W sposób szczególny powinien on uwzględniać potrzeby osób wymagających bardzo intensywnego wspar-cia i ich rodzin. W Polsce taki system nie tylko nie został wprowadzony, ale nawet nie przyjęto planu jego wdrażania. Obecnie toczą się prace nad Strategią na rzecz Osób Niepełnosprawnych na lata 2018-2030. Należy zapewnić, by była ukierunkowana na rzeczywiste wdrażanie standardów określonych w Konwencji.

Koniecznym elementem zmian jest ujednolicony system orzekania o niepełno-sprawności, który powinien skupiać się na potencjale osoby z niepełnosprawnością, nie zaś na jej dysfunkcjach. Rzecznik monitoruje prace prowadzone w ramach Mię-dzyresortowego Zespołu do spraw Opracowania Systemu Orzekania o Niepełno-sprawności oraz Niezdolności do Pracy.

Niepokojący jest brak działań mających na celu zastąpienie ubezwłasnowolnienia systemem wspieranego podejmowania decyzji, co od wielu lat jest postulatem Rzecz-nika.

Nie zapewniono nadal pełnego dostępu osób z różnymi rodzajami niepełnospraw-ności do wymiaru sprawiedliwości. Występujące instytucje umożliwiające przesłu-chanie świadka na odległość lub przeprowadzenie dowodu na odległość z wykorzysta-niem urządzeń technicznych są stosowane rzadko. Organy wymiaru sprawiedliwości nie mają obowiązku stosowania w kontaktach z osobami z niepełnosprawnościami polskiego języka migowego, alfabetu Braille’a, czy komunikacji wspomagającej lub alternatywnej. Istotną barierą jest niedostępność architektoniczna budynków wielu sądów i prokuratur. Ponadto nie prowadzi się systematycznych szkoleń osób pracu-jących w wymiarze sprawiedliwości w zakresie ochrony praw osób z niepełnospraw-nościami.

W dalszym ciągu dominującym jest model opieki instytucjonalnej zamiast usług wspierających świadczonych na poziomie społeczności lokalnej. Niepokoi rosnąca liczba domów pomocy społecznej (801 w 2012 r., 815 w 2015 r., 817 w 2016 r.), choć nieco zmniejszyła się liczba osób korzystających (85 007 w 2012 r., 86 502 w 2015 r., 83 967 w 2016 r.). Średnia liczba osób w jednym domu pomocy społecznej pozostaje bardzo wysoka – około 103. Rolę domów pomocy społecznej, niezgodnie ze swoim przeznaczeniem, zaczynają coraz częściej przejmować zakłady opiekuńczo-leczni-cze (30,1 tys. łóżek w roku 2014) z racji bardziej korzystnego finansowania pobytu z perspektywy samorządów, osób korzystających oraz ich rodzin. Stopień rozwoju mieszkalnictwa wspomaganego jest wysoce niezadawalający. W Polsce nie istnieje żadna strategia, ani plan deinstytucjonalizacji. Nie podejmuje się też działań, aby taką strategię lub plan stworzyć.

Istotną zmianą jest nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, która zmieniła tryb przyjmowania osób ubezwłasnowolnionych do domów pomocy spo-łecznej, wprowadzając obowiązek ich wysłuchania oraz dała tym osobom możliwość występowania z wnioskiem o zbadanie przez sąd zasadności ich dalszego pobytu w DPS. Nadal jednak istotnym problemem jest nieproporcjonalne ograniczanie praw mieszkańców DPS, np. możliwości wychodzenia na zewnątrz.

Rzecznik wskazuje na brak systemowych rozwiązań w zakresie asystencji osobi-stej. Do tej pory ta niezbędna dla zapewnienia wielu osobom z niepełnosprawnościami niezależnego życia usługa jest realizowana jedynie w sposób projektowy (nietrwały), głównie ze środków unijnych przez niektóre samorządy czy organizacje pozarządowe.

W prawie budowlanym oraz innych przepisach technicznych nadal brakuje obo-wiązku projektowania środowiska, programów i usług zgodnie z zasadami uniwersal-nego projektowania. Powinien to być niezbędny element programu Dostępność plus.

Rzecznik informacje o istniejących w Polsce wyzwaniach przedstawił Komitetowi ONZ ds. Praw Osób z Niepełnosprawnościami. W 2018 r. Komitet dokona przeglądu sprawozdania Polski o aktualnym stanie wdrożenia Konwencji o prawach osób nie-pełnosprawnych i przekaże swoje rekomendacje.

z obszaru realizacji zasady równego traktowania

1. Wpływ spraw z zakresu równego traktowania i zakazu dyskryminacji

W 2017 r. do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło 560 spraw dotyczących problematyki równego traktowania.

Problematyki wiodące z zakresu równego traktowania 28,7

15,0 14,3

8,8 8,6

7,0

4.1.8 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność 4.1.7 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na narodowość 4.1.20 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na inne przyczyny 4.1.3 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na płeć

4.1.5 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na orientację seksualną 4.1.13 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na rasę

lub pochodzenie etniczne

2. Przedmiot nowych spraw (wniosków) skierowanych do Rzecznika z zakresu problematyki równego traktowania i zakazu

dyskryminacji (według rodzaju dyskryminacji)

Lp. Rodzaj dyskryminacji Suma %

1. 4 zasada równości wobec prawa 6 1,1

2. 4.1 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji 18 3,2 3. 4.1.3 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na płeć 49 8,8

4. 4.1.4 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na religię lub wyznanie 23 4,1

5. 4.1.5 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na orientację seksualną 48 8,6

6. 4.1.6 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na wiek 24 4,3

7. 4.1.7 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na narodowość 84 15,0

8. 4.1.8 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność 161 28,7

9. 4.1.9 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji grup społeczno-zawodowych 1 0,2

10. 4.1.10 zakaz nierównego traktowania / dyskryminacji podatkowej 2 0,4

11. 4.1.11 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji osób bez stałego zameldowania 4 0,7

12. 4.1.13 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na rasę lub pochodzenie etniczne 40 7,0

13. 4.1.14 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na światopogląd (w tym bezwyznaniowość) 1 0,2

14. 4.1.15 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na poglądy polityczne 1 0,2

15. 4.1.16 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na tożsamość płciową 9 1,6

Lp. Rodzaj dyskryminacji Suma % 16. 4.1.17 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na sytuację materialną i prawną 8 1,4

17. 4.1.18 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na wykształcenie, zawód 1 0,2

18. 4.1.20 zakaz nierównego traktowania/dyskryminacji ze względu na inne przyczyny 80 14,3

Razem 560 100

3. Rzecznik Praw Obywatelskich skierował:

2017

wystąpień problemowych 24

skarg do wojewódzkich sądów administracyjnych 4

przystąpił do postępowania sądowego 4

Razem 32

4. Sprawy rozpatrzone (wpłynęły w 2017 r. i wcześniej)

Sposób rozpatrzenia sprawy Liczba %

1 2 3 4

Podjęto do prowa-dzenia

1 Razem (2+3) 305 53,5

2 podjęto do prowadzenia 277 48,6

3 w ramach wystąpienia o charakterze generalnym 28 4,9

Udzielono wyja-śnień, wskazano wnioskodawcy przysługujące środki działania

4 Razem (5) 187 32,8

5 udzielono wyjaśnień, wskazano wnioskodawcy przysługujące środki

działania 187 32,8

Sposób rozpatrzenia sprawy Liczba %

1 2 3 4

Inne

6 Razem (7+9) 78 13,7

7 przekazano wniosek wg. właściwości 17 3,0 8 zwrócono się do wnioskodawcy o uzupełnienie wniosku 10 1,8

9 nie podjęto 51 8,9

Razem 570 100

Sposób rozpatrzenia spraw

53,5%

32,8%

13,7%

Podjęto do prowadzenia Udzielono wyjaśnień, wskazano wnioskodawcy przysługujące środki działania

Inne

5. Zakończenie postępowania w sprawach podjętych

Efekty Sposób zakończenia postępowania Liczba %

1 2 3 4

Uzyskano rozwią-zanie oczekiwane przez wnioskodawcę

1 Razem (2+3) 67 34,5

2 Zasadność zarzutów wnioskodawcy 36 18,5

3 Uwzględnienie wystąpienia generalnego RPO 31 16

Odstąpiono od dal-szego prowadzenia sprawy

4 Razem (5+6) 23 11,8

5 Toczące się postępowanie w sprawie (niewyczerpany tryb) 9 4,6

6 Rezygnacja RPO z dalszego prowadzenia sprawy

(obiektywne przyczyny) 14 7,2

Nie uzyskano roz-wiązania oczekiwa-nego przez wniosko-dawcę

7 Razem (8+9+10) 104 53,7

8 Niepotwierdzenie się zarzutów wnioskodawcy 78 40,3

9 Nieuwzględnienie wystąpienia generalnego RPO 21 10,8

10 Wyczerpanie przez RPO możliwości działania 5 2,6

Razem 194 100

Zakończenie spraw podjętych

34,5%

11,8%

53,7%

Uzyskano rozwiązanie oczekiwane przez wnioskodawcę

Odstąpiono od dalszego prowadzenia sprawy Nie uzyskano rozwiązania oczekiwanego przez wnioskodawcę