III. Działalność Komisji Ekspertów
1. Komisja Ekspertów ds. Osób Starszych
Komisja Ekspertów ds. Osób Starszych294 opracowuje ekspertyzy z zakresu poli-tyki senioralnej państwa, propozycje zmian systemowych, wskazuje ważne kwestie dot.
osób starszych naruszające prawa człowieka, w których Rzecznik powinien zająć stano-wisko lub podjąć do realizacji. Komisja opracowuje także publikacje dedykowane oso-bom starszym lub kierowane do organizacji i instytucji zajmujących się wspieraniem tej grupy społecznej.
Działania Komisji
a) Monitorowanie prac nad Konwencją ONZ o prawach osób starszych
W 2010 r. powstała grupa robocza do spraw starzenia się OEWGA, a w 2012 r.
powierzono im przygotowanie elementów nowego instrumentu prawnego ochrony praw osób starszych295. Nie wszystkie państwa członkowskie ONZ dostrzegają
294 W skład Komisji powołanej Zarządzeniem RPO Nr 8/2011 z dnia 23 lutego 2011 r. wchodzą: dr hab.
prof. UW Barbara Szatur-Jaworska – współprzewodnicząca, prof. dr hab. Barbara Bień, dr hab. Piotr Błędowski, Wiesława Borczyk, dr med. Jarosław Derejczyk, dr hab. Waldemar Hoff, Ewa Kamińska, prof. nzw. dr hab. Ewa Kozdroń, Dagmara Krzesińska, Ewa Kulisz, Joanna Mielczarek, prof. Barbara Mikołajczyk, Jarosław Mojsiejuk, Danuta Parlak, dr hab. Jolanta Perek-Białas, ks. dr Norbert Pikuła, Jolanta Piotrowska, Krystyna Rawska, dr Magdalena Rosochacka-Gmitrzak, dr hab. Barbara Rysz-Ko-walczyk, Tomasz Schimanek, Grażyna Staniszewska, Małgorzata Stanowska, Hanna Szczeblewska, dr n. med. Katarzyna Szczerbińska, Beata Tokarz-Kamińska, dr prof. WSH w Sosnowcu Maria Zrałek, Barbara Imiołczyk – współprzewodnicząca, Anna Chabiera – sekretarz do 12 marca 2017 r., Ewa Tuło-dziecka-Czapska – sekretarz od 13 marca 2017 r., Kinga Dękierowska, Magdalena Kuruś, Dorota Siwiec.
295 Więcej zob. II.5.
potrzebę tworzenia Konwencji o prawach osób starszych. Prowadzone są dyskusje o formie i zakresie nowej Konwencji. Do udziału w sesjach OEWGA zaproszono krajowe instytucje ochrony praw człowieka. W Polsce funkcję tę pełni Rzecznik Praw Obywatelskich. Prace Komisji w 2017 r. były w dużej części poświęcone tematom aktualnie omawianym przez OEWGA, tj. dyskryminacji, wykluczeniu, przemocy i nadużyć wobec osób starszych.
W ramach Komisji omówiono międzynarodowe standardy antydyskryminacyjne.
Wskazano na zbyt mały nacisk w przepisach prawa międzynarodowego na kwestię dyskryminacji ze względu na wiek. Komisja zapoznała się także z wynikami badań w zakresie nierównego traktowania i wykluczenia osób starszych, zdiagnozowała obszary dyskryminacji i wykluczenia osób starszych: świadomość (wykazano zwią-zek między poglądami nt. starości a odczuwaną dyskryminacją), zdrowie (np. prze-jawy dyskryminacji lekowej), praca i zatrudnienie, strukturalne wykluczenie osób starszych (np. przymusowy wiek emerytalny).
Komisja zwróciła uwagę na brak jasnej definicji „osoby starszej”. Najpopular-niejsze jest kryterium wieku, określające wiek starczy na 60 lat, choć geriatrzy sta-wiają granicę na 75-80 latach, a gerontolodzy jako wiek starczy określają ostatnie 12 lat przeciętnej długości życia. Istotną kwestią jest nazewnictwo: czy sformułowania
„osoba stara”, „osoba starsza”, „senior” mogą być stosowane na równi, wymiennie.
Niezbędna jest powszechna edukacja oraz zmiana postaw społecznych. Bardzo ważna jest także kwestia propagowania dobrych praktyk, upowszechniania określo-nych zachowań, co może przełożyć się na zrozumienie przez społeczeństwo specyfiki praw i potrzeb omawianych grup.
Poprawy efektywności przeciwdziałania przemocy i nadużyciom można spodzie-wać się po wprowadzeniu zmian w prawie. Szczególną uwagę należy zwrócić na przepisy proceduralne oraz na potrzebę wyeliminowania z przepisów kodeksu cywil-nego i Konstytucji RP ograniczeń nakładanych na osoby ubezwłasnowolnione. Drugą ważną kwestią jest uzupełnienie przepisów określających przestępstwa motywowane uprzedzeniami296.
b) Komunikacja w relacjach z osobami starszymi – przejawy ageizmu297
Komisja podjęła tematykę komunikacji z osobami starszymi. Przedstawiono negatywne skutki używania wobec osób starszych języka protekcjonalnego, który jest powszechną formą komunikacji stosowaną zarówno przez opiekunów, jak i bli-skich, wynikającą z postrzegania starości w sposób negatywny, stereotypowy. Zda-niem Komisji niezbędne jest dotarcie z informacją o zjawisku mowy
dyskryminują-296 Zob. więcej: Wprowadzenie.
297 Ageizm - pojęcie oznaczające postawy oparte na stereotypach i uprzedzeniach odnoszących się do wieku danej osoby lub grupy osób. W literaturze przedmiotu określenie to bywa także utożsamiane z dyskryminacją ze względu na wiek., źródło: https://rownosc.info/dictionary/ageizm/.
cej zarówno do osób starszych, jak i personelu świadczącego opiekę nad seniorami.
Wydaje się być koniecznym włączenie do programów kształcenia kadr odpowiednich treści mających zapobiegać stygmatyzacji osób starszych i w konsekwencji ich dys-kryminacji.
Temat był prezentowany przez Biuro RPO także podczas Forum III Wieku w Nowym Sączu.
c) Wydarzenia
10 kwietnia 2017 r. w Biurze Rzecznika odbyła się uroczystość wręczenia wyróż-nień laureatom II edycji konkursu „Złota Księga Dobrych Praktyk na rzecz Spo-łecznego Uczestnictwa Osób Starszych”. Wyróżnionych zostało 11 projektów298. We wrześniu 2017 r. została ogłoszona III edycja Złotej Księgi Dobrych.
26 września 2017 r. zorganizowano konferencję „Wsparcie osób żyjących z cho-robą Alzheimera i ich rodzin – potrzeby i dobre praktyki” we współpracy Rzecznika i Polskiego Stowarzyszenia Pomocy Osobom z chorobą Alzheimera.
d) Model wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania
W 2017 r. kontynuowano upowszechnianie modelu wsparcia osób starszych w miejscu zamieszkania299. Prowadzone konsultacje z samorządami i organizacjami społecznymi mają pomóc wypracować rozwiązania, które będzie można wdrożyć w każdej gminie i w każdej społeczności. Mają także zwrócić uwagę na konieczność prowadzenia kompleksowych, skoordynowanych działań, uwzględniając przy tym indywidualne potrzeby osoby starszej.
e) Publikacje
W 2017 r. wydano dwie publikacje:
Synteza publikacji pt. „System wsparcia osób starszych w środowisku zamiesz-kania. Przegląd sytuacji propozycja modelu” uzupełniona o skrót z raportu z badań „Dostępność wsparcia środowiskowego dla osób starszych w per-spektywie przedstawicieli gmin województwa dolnośląskiego analiza i zalece-nia”300;
Złota Księga Dobrych Praktyk na Rzecz Społecznego Uczestnictwa Osób Star-szych.
298 Pełna lista laureatów jest dostępna pod adresem: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/zlota-ksiega-do-brych-praktyk-na-rzecz-spolecznego-uczestnictwa-osob-starszych-ii-edycja.
299 Zob. więcej: B. Szatur-Jaworska, P. Błędowski (red.) System wsparcia osób starszych w środowisku zamieszkania. Przegląd sytuacji propozycja modelu, Raport Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2016.
300 A. Błaszczak-Banasiak, M. Kuruś, A. Chabiera, P. Nowek (red.) Dostępność wsparcia środowiskowe-go dla osób starszych w perspektywie przedstawicieli gmin województwa dolnośląskieśrodowiskowe-go analiza i zale-cenia, Zasada równego traktowania - prawo i praktyka nr 20, Warszawa 2016.