Komisja Ekspertów ds. Osób z Niepełnosprawnością

Jak wspomniano wcześniej, Rzecznik Praw Obywatelskich wykonuje funkcję nie-zależnego mechanizmu ds. popierania, ochrony i monitorowania wdrażania posta-nowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Ratyfikując tę Konwencję w 2012 r. Polska potwierdziła, że osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka. Dla zapewnienia tej możliwości konieczne jest wprowadzenie do obowiązującego porządku prawnego mechanizmów zapewniających osobom z niepełnosprawnościami realną możliwość korzystania z praw człowieka. Niestety w wielu obszarach takich rozwiązań nadal brakuje. W związku z tym niezwykle istotnym aspektem działalności Rzecznika są sprawy związane z ochroną praw osób z niepełnosprawnościami.

Zgodnie z Konwencją działania Rzecznika na rzecz ON powinny być realizowane we współpracy i konsultacji z osobami z niepełnosprawnościami i reprezentującymi je organizacjami³⁰¹. W związku z tym przy Rzeczniku powołana została Komisja Ekspertów ds. Osób z Niepełnosprawnością³⁰². Jest to ciało społeczne mające cha-rakter opiniodawczo-doradczy, stale monitorujące sytuację faktyczną i prawną osób z niepełnosprawnościami oraz wypracowujące rekomendacje działań w tym zakre-sie. W ten m.in. sposób Rzecznik zapewnia włączenie osób z niepełnosprawnościami w proces podejmowania decyzji dotyczących postulowanych rozwiązań w obszarze ochrony praw osób z niepełnosprawnościami.

Działania Komisji

Prace Komisji w 2017 r. dotyczyły w szczególności następujących obszarów: edu-kacja dzieci z niepełnosprawnościami, niezależne życie i włączenie w społeczność lokalną, w tym deinstytucjonalizacja oraz asystencja osobista, uniwersalne projekto-wanie.

Pierwsze posiedzenie Komisji poświęcono edukacji włączającej oraz asystencji osobistej. Członkowie Komisji dyskutowali o treści Komentarza Generalnego do art. 24 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych wydanego przez Komitet ds.

Praw Osób Niepełnosprawnych³⁰³. Zaprezentowano także członkom Komisji aktualne działania Rzecznika związane z niedociągnięciami w edukacji włączającej w Polsce.

301 Art. 33 ust. 2 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169)

302 W skład Komisji wchodzą: dr Monika Zima-Parjaszewska – współprzewodnicząca, Anna Błaszczak--Banasiak – współprzewodnicząca, dr Krzysztof Kurowski – sekretarz, Barbara Abramowska, Sławomir Besowski, Dominika Buchalska, Kinga Dękierowska, dr Agnieszka Dudzińska, Agata Gawska, Barbara Imiołczyk, Piotr Kowalski, Grzegorz Kozłowski, dr Paweł Kubicki, Małgorzata Radziszewska, dr Anna Rdest, dr Katarzyna Roszewska, Anna Rutz, Dagmara Sendur, Dorota Siwiec, Scholastyka Śniegowska, Aleksander Waszkielewicz, Paweł Wdówik, dr hab. inż. arch. Marek Wysocki, Jacek Zadrożny, Adam Zawisny, dr Jarosław Zbieranek.

303 Komentarz Generalny nr 4 (ozn.: CRPD/C/GC/4) dostępny jest na stronie Komitetu do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych: http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?sym-bolno=CRPD/C/GC/4&Lang=en.

W drugiej części spotkania Komisja zapoznała się z wynikami badań zrealizowanych na zlecenie Biura Rzecznika poświęconych asystentowi osobistemu osoby z niepeł-nosprawnością³⁰⁴. Przeprowadzona została dyskusja nad potrzebą wprowadzenia do polskiego porządku prawnego usług asystenckich. Omówiono kluczowe zagadnienia, które powinny się znaleźć w nowej regulacji. Jako obszary, które wymagają szczegó-łowej analizy, wskazano: ustalenie grupy osób, której powinno przysługiwać prawo do usług asystenckich, relację między usługami asystenckimi i opiekuńczymi, relację między usługami asystenckimi dla osób z niepełnosprawnościami a formami wsparcia osób starszych.

Podczas drugiego posiedzenia omówiono projekt komentarza generalnego Komi-tetu ds. Praw Osób Niepełnosprawnych do art. 19 Konwencji o prawach osób niepeł-nosprawnych³⁰⁵ oraz ramowy projekt komentarza do art. 5 Konwencji. Członkowie Komisji uznali, że komentarz do art. 19 może być bardzo cenny dla wskazywania niezbędnych do podjęcia w Polsce działań na rzecz promocji niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami. Zauważono, że obecnie obowiązujące w Polsce rozwią-zania w sposób istoty odbiegają od standardu wynikającego z komentarza. Tematem drugiej części spotkania był rządowy program Za życiem. W toku dyskusji zauwa-żono, że w pewnych aspektach może on przynieść pozytywne efekty, jednak nie ma on charakteru kompleksowego. W ocenie członków Komisji konieczne jest przyjęcie kompleksowego programu na rzecz poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnościami i w celu wdrażania Konwencji.

Tematami kolejnego posiedzenia były uniwersalne projektowanie oraz edukacja dzieci z niepełnosprawnościami. Omówiono przygotowany przez Ministerstwo Infra-struktury i Budownictwa projekt wytycznych i rekomendacji pt. Standardy dostępno-ści budynków dla osób z niepełnosprawnodostępno-ściami, mając na uwadze koncepcję uniwer-salnego projektowania. W trakcie dyskusji członkowie Komisji zwrócili uwagę, że dokumenty o charakterze wytycznych i rekomendacji są niewystraczające. W ocenie członków Komisji niezbędne jest przyjęcie regulacji mających charakter wiążący.

Przedmiotem dyskusji były także nowe regulacje Prawa oświatowego dotyczące realizacji prawa do edukacji dzieci z niepełnosprawnościami. Wątpliwości budziły w szczególności zmienione zasady nauczania indywidualnego. Uznano, że oceny wpływu przyjętych rozwiązań należy dokonać po upływie dłuższego okresu stosowa-nia, tj. w toku lub po zakończeniu roku szkolnego 2017/2018.

304 Raport jest dostępny pod adresem: https://www.rpo.gov.pl/file/asystent-osobisty-osoby-z-niepełno-sprawnością-zapotrzebowanie-na-miarę-konwencji-o-prawach-osób-z

305 Komentarz Generalny nr 5 (ozn.: CRPD/C/GC/5) dostępny jest na stronie Komitetu do spraw Praw Osób Niepełnosprawnych: http://tbinternet.ohchr.org/_layouts/treatybodyexternal/Download.aspx?sym-bolno=CRPD/C/GC/5&Lang=en.

Podczas kolejnego posiedzenia zaprezentowano koncepcję nowego systemu wspar-cia osób z niepełnosprawnośwspar-ciami przyjętą przez III Kongres Osób z Niepełnospraw-nościami, który odbył się pod patronatem RPO. W komentarzach eksperci podkreślali, że przyjęte przez Kongres założenia nowego systemu wsparcia stanowią pierwszą kompleksową koncepcję systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami opartą o standardy Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych³⁰⁶. Przedstawione zostały także planowane działania Komitetu ds. Praw Osób Niepełnosprawnych w związku z rozpatrywaniem wstępnego sprawozdania Polski z wdrażania Konwencji. Eksperci zgłaszali rekomendacje dotyczące zagadnień, na które Rzecznik w swoim materiale dla Komitetu powinien zwrócić szczególną uwagę.

Efekty działań

Na wniosek członków Komisji w Biurze Rzecznika odbyło się spotkanie podmio-tów realizujących projekty Wysoka jakość polityki na rzecz włączenia społecznego i zawodowego osób niepełnosprawnych w ramach zadnia 2.6 programu POWER. Ich celem jest dokonanie przeglądu zadań jednostek administracji rządowej i samorządo-wej pod kątem dostosowania do postanowień Konwencji o prawach osób niepełno-sprawnych. Dzięki spotkaniu powstała platforma wymiany informacji pomiędzy pod-miotami realizującymi poszczególne projekty. Pozwoli to również lepiej wykorzystać wyniki projektów w procesie monitorowania wdrażania Konwencji.

W efekcie działań Komisji Rzecznik wraz 54 organizacjami społecznymi skie-rował Apel do Prezesa Rady Ministrów w sprawie deinstytucjonalizacji systemu wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami i osób starszych³⁰⁷. Deinstytucjonalizacja oznacza proces przejścia od opieki instytucjonalnej do wsparcia na poziomie społecz-ności lokalnych, z poszanowaniem podmiotowości i przyrodzonej godspołecz-ności wszyst-kich osób, w tym prawa do decydowania o własnym życiu. W wystąpieniu wskazano na potrzebę przyjęcia kompleksowego programu deinstytucjonalizacji. Uczyniono tak w innych państwach europejskich. Przykład stanowi węgierska strategia deinstytu-cjonalizacji z 2011 r., która spowodowała, że w latach 2011-2015 660 osób przeszło z opieki instytucjonalnej do wsparcia w społeczności lokalnej. W obecnej perspek-tywie unijnej (2014-2020) założono przejście kolejnych 10 000 osób. Równocześnie w Apelu zauważono potrzebę przyjęcia moratorium na tworzenie dużych instytucji (wzorem Słowacji, Węgier czy Danii) oraz częściowego moratorium na kierowanie do instytucji osób, które dopiero będą potrzebować całodobowego wsparcia.

Zagadnieniu temu poświęcone było też zorganizowane wspólnie z Komisją semi-narium eksperckie pt. Narodowy Program Deinstytucjonalizacji – potrzeba

przyję-306  Zob. http://konwencja.org/konsultacja/zalozenia-dla-projektow-ustaw-dla-nowego-systemu-wspar-cia-osob-z-niepelnosprawnosciami/.

307 XI.503.4.2016 z 20 listopada 2017 r., por. opis w punkcie II.5.

cia i realizacji³⁰⁸. Gościem specjalnym seminarium był przedstawiciel organizacji³⁰⁹ odpowiadającej za wdrożenie węgierskiego programu. W czasie seminarium z udzia-łem licznych przedstawicieli organizacji społecznych, a także instytucji państwowych i samorządowych omówiono doświadczenia innych państw oraz rozważano sposób wdrożenia deinstytucjonalizacji w Polsce.

We współpracy z Komisją przygotowane zostało wystąpienie do Ministra Edukacji Narodowej w sprawie problemów związanych z dowozem uczniów z niepełnospraw-nościami do szkół i innych placówek edukacyjnych.³¹⁰

Co wymaga pracy

W ocenie Komisji do pełnego wdrożenia przez Polskę Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych konieczny jest szereg działań. Należy wśród nich wymienić przy-jęcie ogólnokrajowej strategii wdrażania jej postanowień, a także ratyfikowanie Pro-tokołu fakultatywnego umożliwiającego składanie skarg indywidualnych do Komitetu ds. Praw Osób Niepełnosprawnych na naruszenia praw określonych w Konwencji.

Ważne jest też stworzenie jednolitego systemu orzekania o niepełnosprawności kon-centrującego się nie na dysfunkcjach, ale na tym, jakie wsparcie zapewni danej oso-bie jak najpełniejsze uczestnictwo w życiu społecznym i zawodowym. Należy także zastąpić instytucję ubezwłasnowolnienia systemem wspieranego podejmowania decy-zji. Kolejne zagadnienia, które będą w dalszym ciągu przedmiotem zainteresowania Komisji, to wprowadzenie do polskiego prawa wymogów dostępności opartych na zasadach uniwersalnego projektowania, przyjęcie Narodowego Programu Deinsty-tucjonalizacji oraz regulacji ustawowych w zakresie asystencji osobistej. Komisja będzie także kontynuowała kwestie związane z edukacją osób z niepełnosprawno-ściami.