Równość praw i obowiązków kobiet i mężczyzn w zakresie życia

 Nierówne traktowanie kobiet i mężczyzn zawierających małżeństwa w młodym wieku

Obowiązujące przepisy umożliwiają sądom opiekuńczym udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła szesnaście lat, natomiast możliwo-ści takiej nie przewidziano dla mężczyzny w analogicznym wieku. W opinii Rzecz-nika należy rozważyć likwidację wyjątków od najniższego wieku małżeńskiego, określonego na osiemnaście lat. Takie rozwiązanie byłoby zgodne zarówno z ogólną konstytucyjną zasadą niedyskryminacji, jak i z prawem międzynarodowym, w tym z Konwencją w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeń-skiego i rejestracji małżeństw oraz Konwencją w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet. Rzecznik zwrócił się¹⁴¹ do Ministra Sprawiedliwości z prośbą o wystąpienie z inicjatywą ustawodawczą mającą na celu nowelizację aktualnie obo-wiązujących przepisów.

Minister poinformował¹⁴², że w roku 2016 Senat RP odrzucił projekt ustawy o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz Kodeks postępowania cywil-nego. Powyższe stanowisko Senatu jest wyrazem poglądu, zgodnie z którym przy-jęte w art. 10 § 1 k.r.o. rozwiązanie w zakresie możliwości uzyskania zezwolenia na zawarcie małżeństwa przed osiągnięciem pełnoletniości przez kobietę nie ma cha-rakteru dyskryminującego. Zróżnicowanie w tym zakresie sytuacji prawnej kobiet i mężczyzn, konstytucyjnie dopuszczalne, jest uzasadnione m.in. ze względu na uwa-runkowane biologicznie różnice między kobietami i mężczyznami w tempie osiągania stopnia dojrzałości niezbędnej do wykonywania obowiązków wynikających z założe-nia rodziny. Z powyższych względów w Ministerstwie Sprawiedliwości nie są prowa-dzone ani planowane prace legislacyjne dotyczące zmiany przepisów w tym zakresie.

 Działania na rzecz zniwelowania problemu uchylania się od obowiązku alimentacyjnego wobec dzieci i byłych małżonków

Jak wskazują dane milion dzieci w Polsce nie otrzymuje alimentów. To niemal co dziesiąte dziecko i młoda osoba do 25. roku życia. W grupie do 18 lat pokrzyw-dzonych jest jeszcze więcej – 14%. Zadłużenie rodziców wobec dzieci przekracza 10 mld zł, a średnie zadłużenie dłużnika alimentacyjnego wynosi 33 tys. zł. Niepłacą-cych rodziców jest kilkaset tysięcy, przy czym w 96% to ojcowie.

Problem ma zatem znaczącą skalę oraz charakter systemowy. Niewywiązywa-nie się z obowiązku alimentacyjnego należy uznać za formę przemocy ekonomicz-nej – nie tylko wobec dziecka, ale też rodzica sprawującego opiekę – w znakomitej

141 IV.501.12.2015 z 10 stycznia 2017 r.

142 Pismo z 22 marca 2017 r.

większości matki. Ma to także związek z postawami społecznymi i utrwalonymi ste-reotypami związanymi z płcią.

W związku z tym Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka powo-łali¹⁴³ Zespół do spraw Alimentów, którego zadaniem stało się znalezienie skutecznych i możliwych do wprowadzenia w życie rozwiązań, które z jednej strony poprawiłyby skuteczność egzekucji alimentów, a z drugiej upowszechniły ideę ich regulowania przez osoby zobowiązane¹⁴⁴.

W 2017 roku Rzecznik podejmował szereg działań mających na celu zniwelowanie problemu uchylania się od obowiązku alimentacyjnego.

W związku z nowelizacją art. 209 Kodeksu karnego (przestępstwo uporczywego uchylania się od alimentacji), dokonanej także w wykonaniu rekomendacji Rzecz-nika Praw Obywatelskich i RzeczRzecz-nika Praw Dziecka, Rzecznik zwrócił się¹⁴⁵ do Mini-stra Sprawiedliwości z prośbą o poinformowanie, ile osób zostało skazanych za czyn z art. 209 k.k. w poprzednio obowiązującym brzmieniu w sytuacji, gdy jedynym źró-dłem sankcji za uchylanie się przez nich od wykonania obowiązku alimentacyjnego była ustawa. Poprosił także o udostępnienie danych dotyczących liczby osób, wobec których nastąpi zatarcie skazania na mocy art. 4 § 4 k.k. ze względu na nową zawar-tość normatywną art. 209 k.k., a w konsekwencji liczby osadzonych zwolnionych z zakładów karnych na tej podstawie.

Wraz z Rzecznikiem Praw Dziecka, Rzecznik zwracał się¹⁴⁶ do Ministra Spra-wiedliwości z prośbą o rozważenie możliwości podjęcia inicjatywy legislacyjnej mającej na celu utworzenie centralnego rejestru uporczywych dłużników alimenta-cyjnych (RUDA). W odpowiedzi Minister nie zgodził się ze stwierdzeniem, że RUDA będzie narzędziem, które przyczyni się do zwiększenia odpowiedzialności osób zobo-wiązanych do alimentacji¹⁴⁷. Stanowisko zostało jednak zmienione – podjęte zostały prace w celu utworzenia rejestru prowadzonego w systemie teleinformatycznym przez Ministra Sprawiedliwości¹⁴⁸.

Rzecznik wraz z Rzecznikiem Praw Dziecka zwrócił się do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z prośbą o przekazanie informacji o aktualnym stanie prac legislacyjnych w zakresie aktywizacji zawodowej dłużników alimentacyjnych¹⁴⁹ oraz z prośbą o rozważenie wprowadzenia obowiązku przekazywania przez urząd pracy ośrodkowi pomocy społecznej informacji o zmianie statusu dłużnika jako osoby

143 W lutym 2016 r.

144 Sprawozdania z działalności Zespołu w 2016 i 2017 r. dostępne są na stronie internetowej www.rpo.

gov.pl, pod linkiem: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/dwa-lata-zespolu-do-spraw-alimentow-efekty-i--postulaty.

145 II.502.1.2017 z 23 czerwca 2017 r.

146 IV.7022.35.2016 z 1 lutego 2017 r.

147 Pismo z 23 marca 2017 r.

148 Pismo z 5 marca 2018 r.

149 III.7064.121.2016 z 26 stycznia 2017 r.

bezrobotnej¹⁵⁰. Minister poinformował¹⁵¹, że Rada Ministrów przyjęła dokument pn.

Przegląd systemów wsparcia rodzin zawierający m.in. rekomendacje dotyczące wpro-wadzenia dodatkowych sankcji dla dłużników alimentacyjnych oraz rekomendacje w zakresie poprawy egzekucji alimentów. Minister wyjaśnił, że systemowe zmiany w zakresie poprawy egzekucji alimentów wymagają szerszych konsultacji oraz współ-pracy z Ministerstwem Sprawiedliwości.

Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka zwrócili się¹⁵² do Prezesa Związku Miast Polskich, Prezesa Zarządu Unii Miasteczek Polskich oraz Przewod-niczącego Zarządu Związku Gmin Wiejskich RP z prośbą o wyjaśnienie przyczyn, które powodują, że nie wszystkie jednostki samorządu terytorialnego realizują swój ustawowy obowiązek przekazywania danych dłużników alimentacyjnych do reje-strów informacji gospodarczej. Dyrektor Biura Związku Miast Polskich wskazał¹⁵³, że przedmiotowa sprawa wykracza poza kompetencje Związku Miast Polskich. Pre-zes Zarządu Unii Miasteczek Polskich poinformował¹⁵⁴, że gminy zawierały umowy z Krajowym Rejestrem Długów, a w momencie zmiany przepisów ustawy o udo-stępnianiu informacji gospodarczych gminy nie podjęły automatycznie współpracy z pozostałymi biurami. Powyższą sytuację mogłoby poprawić przesłanie do gmin informacji o istniejącym wykazie Biur Informacji Gospodarczej prowadzonym przez Ministerstwo Rozwoju oraz przypomnienie o ustawowej konieczności dokonania tej czynności.

W maju 2017 r. z inicjatywy RPO przeprowadzono badanie¹⁵⁵ dotyczące postaw Polaków wobec niepłacenia alimentów. Wyniki analizy pozwoliły sformułować uwagi w zakresie funkcjonowania ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów¹⁵⁶. Rzecznik Praw Obywatelskich oraz Rzecznik Praw Dziecka zwrócili się¹⁵⁷ do Mini-stra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z prośbą o poinformowanie o pracach nad kompleksowymi rozwiązaniami na rzecz skuteczniejszej realizacji zapisów ustawy o pomocy uprawnionym do alimentów, a także o działaniach w celu wzmocnienia nadzoru nad wykonywaniem przez samorządy przepisów ustawy. W odpowiedzi Minister poinformował¹⁵⁸, że należy położyć większy nacisk na poprawę efektywności egzekucji alimentów, na którą nie mają jednak wpływu pracownicy gminnych orga-nów. Jednocześnie, w związku z otrzymywanymi od gmin informacjami dotyczącymi

150 Pismo z 9 marca 2017 r.

151 Pismo z 28 kwietnia 2017 r.

152 V.7100.6.2017 z 16 marca 2017 r.

153 Pismo z 26 kwietnia 2017 r.

154 Pismo z 11 lipca 2017 r.

155 Badanie przeprowadzili pracownicy Instytutu Kantar Millward Brown S.A. na zlecenie Krajowego Rejestru Długów BIG S.A. i Krajowej Rady Komorniczej (pod honorowym patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Rzecznika Praw Dziecka).

156 Ustawa z 7 września 2007 r. (Dz.U. z 2017 r. poz. 489, z późn. zm.).

157 III.7064.176.2017 z 4 października 2017 r.

158 Pismo z 9 listopada 2017 r.

powszechnego odmawiania wszczynania lub umarzania przez prokuratorów postępo-wań w sprawie przestępstwa niealimentacji, Minister Rodziny, Pracy i Polityki Spo-łecznej zasygnalizował Ministrowi Sprawiedliwości konieczność zmiany podejścia prokuratury do postępowań w sprawach o przestępstwo niealimentacji.

Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka podnosili także postulat przeprowadzenia ogólnopolskiej kampanii społecznej nakierowanej na uświadomie-nie problemu i zmobilizowauświadomie-nie dłużników alimentacyjnych do regulowania zobowią-zań wobec własnych dzieci i zwracali się¹⁵⁹ w tej sprawie do Prezesa Rady Ministrów.

W odpowiedzi Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej poinformował, że decy-zja co do zasadności przeprowadzania kampanii społecznej dotyczącej problematyki niealimentacji zostanie podjęta po zakończeniu trwających aktualnie prac nad rozwią-zaniami legislacyjnymi dotyczącymi poprawy sytuacji osób uprawnionych do alimen-tów, które ich nie otrzymują z powodu bezskuteczności egzekucji¹⁶⁰.

Rzecznicy konsekwentnie zwracali się¹⁶¹ do Prezesa Rady Ministrów również z prośbą o podjęcie działań zmierzających do poprawy sytuacji dzieci znajdujących się poza systemem wsparcia ze strony państwa z powodu niezmienionego od lat kry-terium dochodowego, od którego uzależnione jest prawo do przyznania świadczenia z funduszu alimentacyjnego.

3.4. Równe traktowanie kobiet i mężczyzn w obszarze edukacji