Edukacja „dla kultury” i organizacji upowszechniania uczestnictwa w kulturze

„Problemem numer jeden polityki kulturalnej lat czterdziestych była sprawa jak najszybszej likwidacji analfabetyzmu”²¹⁸ – stwierdza Jerzy Jastrzębski, referując kwestie upowszechniania kultury w drugiej połowie lat 40. To był podstawowy warunek wdrażania do uczestnictwa w kulturze i propagandowego oddziaływania na najszersze kręgi społeczne.

Z braku dokładnych danych, przyjęto, że po zakończeniu II wojny światowej było w Polsce około 4 mln analfabetów, w wieku powyżej 10 lat.²¹⁹ Do 1949 roku akcja „zwalczania analfabetyzmu” miała charakter działalności spontanicznej, społecznej prowadzonej przez środowisko oświatowe. Zorganizowane i skoordynowane, planowe działania w skali kraju podjęto dopiero od połowy 1949 roku na mocy ustawy z 7 kwietnia 1949 roku.²²⁰ Jej artykuł 1 głosił, iż

„W celu likwidacji analfabetyzmu, będącego spuścizną burżuazji i obszarnictwa oraz zaporą na drodze Polski Ludowej do pełnego rozwoju gospodarczego i kulturalnego narodu, wprowadza się społeczny obowiązek bezpłatnej nauki dla analfabetów i półanalfabetów”.

Artykuł 4 zaś informuje, że „Ustanawia się powszechny obowiązek pełnienia społecznej służby walki z analfabetyzmem”. Na mocy ustawy powołano Pełnomocnika Rządu do walki

215 Ustawa z dnia 29 maja 1989 r. o zmianie ustawy o kontroli publikacji i widowisk, Dz. U. z 1989 r., Nr 34, poz. 186.

216 Ustawa z dnia 11 kwietnia 1990 r. o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk zniesieniu organów tej kontroli oraz zmianie ustawy – Prawo prasowe, Dz.U. z 1990 r., Nr 29, poz. 173.

217 O prawnych podstawach działania GUKPPiW i kontroli cenzorskiej zob. T. Mielczarek, Uwarunkowania prawne funkcjonowania cenzury w PRL „Rocznik Prasoznawczy” 2010, nr 4, s. 29-49.

218 J. Jastrzębski, Kultura i ruch związkowy (1944-1948) w: „Miesięcznik Literacki”, Nr 5/1979, s. 119.

219 I. Ciapała, Placówki wielokierunkowej działalności kulturalnej w okresie odbudowy gospodarki narodowej (lata 1944-1949), w: F. W. Mleczko (red.), Placówki wielokierunkowej działalności kulturalnej, ich funkcje i dynamika rozwoju, COMUK, Warszawa 1982, s. 18.

220 Ustawa z dnia 7 kwietnia 1949 r. o likwidacji analfabetyzmu, Dz. U. z 1949 r., Nr 25, poz. 176 i 177.

104 z analfabetyzmem i wspierającą go Główną Komisję Społeczną. Społeczne Komisje do Walki z Analfabetyzmem utworzono w miastach wojewódzkich, powiatach i gminach. Zorganizowano cały ruch społeczny alfabetyzacji ludzi niepiśmiennych i nieumiejących czytać. Kursy nauczania analfabetów i półanalfabetów prowadzono w jednostkach wojskowych, w zakładach pracy, w organizacjach związkowych, w młodzieżowych. Centralna Rada Związków Zawodowych podjęła zobowiązanie zlikwidowania analfabetyzmu w zakładach pracy do 1 maja 1951 roku.

Zakończenie akcji zwalczania analfabetyzmu ogłoszono uroczyście 21 grudnia 1951 roku.

Nie oznaczało to, że wszyscy ustaleni analfabeci nabyli umiejętność pisania i czytania. Według ustaleń Magdaleny Budnik, spośród owych 4 mln

„Po trzech latach pracy przeszkolono ponad 600 tysięcy analfabetów i półanalfabetów w wieku do 50 lat. W meldunku pełnomocnika rządu o likwidacji analfabetyzmu jako zjawiska masowego, z 21 XII 1951 r. podano bardziej „optymistyczny” wynik 845 402 osób, które zarejestrowano oraz nauczono czytać i pisać”.²²¹

Zaniechanie masowych kursów nie oznaczało, jednakże, zaprzestania pozaszkolnego nauczania pisania i czytania. Czyniono to nadal, do 1956 roku siłami nauczycieli, niewielkich grup i indywidualnie.

W pierwszych latach po drugiej wojnie światowej prowadzono też masowo kształcenie i dokształcanie dorosłych.²²² Było bowiem olbrzymie zapotrzebowanie na wykształcone kadry techniczne wszelkich profesji. W tym celu tworzono odpowiednie zawodowe i techniczne szkoły wieczorowe, zaoczne i eksternistyczne dla pracujących. Samokształceniem na szczeblu podstawowym objęto pracowników młodocianych i pracujących zawodowo dorosłych.

Podnoszono ich zdolności zawodowej przydatności do pracy produkcyjnej. Szkolnictwo dla pracujących związano bezpośrednio z zakładami pracy. Szkoły uruchamiano na terenie zakładów pracy lub nieopodal zakładów, nierzadko jako szkoły zbiorowe dla kilku zakładów pracy. Wyższy szczebel stanowiły szkoły średnie dla pracujących. Przyjmowały kandydatów legitymujących się stażem pracy, robotników, pracowników umysłowych oraz członków branżowych związków zawodowych. Ze wsi przyjmowano robotników rolnych, członków spółdzielni produkcyjnych, chłopów małorolnych i średniorolnych, członków Związku

221 M. Budnik, Walka z analfabetyzmem w Polsce Ludowej (na przykładzie wybranych dokumentów Ministerstwa Oświaty oraz Biura Pełnomocnika Rządu do Walki z Analfabetyzmem z lat 1949−1951), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Literaria Polonica”, (19) 2013, s. 32.

222 Ustawa z dnia 15 lutego 1952 r. o zmianie form organizacji nauczania początkowego dorosłych, Dz. U. z 1952 r., Nr 11, poz. 66.

105 Zawodowego Robotników Rolnych. Organizowano kursy i szkolenia przysposabiające do wykonywania zawodu. Zakres kształcenia i jego formy dopasowywano do profilu odbiorcy.

Tworzono zespoły czytelnicze w ramach akcji zapobiegania powrotnemu analfabetyzmowi. Organizatorami półrocznych zespołów czytelniczych były masowe organizacje społeczne we współpracy z wykwalifikowanymi nauczycielami. Jak podaje Izabela Ciapała:

„W ciągu 9 lat, tj. od 1951 do 1959 zorganizowano 47 225 zespołów i kursów czytelniczych, obejmując nimi 453 626 osób.²²³ Koordynatorami na swoim terenie były powiatowe rady narodowe. Zespoły stanowiły ważny sposób nie tylko w zapobieganiu ponownemu analfabetyzmowi, ale także – upowszechniania czytelnictwa. Efektywniejsze, wszakże było w tym zakresie dostarczanie książek bezpośrednio do domów osób objętych nauczaniem początkowym i kontrolowanie ich czytelnictwa. W akcji tej wzięło udział 620 669 osób.

Uruchomiono nauczanie korespondencyjne skierowane do zatrudnionych pracowników, bez odrywania ich od wykonywania zadań produkcyjnych. Umożliwiało to robotnikom indywidualne podnoszenie kwalifikacji zawodowych, zdobywanie wiedzy fachowej i ogólnej, wpisywało się w ramy upowszechniania oświaty i kultury. Inicjatywa dokształcania korespondencyjnego wyszła od organizacji społecznych, między innymi Związku Młodzieży Polskiej czy Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych i Ludowych. Na rok szkolny 1950/1951 Wydział Kształcenia Korespondencyjnego w Ministerstwie Oświaty przygotował krajową ofertę pięćdziesięciu sześciu korespondencyjnych szkół ogólnokształcących. Obejmowały program dwóch najwyższych klas podstawowych oraz trzech klas liceum. Uczeń-korespondent drogą pocztową otrzymywał materiały do nauki, wskazówki metodyczne i określony czas na opanowanie materiału. Na konferencje konsultacyjne i zdawanie egzaminów dojeżdżano osobiście. Wybrano szkoły posiadające najlepsze połączenia komunikacyjne.

Założona w 1948 roku Wszechnica Radiowa przyjmowała zapisy słuchaczy poprzez rady zakładowe oraz oddziały wojewódzkie Wszechnicy zlokalizowane w czternastu miastach:

Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kielce, Kraków, Lublin, Łódź, Olsztyn, Poznań, Szczecin, Rzeszów, Warszawa i Wrocław. Nowa forma kształcenia realizowana była za pomocą instytucji radia. Właściwie była to dwuletnia uczelnia radiowo-korespondencyjna. Dwukrotnie wygłaszane przez radio wykłady były następnie drukowane w formie skryptów przeznaczonych dla słuchaczy. W drugiej połowie lat 40. i w latach 50. XX wieku w Polsce Ludowej

223 I. Ciapała, op. cit., s. 21.

106 funkcjonował system dokształcania tysięcy robotników i chłopów. W ten sposób „masom pracującym umożliwiono wyrwanie się ze stanu upośledzenia kulturalnego”.

W 1956 roku dekretem Rady Państwa ustanowiono obowiązek szkolny, czyli prawno-administracyjny przymus kształcenia na poziomie siedmioklasowej szkoły podstawowej.²²⁴ Dotychczasowa edukacja szkolna prowadzona była na podstawie odpowiednich przepisów II Rzeczypospolitej. W 1961 roku uchwalono ustawę o systemie oświaty, potwierdzając obowiązek szkolny, określając ustrój szkolnictwa w Polsce i jego podstawy programowe. Znalazł się w niej zapis o świeckości szkoły i nauczania w ramach systemu oświaty. W preambule ustawy określono cele nauczania i wychowania szkolnego, podkreślając, że

„Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mają prawo do nauki. Oświata i wychowanie stanowią jedną z podstawowych dźwigni socjalistycznego rozwoju Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. System kształcenia i wychowania ma na celu przygotowanie kwalifikowanych pracowników gospodarki i kultury narodowej, świadomych budowniczych socjalizmu. Rozwój systemu oświaty i wychowania zapewnia każdemu obywatelowi zdobycie wykształcenia podstawowego oraz dostępność wszystkich szczebli i kierunków kształcenia w zależności od zainteresowań i uzdolnień. Dostosowany do tych zadań ustrój szkolny oraz charakter nauczania i wychowania ustala niniejsza ustawa”.²²⁵

Dla uzupełniania wiedzy mieszkańców miast i wsi prowadzono akcje odczytowe i wygłaszano prelekcje. Funkcjonowały uniwersytety powszechne, prowadzono ogólnodostępne oraz specjalistyczne kursy i szkolenia. Upowszechnienie telewizji umożliwiło wykorzystanie jej dla celów kształceniowych. Powstały programy „telewizji edukacyjnej”.

Szkolnictwo artystyczne

Równolegle ze zwalczaniem analfabetyzmu organizowano instytucje kształcenia artystycznego. Jak napisała Wanda Załuska jego tworzeniu „towarzyszył niespotykany wysiłek i entuzjazm”. Stwierdziła równocześnie, że

„W wywodzącym się z dawnych wzorów i tradycji szkolnictwie artystycznym Polski nastąpiły w okresie powojennym zasadnicze przeobrażenia. Zmieniły się programy i kierunki kształcenia, metody nauczania i formy organizacyjne. Dwie zasadnicze cechy decydują o odmienności pozycji społecznej szkolnictwa artystycznego w Polsce dawniej i dziś. Pierwsza – to powszechność tego szkolnictwa dzięki bezpłatności nauczania, druga – to objęcie wyższych uczelni artystycznych ustawodawstwem dla szkół wyższych”.²²⁶

224 Dekret z dnia 23 marca 1956 r. o obowiązku szkolnym, Dz. U. z 1956 r., Nr 9, poz. 52.

225 Ustawa z dnia 15 lipca 1961 r. o rozwoju sytemu oświaty i wychowania, Dz. U. z 1961 r., Nr 32, poz. 160.

Ustawa z pewnymi zmianami obowiązywała do 1991 roku.

226 W. Załuska, Szkolnictwo artystyczne, w: Kultura Polski Ludowej..., s. 401-402.

107 Już 7 grudnia 1945 roku wydano akt prawny w sprawie organizacji szkolnictwa muzycznego.²²⁷ Wyodrębniono w nim zawodowe i umuzykalniające szkoły muzyczne. Te ostatnie miały za zadanie „podniesienie poziomu muzycznego uczniów przez przyswojenie im elementów ogólnego wykształcenia muzycznego”. Zawodowe szkoły muzyczne były trójstopniowe: niższe, średnie i wyższe. Nauczanie w szkole niższej trwało 4 lata, w średniej 6 lat, a okres kształcenia w szkole wyższej uzależniony był od specjalności w zakresie sztuki muzycznej. Wyższa szkoła muzyczna dawała wykształcenie w wyodrębnionych dziedzinach muzyki „twórczej i odtwórczej artystów muzyków”.

Następne regulacje prawne organizujące szkolnictwo artystyczne wprowadzono w 1965 roku rozporządzeniem Rady Ministrów.²²⁸ Ustala ono następujące zadania szkolnictwa artystycznego:

„Szkoły artystyczne i inne placówki kształcenia artystycznego kształcą w określonych dziedzinach sztuki, upowszechniają kulturę i sztukę oraz realizują zadania dydaktyczno-wychowawcze określone w art. 1 i 2 ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. o rozowju systemu oświaty i wychowania (…)”.

Rozporządzenie wyodrębnia szkoły artystyczne I stopnia i szkoły artystyczne II stopnia.

Te pierwsze to wyłącznie podstawowe szkoły muzyczne. Szkoły artystyczne II stopnia to: licea artystyczne, szkoły muzyczne II stopnia i licea baletowe. Licea artystyczne obejmują: licea muzyczne, licea sztuk plastycznych, licea techniki teatralnej i liceum cyrkowe. Za zgodą MKiS można tworzyć licea artystyczne w zakresie „innych kierunków artystycznych”. Inne placówki kształcenia artystycznego to:

„1. ogniska artystyczne, których zadaniem jest krzewienie kultury artystycznej przez kształcenie dzieci, młodzieży i dorosłych w obranym kierunku artystycznym: muzycznym, plastycznym, baletowym lub żywego słowa, 2. kursy umuzykalnienia i rytmiki dla dzieci w wieku przedszkolnym, które mogą być prowadzone przy szkołach muzycznych I stopnia i podstawowych szkołach muzycznych oraz w ogniskach muzycznych, 3. kursy i ośrodki kształcenia artystycznego oraz doskonalenia zawodowego pracowników kultury i sztuki”.

Nauczyciele przedmiotów artystycznych w szkołach podstawowych i średnich mogli kształcić się na kierunkach pedagogicznych szkół artystycznych II stopnia, na studiach nauczycielskich przygotowujących nauczycieli w zakresie przedmiotów artystycznych i w uczelniach artystycznych.

227 Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 7 grudnia 1945 r. w sprawie ustroju szkolnictwa muzycznego, Dz. U. z 1946 r., Nr 1, poz. 2.

228 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 czerwca 1965 r. w sprawie zasad organizacji kształcenia i wychowania w szkołach i innych placówkach kształcenia artystycznego, Dz. U. z 1965 r., Nr 25, poz. 169.

Rozporządzenie obowiązywało do 1991 roku.

108 W 1950 roku uregulowano prawnie tworzenie i funkcjonowanie uczelni artystycznych, które powoływano indywidualnie odrębnymi aktami prawnymi.²²⁹ W 1953 roku wydano dekret Rady Państwa o organizacji szkolnictwa artystycznego „W celu stworzenia najbardziej sprzyjających warunków dla dalszego rozwoju twórczości artystycznej oraz upowszechniania kultury i sztuki wśród najszerszych rzesz społeczeństwa”²³⁰. Regulował on sprawy tworzenia szkół artystycznych I (szkoły podstawowe) i II stopnia (licea artystyczne i średnie szkoły artystyczne) oraz uczelni artystycznych. Miały one kształcić:

„1) pracowników artystycznych w dziedzinie sztuki, 2) pracowników w dziedzinie upowszechniania kultury i sztuki, 3) pracowników pedagogicznych w dziedzinie kultury i sztuki, 4) pracowników artystycznych dla potrzeb przemysłu, 5) pracowników przygotowanych do prowadzenia badań naukowych w dziedzinie wiedzy o sztuce i teorii sztuki oraz w dziedzinie krytyki artystycznej”.

Ustawa postanawiała, że bez względu na typy i poziomy szkół „Kształcenie i wychowanie kadr we wszystkich szkołach artystycznych powinno w najszerszej mierze uwzględniać sprawę upowszechniania kultury i sztuki”. W ten między innymi sposób starano się zapewnić kadry dla placówek upowszechniania uczestnictwa w kulturze, organizacji życia kulturalnego i edukacji kulturalnej.

229 Ustawa z dnia 28 czerwca 1950 r. o organizacji wyższego szkolnictwa artystycznego, Dz. U. z 1950 r., Nr 29, poz. 269. Dekadę później wprowadzona została: Ustawa z dnia 29 marca 1962 r. o wyższych szkołach artystycznych, Dz. U. z 1962 r., Nr 20, poz. 88.

230 Dekret z dnia 16 września 1953 r. o szkolnictwie artystycznym, Dz. U. z 1953 r., Nr 43, poz. 212.

109 Tabela 1. Wyższe szkolnictwo artystyczne w 1950 roku

Szkoły wyższe Wydziały

Uniwersytet Warszawski Humanistyczny

Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie Architektury wnętrz, Grafiki, Malarstwa, Rzeźby, Tkactwa Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych

w Warszawie

Architektura wnętrz i scenografia, Grafika, Malarstwo, Ceramika i szkło, Tkactwo

Warszawa, Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna Teorii kompozycji i dyrygentury, Instrumentalny, Wokalny, Pedagogiczny

Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna w Warszawie

Aktorski, Reżyserski, Dramaturgiczny

Uniwersytet Jagielloński Humanistyczny

Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie Architektury, Grafiki, Malarstwa, Rzeźby, Ceramiki Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna

Wyższa Szkoła Nauk Społecznych w Łodzi Administracyjno-Samorządowy, Dziennikarski, Społeczno-Oświatowy

Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa w Łodzi Operatorski, Realizatorski, Scenopisarski Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna w Łodzi Teorii kompozycji i dyrygentury, Instrumentalny,

Wokalny, Pedagogiczny Państwowa Wyższa Szkoła Aktorska w Łodzi Aktorstwo

Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych

Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna w Gdańsku Teorii kompozycji i dyrygentury, Instrumentalny, Wokalny, Pedagogiczny

Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych we Wrocławiu

Ceramiki i szkła, Drewna i metalu, Malarstwa, Rzeźby

Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna we

Państwowa Wyższa Szkoła Operowa w Poznaniu Śpiew solowy, Chór operowy, Reżyseria Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Humanistyczny, Sztuk pięknych Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych

w Katowicach

Grafiki Opracowanie własne na podstawie ustawy z 28 czerwca 1950 r.

110 Zarządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z 1953 roku zadbano o ideowe kształcenie kadr w wyższych szkołach artystycznych, tworząc w nich katedry marksizmu-leninizmu.²³¹ Kolejne akty prawne w późniejszych latach aktualizowano zadania stawiane uczelniom artystycznym.²³²

Kształcenie kadr placówek kulturalnych

Rozbudowywana sieć instytucji kulturalnych wymagała wykształconych odpowiednio kadr.

Według ustaleń Józefa Kargula w PRL w zależności od zadań nakładanych na działalność kulturalną i rozwoju instytucjonalnej praktyki upowszechniania kultury pojawiało się zapotrzebowanie na określony wzór pracownika kulturalno-oświatowego. W latach 1945-1948 był to „wielofunkcyjny działacz kultury”, będący jednocześnie organizatorem pracy kulturalno-oświatowej, nauczycielem dorosłych, propagatorem nowego ustroju, instruktorem zespołów artystycznych, bibliotekarzem, kierownikiem kół samokształceniowych i organizatorem wycieczek, w okresie 1949-1955 w okresie wzmożonej „ofensywy ideologicznej” przeważał model pracownika kultury jako agitatora i propagandysty i dopiero po 1956 roku pojawił się pracownik kultury jako pedagog i wychowawca.²³³ W pierwszych latach powojennych brak było w placówkach kulturalnych odpowiednio przygotowanych, wykształconych kadr. Rolę tę pełnił tzw. aktyw społeczny, ludzie nie mający żadnych kwalifikacji merytorycznych do prowadzenia działań kulturalnych. Dobrze, jeżeli pracy kulturalnej oddawali się nauczyciele, których też zresztą brakowało. Od końca 1944 roku zaczęto organizować różne formy edukacji kandydatów do prowadzenia placówek kulturalnych. Zainaugurowało je Ministerstwo Informacji i Propagandy, urządzając kursy dla kierowników świetlic. Do kształcenia kadr „dla kultury”

włączyło się Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego (od 1945 roku), przygotowując kierowników świetlic i instruktorów pracy świetlicowej. Działalność edukacyjną w tym zakresie prowadziło również Towarzystwo Uniwersytetu Ludowego, a od 1946 roku kursy kwalifikacyjne organizowało Ministerstwo Oświaty, które prowadziło także Wyższy Kurs Nauczycielski Oświaty i Kultury Dorosłych. Dla młodzieży utworzono pięcioletnie licea instruktorskie,

231 Zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 13 listopada 1953 r. w sprawie utworzenia katedr podstaw marksizmu-leninizmu w wyższych szkołach artystycznych, M. P., Nr 107, poz. 1434.

232 Ustawa z dnia 29 marca 1962 r. o wyższych szkołach artystycznych, Dz. U. z 1962 r., Nr 20, poz. 88.

Ustawa z dnia 29 marca 1969 r. o wyższych szkołach artystycznych, Dz. U. z 1969 r., Nr 6, poz. 48.

233 J. Kargul, Kształcenie pracowników upowszechniania kultury w Polsce Ludowej, COMUK, Warszawa 1973.

111 a następnie czteroletnie licea kulturalno-oświatowe. Po 1960 roku organizowano system kształcenia pracowników ośrodków kultury. Powstało Państwowe Zaoczne Studium Oświaty i Kultury Dorosłych dla doskonalenia kadr instytucji kulturalnych, pomaturalne Państwowe Studium Kulturalno-Oświatowe i Bibliotekarskie i uniwersyteckie Międzywydziałowe Studia Kulturalno-Oświatowe. Pracownicy placówek kulturalnych mogli uzyskiwać konieczne kwalifikacje zawodowe na kierunkach uniwersyteckich i wyższych szkołach pedagogicznych (tworzonych od 1946 roku)²³⁴. Dla umożliwienia im uzyskiwania odpowiednich kwalifikacji lub uzupełnienia wykształcenia (na studiach II stopnia)²³⁵ uruchomiono uniwersyteckie studia wieczorowe w 1949 roku dla absolwentów szkół średnich, w 1951 roku powołano dwuletnie studia zaoczne w wyższych szkołach pedagogicznych podlegających Ministrowi Oświaty, w 1952 roku – zaoczne studia czteroletnie pierwszego stopnia, w 1954 – tego rodzaju studia pięcioletnie. W 1953 roku Minister Szkolnictwa Wyższego stworzył prawne i organizacyjne warunki dla odbywania studiów w trybie eksternistycznym nauczycielom i pracownikom kulturalno-oświatowym, wydając stosowne zarządzenie „W celu umożliwienia czynnym zawodowo nauczycielom oraz pracownikom kulturalno-oświatowym otrzymania najwyższych kwalifikacji zawodowych przez pogłębienie przygotowania teoretycznego”.²³⁶

Uniwersyteckie studia zaoczne zaczęto uruchamiać od roku akademickiego 1956/1957.²³⁷ Ukierunkowane merytorycznie w całości kształcenie dla potrzeb upowszechniania kultury prowadzono na kierunkach pedagogicznych, na których uruchamiano specjalizację „pedagogika kulturalno-oświatowa” oraz na międzywydziałowych studiach kulturalno-oświatowych, następnie

234 Wyższe szkoły pedagogiczne „(…) w latach 1946–1956 traktowane były przez kierownictwo rządzącej krajem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), jak i przez podporządkowane im władze oświatowe, jako przeciwwaga dla nieakceptowanych przez władze komunistyczne uniwersytetów. Zob. R. Grzybowski, Geneza, założenia organizacyjne oraz ważniejsze prawidłowości kształcenia nauczycieli w systemie studiów dla pracujących w Polsce po 1945 roku, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie.

Pedagogika”, 2014, t. XXIII, s. 521.

235 W 1948 roku na kierunkach uniwersyteckich wprowadzono dwustopniowy system studiów: studia pierwszego i drugiego stopnia (magisterskie). Studia eksternistyczne umożliwiały uzyskiwanie dyplomów magisterskich nauczycielom i pracownikom kulturalno-oświatowym.

236 Zarządzenie Ministra Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 października 1953 r. w sprawie warunków odbywania studiów wyższych oraz uzyskiwania dyplomów ich ukończenia w charakterze eksternistów przez nauczycieli i pracowników kulturalno-oświatowych, M.P., Nr 99, poz. 1365. Było ono kilkakrotnie zmieniane (1954, 1956, 1958).

237 Zarządzenie Ministra Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 stycznia 1955 r., w sprawie organizacji studiów zaocznych, Dz. Urz. Min. Szk. Wyż. i CKK, Nr 3, poz. 16; Zarządzenie Ministra Szkolnictwa Wyższego z 11 lipca 1960 r. o wprowadzeniu w uniwersytetach regulaminu studiów zaocznych, Dz. Urz. Min. Szk. Wyż., Nr 8, poz. 30.

112 na studiach kulturoznawstwa tworzonych od 1972 roku. W uczelniach na wydziałach humanistycznych prowadzono specjalistyczne studia dziennikarskie i z zakresu bibliotekoznawstwa. W 1974 roku Biuro Polityczne KC PZPR uchwaliło Zasady doboru i kształcenia kadr dla potrzeb ogniw frontu ideologicznego „określające kierunki oddziaływania ideowo-politycznego w istniejącym systemie kształcenia kadr dla kultury i środków masowego przekazu oraz kierunki i sposoby dalszego kształcenia kadr pracujących lub mających pracować w prasie, wydawnictwach, radio, TV, filmie itp.”²³⁸. Równocześnie ułatwiano pracownikom kulturalno-oświatowym kształcenie na studiach dla pracujących wprowadzając określone zasady rekrutacji. ²³⁹ Na początku lat 80. bibliotekarze i pracownicy placówek upowszechniania kultury mogli być przyjmowani bez egzaminu wstępnego na studia dla pracujących na kierunki:

Bibliotekoznawstwo i Informacja Naukowa oraz Pedagogika w Zakresie Pracy Kulturalno-Oświatowej, jeśli zostali wytypowani na studia wyższe przez Wojewódzką Komisję d/s Kształcenia Bibliotekarzy i Pracowników Upowszechniania Kultury.²⁴⁰ Równolegle podwyższano kwalifikacje kadr kulturalno-oświatowych i działaczy społecznych w sferze kultury na szkoleniach i kursach doskonalenia zawodowego.²⁴¹ Naukową pomocą służyły im opracowania teoretyczne i metodyczne oraz podręczniki pracy kulturalno-oświatowej.²⁴² Ustawa o upowszechnianiu kultury z 1984 roku ustalała, że

„Pracownicy upowszechniania kultury powinni: 1) mieć odpowiednie do zajmowanego stanowiska kwalifikacje ogólne i specjalistyczne, 2) wykazywać się właściwą postawą etyczną i obywatelską,

238 W. Kaczocha, op. cit., s. 204.

239 Zarządzenie Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki z dnia 23 maja 1975 r. w sprawie rekrutacji i trybu kwalifikacji pracowników bibliotek i placówek upowszechniania kultury na studia dla pracujących w szkołach wyższych, Dz. Urz. MNSzWiT, za: Informator dla kandydatów na studia wyższe dla pracujących (zaoczne i wieczorowe) na rok akademicki 1981/82, PWN, Warszawa – Kraków 1981, s. 11.

240 Informator dla kandydatów na studia wyższe dla pracujących ..., s. 11.

241 Zarządzenie Nr 104 Ministra Kultury i Sztuki z dnia 30 sierpnia 1965 r. w sprawie utworzenia Państwowego Zawodowego Kursu dla Pracowników Kulturalno-Oświatowych, M. P., Nr 10, poz. 36.

Zarządzenie Nr 123 Ministra Kultury i Sztuki z dnia 20 października 1967 r. w sprawie prowadzenia szkolenia kursowego i doskonalenia zawodowego przez Centralną Poradnię Amatorskiego Ruchu Artystycznego w zakresie kursów III stopnia, Dz. Urz. MKiS, Nr 8, poz. 78.

Zarządzenie Nr 56 Ministra Kultury i Sztuki z dnia 10 czerwca 1968 r. w sprawie prowadzenia kursów kulturalno-oświatowych II stopnia dla pracowników kulturalno-oświatowych i społecznego aktywu, MKiS, Nr 7, poz. 40.

242 Przykładowo: Cz. Kałużny, Zasady, metody, formy działalności kulturalno-oświatowej, IW CRZZ, Warszawa 1973; T. Klanowski, Organizacja i metody działalności kulturalno-oświatowej, WNUAM, Poznań 1974;

D. Jankowski, J. Kargul, F. Kowalewski, K. Przyszczypkowski, Podstawy działalności kulturalno-oświatowej, COMUK, Warszawa 1985.

113

3) czynnie uczestniczyć w życiu kulturalnym środowiska, 4) akceptować i realizować cele polityki kulturalnej państwa. Pracownicy upowszechniania kultury są zobowiązani do podnoszenia kwalifikacji

3) czynnie uczestniczyć w życiu kulturalnym środowiska, 4) akceptować i realizować cele polityki kulturalnej państwa. Pracownicy upowszechniania kultury są zobowiązani do podnoszenia kwalifikacji

W dokumencie Modele polityki kulturalnej państwa polskiego 1944-2015 (Stron 103-114)