Efektywność zarządzania finansami gospodarstw domowych – ujęcie wielowymiarowe

Problem efektywności w odniesieniu do funkcjonowania gospodarstwa domowego istnieje od początku powstania nauki poświęconej gospodarstwom domowym i badań efektywności funkcjonowania rynku. Jednakże do tej pory rozważania nad efektywnością dotyczyły głównie przedsiębiorstw i rynków, pomijano rolę gospodarstw domowych, które mają wiele wspólnych cech z przed-siębiorstwem. W przeciwieństwie do przedsiębiorstwa nie są one nastawione na zysk, chociaż to on pozwala ich członkom osiągać inne cele priorytetowe, takie jak: posiadanie własnego mieszkania lub domu, kupno samochodu, posłanie dzieci do dobrej szkoły.

Efektywne zarządzanie finansami gospodarstw domowych to proces pole-gający na zwiększeniu środków finansowych, przy jednoczesnym utrzymaniu takiego poziomu kosztów, który prowadzi do zwiększenia zamożności i poziomu życia gospodarstwa domowego [Świecka 2009, s. 70].

Efektywność funkcjonowania gospodarstw domowych można rozpatrywać z różnych perspektyw, podobnie jak przedsiębiorstw. Wobec powyższego należy podjąć próbę adaptacji wybranych koncepcji efektywności organizacji do gospo-darstw domowych, zarówno jednowymiarowych (zob. [Zdanowska 2011, Musiał 2014]), jak i wielowymiarowych, które są tematem niniejszego opracowania.

Na podstawie omówionych koncepcji wielowymiarowej efektywności propo-nuje się ujęcie efektywności funkcjonowania gospodarstwa domowego według następujących wymiarów: ekonomicznego, prakseologicznego, behawioralnego,

138 Marta Musiał społecznego i systemowego. Wymiar ekonomiczny obejmuje kryteria wyrażające relację między efektami a nakładami, analizuje sytuację finansową danego darstwa domowego. Wymiar prakseologiczny sprowadza się do oceny gospo-darstwa domowego pod względem stopnia realizacji założonych celów. Wymiar behawioralny wyraża poziom zadowolenia finansowego oraz zaspokojenia indywidualnych potrzeb członków gospodarstwa domowego. Wymiar społeczny odnosi się do relacji gospodarstwa domowego z otoczeniem. Wymiar systemowy wyraża zdolność gospodarstwa domowego do pokonywania niepewności płyną-cych z otoczenia, czyli adaptacji oraz osiągania celów takich, jak przetrwanie i rozwój [Zdanowska 2011, s. 87–88].

Ponadto efektywność zarządzania finansami gospodarstw domowych można analizować zarówno z perspektywy pokoleniowości gospodarstwa domowego, jak i według czynności zarządzania finansami gospodarstw domowych.

Pierwsze kryterium – pokoleniowość gospodarstwa domowego – pozwala na wyróżnienie dwóch wymiarów efektywności zarządzania finansami gospodarstw domowych:

– efektywności bieżącej, czyli dotyczącej zarządzania finansami osobistymi w krótkiej perspektywie – funkcjonowania pojedynczego gospodarstwa domo-wego, które polega na maksymalizacji środków finansowych przy jednoczesnym minimalizowaniu kosztów życia członków gospodarstwa domowego;

– efektywności międzypokoleniowej, czyli efektywnego zarządzania finan-sami osobistymi w długiej perspektywie z uwzględnieniem efektywnego transferu majątku, którego celem jest zwiększenie zamożności i poziomu życia członków gospodarstwa domowego z pokolenia na pokolenie.

Kolejną propozycją wielowymiarowego ujęcia efektywności zarządzania finansami gospodarstw domowych jest wyróżnienie wymiarów efektywności według poszczególnych czynności zarządzania finansami osobistymi. Wyróżnia się wówczas:

– efektywność uzyskiwania dochodów, polegającą na powiększaniu sumy uzyskiwanych dochodów przez wszystkich członków gospodarstwa domowego przy jednoczesnym obniżaniu kosztów jego uzyskiwania, tzn. kosztów dojazdów do pracy, czasu poświęconego na pracę, a także wysiłku (fizycznego i umysło-wego) włożonego w wykonanie pracy;

– efektywność wydatkowania, polegającą na podejmowaniu najkorzystniej-szych decyzji finansowych związanych z wydatkowanie pieniędzy, tzn. decyzji konsumenckich. Dotyczy to m.in. porównywania ofert, analizy wyborów alterna-tywnych, prognozowania przyszłego przepływu środków pieniężnych w związku z podjęciem danej decyzji finansowej;

– efektywność oszczędzania, polegającą na maksymalizowaniu poziomu zgro-madzonych oszczędności przy stałych i rosnących dochodach oraz na wzroście

stopy oszczędności przy rosnących dochodach, a także na efektywnym wyborze produktów i usług oszczędnościowych w celu pomnażania zgromadzonych oszczędności na tolerowanym poziomie ryzyka;

– efektywność inwestowania, polegającą na wyborze produktów i usług inwe-stycyjnych przynoszących najwyższe zyski na tolerowanym poziomie ryzyka;

– efektywność kredytowania, polegającą na wyborze źródła kredytowania charakteryzującego się najniższym kosztem kredytu (wliczając w to koszty usług / produktów dodatkowych, sprzedawanych za pomocą tzw. cross-sellingu) i najko-rzystniejszymi pozostałymi warunkami kredytu;

– efektywność zarządzania ryzykiem, polegającą na odpowiednim zdywersy-fikowaniu ryzyka, jakim obarczone jest gospodarstwo domowe, poprzez wybór najkorzystniejszych produktów (usług) ubezpieczeniowych i inwestycyjnych;

– efektywność planowania podatkowego, polegającą na efektywnym wykorzy-stywaniu ulg podatkowych w celu zmniejszenia naliczanego podatku;

– efektywność planowania emerytalnego, polegającą na efektywnej alokacji środków finansowych przeznaczonych na emeryturę, poprzez wybór najkorzyst-niejszych produktów (usług) emerytalnych.

5. Podsumowanie

Dla dogłębnej analizy procesu zarządzania finansami gospodarstw domowych i jego wyników istotne jest wielowymiarowe ujęcie jego efektywności. Jak pisze R. Hall [1974, s. 101], dana organizacja, w tym wypadku gospodarstwo domowe, może być efektywna ze względu na niektóre kryteria lub w niektórych wymiarach, lecz jednocześnie może być mniej efektywna lub nieefektywna ze względu na inne kryteria bądź w innych wymiarach. W celu opracowania działań mających na celu zwiększanie efektywności zarządzania finansami gospodarstw domowych, które oddziałuje istotnie na efektywność funkcjonowania rynków finansowych, należy ją analizować jako zjawisko złożone i niejednorodne, składające się z wielu wymiarów, które należy badać zarówno indywidualnie, jak i całościowo.

Literatura

Argyris C. [1964], Integrating the Individual and the Organization, Wiley, New York.

Bankructwa gospodarstw domowych. Perspektywa ekonomiczna i społeczna [2008], red.

B. Świecka, Difin, Warszawa.

Bielski M. [1986], Efektywność organizacji – pojęcie wielowymiarowe, „Prakseologia”, nr 1–2.

Bielski M. [1992], Organizacje: istota, struktury, procesy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

140 Marta Musiał

Bywalec C. [2009], Ekonomika i finanse gospodarstw domowych, PWN, Warszawa. Emmerson H. [1913], The Twelve Principles of Efficiency, The Engineering Magazine

Co., New York.

Friedag H., Schmidt W., Lewandowska A., Likierski M. [2003], My Balanced Scorecard.

Moja strategiczna karta wyników, C.H. Beck, Warszawa.

Garman E.T., Forgue R. [2008], Personal Finance, Houghton Mifflin Company, USA. Hall R.W. [1974], Organizations, Structure and Process, Prentice Hall, London. Holstein-Beck M. [1987], Szkice o pracy, Książka i Wiedza, Warszawa.

Holstein-Beck M. [1997], Być albo nie być menedżerem, Infor Book, Warszawa. Jajuga K. [2007], Elementy nauki o finansach, PWE, Warszawa.

Kaplan R.S., Norton D.P. [2001], Strategiczna karta wyników. Praktyka, Wydawnictwo CIM, Warszawa.

Kapoor J.R., Dlabay L.R., Hughes R.J. [2004], Personal Finance, McGraw-Hill, New York.

Kisielewska M., Kozuń-Cieślak G. [2007], Pojęcie i pomiar efektywności – studia

litera-turowe, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 1152, Wrocław.

Kostecki M.J. [1982], Efektywność organizacyjna. Przegląd koncepcji, „Organizacja i Kierowanie”, nr 1–2.

Kraft L.K., Jauch R.L., Boatwright E.W. [1996], Assessing Organizational Effectiveness

in the Service Sector, „Journal of Professional Services Marketing”, nr 14(1).

Lawless D.J. [1979], Organizational Behavior, New York.

Musiał M. [2014], Determinanty efektywności gospodarowania finansami osobistymi [w:]

Współczesne problemy finansów osobistych, red. B. Świecka, CeDeWu, Warszawa

2014.

Negandhi A.R. [1975], Organization Theory in an Open System: A Study of Transfering

Advance Management Practices to Developing Nations, Pollen Publication, New

York.

Niven P.R. [2006], Balanced Scorecard Step-by-Step: Maximizing Performance and

Maintaining Result, Jon Wiley & Sons, New Jersey.

Nogalski B., Białas T., Czapiewski M. [1994], Zarządzanie w różnych formach własności, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Pałaszewska-Reindl T., Michna W. [1986], Gospodarstwo domowe – ekonomiczna i

orga-nizacyjna baza rodziny polskiej [w:] Polskie gospodarstwa domowe: życie codziennie w kryzysie, red. T. Pałaszewska-Reindl, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych,

Warszawa.

Pfohl H. [1998], Zarządzanie logistyką. Funkcje i instrumenty, Instytut Logistyki i Maga-zynowania, Poznań.

Rummler G.A., Brache A.P. [2000], Podnoszenie efektywności organizacji, PWE, War-szawa.

Rybicki W. [2005], O wielostronności, relatywizmie i złożoności kategorii efektywności [w:] Efektywność – rozważania nad istotą i pomiarem, red. T. Dudycz, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, nr 1060, Wrocław.

Skurzyńska-Sikora U. [2008], Poprawa efektywności organizacji przy wykorzystaniu

modelu PEMM, „Organizacja i Zarządzanie”, nr 3, Wydawnictwo Politechniki

Ślą-skiej, Gliwice.

Steers R.M. [1975], Problems in Measurement of Organizational Effectiveness, „Admini-strative Science Quarterly”, nr 4.

Swart N. [2007], Personal Financial Management, Creda Communication, Johannesburg. Świecka B. [2009], Niewypłacalność gospodarstw domowych. Przyczyny – skutki –

prze-ciwdziałanie, Difin, Warszawa.

Świecka B. [2014], Finanse osobiste jako subdyscyplina finansów [w:] Współczesne

pro-blemy finansów osobistych, red. B. Świecka, CeDeWu, Warszawa 2014.

Waliszewski K. [2011], Doradztwo finansowe w Polsce, CeDeWu, Warszawa.

Zdanowska M. [2011], Koncepcja efektywności zarządzania finansami osobistymi [w:]

Finanse i rachunkowość, Seminarium Doktorantów Edycja VIII, red. D. Korenik,

Wyższa Szkoła Zarządzania i Finansów we Wrocławiu, Zeszyt Naukowy nr 32, Wro-cław.

Ziębicki B. [2007], Efektywność a jakość w sektorze publicznym [w:] Społeczne aspekty