Analiza poglądów współczesnych tomistów w tekstach reprezentatywnych dla ich etycznych zainteresowań wskazuje (choć jest to wyłącznie domeną i pra-wem filozofów), że są to propozycje różnorodnego rozumienia nauki o moralności św. Tomasza. Wspomniana różnorodność podejścia do etyki jest uwarunkowana strukturą samej etyki w wersji św. Tomasza. Artur Andrzejuk [2000, s. 24] wyod-rębnia trzy sposoby dochodzenia do etyki:
1) przez naturę lub osobę (K. Wojtyła, M.A. Krąpiec, M. Gogacz); 2) przez prawo naturalne (J. Keller, T. Ślipko, J. Kalinowski);
3) przez teorię sprawności (J.M. Bocheński, J. Woroniecki, W.F. Bednarski). Karol Wojtyła w swoich dociekaniach etycznych powołuje się na etykę chrze-ścijańską, zwracając szczególną uwagę na fakt „obecnej” w etyce chrześcijańskiej myśli arystotelesowskiej. Uzasadnia, iż oparciem etyki jest filozofia bytu [1983, s. 23]. W opracowaniu zagadnień etycznych u K. Wojtyły znajduje się analizę ujęć św. Tomasza, które wbudowuje we współczesny system etyczny. Z kolei
M.A. Krąpiec twierdzi, że w tradycji etyki realistycznej człowiek jako podmiot moralności przejawia się jako bytowa jedność. Jawi się jako sprawca swoich czy-nów. Jednostkowy i indywidualny byt przejawia się w aktach intelektualno-woli-tywnych. Akty tego rodzaju noszą nazwę decyzji [1991, s. 304], a świadomość i wolność nie są osobie ludzkiej „nadane”, lecz są jej „zadane”. Człowiek rodzi się i działa w określonym środowisku przyrodniczo-społecznym, i ten układ bytów i rzeczy jest koniecznym kontekstem ludzkiej moralności [Andrzejuk, 2000, s. 49]. W opracowaniach M.A. Krąpca* można zauważyć wiele zagadnień doty-czących na przykład odpowiedzialności wolności i samoświadomości człowieka czy zła moralnego, jednak znawcy przedmiotu uważają, że teoria moralności jest tu właśnie jej metafizyką, a nie etyką [Andrzejuk, 2000, s. 53]. Józef Keller w swojej koncepcji etyki osobowościowej wychodzi od pojęcia doskonałości. Uznaje osobowość ludzką za cel, a naturę za normę postępowania. „Doskonałość i cel są korelatami i nie mogą być rozdzielone” [1954, s. 133]. Nietrudno postrzec, że J. Keller radykalnie utożsamia etykę katolicką z teologią moralną, pisząc, że „przez etykę katolicką rozumiemy teologię moralną (…) nie widzę bowiem żadnej różnicy pomiędzy etyką katolicką i teologią moralną” [1957, s. 5 i 7]. W opinii A. Andrzejuka [2000, s. 78] J. Keller nie odnosi swych przemyśleń wprost do fi-lozofii św. Tomasza. Są one jednak utrzymane w tradycji tomistycznej. Józef Kel-ler łączy filozofię z objawieniem chrześcijańskim, co jest powodem pewnych trudności metodologicznych.
Etyka tomistyczna jako „etos chrześcijański” jest dziełem ks. Tadeusza Ślipko SJ. Autor proponuje rozumienie etyki „jako nauki filozoficznej, która ustala mo-ralne podstawy i reguły ludzkiego działania przy pomocy wrodzonych człowie-kowi zdolności poznawczych” [1974, s. 17]. Zdaniem twórcy tej etyki jej przedmiotem (materialnym) jest ludzkie działanie, natomiast jej przedmiot for-malny stanowi „moralność tegoż działania” [Ślipko, 1974, s. 21). Tadeusz Ślipko przyjmuje też tradycyjny podział etyki na fundamentalną względnie ogólną oraz szczegółową** [Andrzejuk, 2000, s. 83]. Jan Kalinowski zajmował się głównie filozofią prawa. Niemniej praca Wprowadzenie do filozofii moralnej (Paryż, 1966) to owoc rozważań etycznych, opartych na etyce tomistycznej (tradycyjnej). Etyka ta – jak twierdzi A. Andrzejuk – wyrosła z tradycyjnej etyki tomistycznej J. Wo-ronieckiego, personalizmu K. Wojtyły i logiki deontycznej samego J. Kalinow-skiego [2000, s. 106].
Prace z zakresu etyki są również udziałem ojca Jacka Marii Bocheńskiego. Do istotnych dzieł autora należy Zarys etyki wojskowej, Podręcznik mądrości tego
*M.A. Krąpiec, Psychologia racjonalna, Lublin 1996; Ja – człowiek, Lublin 1991; Dlaczego zło, Lublin 1995.
**Etyka fundamentalna analizuje najogólniejsze podstawy moralności (eudajmonologia, aksjologia, deontologia, synejdezjologia, aretologia), a etykę szczegółową dzieli na indywidualną i społeczną – T. Ślipko, Zarys etyki szczegółowej cz. I: Etyka osobowa, cz. II; Etyka społeczna, Kraków 1982.
świata, teksty: O etyce w Dziełach zebranych i wiele innych. Etyka zdaniem
J.M. Bocheńskiego to nauka normatywna o ludzkim postępowaniu, a jej naukowy charakter oznacza, że jest „systematycznym badaniem pewnego wycinka rzeczy-wistości” [1993, s. 5]. Etyka, będąc nauką normatywną, bada i ustala ogólny cel ludzkiego postępowania, dochodząc do normy etycznej, czyli zasady, według któ-rej spełniać ma się ludzki czyn, aby osiągnąć właściwy człowiekowi cel. Taka etyka zdaniem autora dotyczy wszystkich, bo „każdy człowiek powinien posiadać pełny ludzki i chrześcijański charakter” [Bocheński, 1993, s. 6].
Zdaniem Jacka Woronieckiego „moralna działalność człowieka, (…) to te wszystkie jego czynności, które popełnia świadomie i dobrowolnie, i za które jest odpowiedzialny” [1986, s. 31]. Zasadniczy podział etyki, jaki czyni, to podział na etykę ogólną i szczegółową (pierwsza to analiza składników ludzkiego postę-powania, które są konieczne, druga to namysł nad różnicami pomiędzy czynami). „W każdym bowiem czynie, jak twierdzi J. Woroniecki, można zawsze odkryć pewien cel, w każdym będzie jakaś działalność rozumu, woli, uczuć, pamięci i wyobraźni, każdy będzie w pewnym stosunku do prawa moralnego i zostanie dokonany z mniejszą lub większą sprawnością. Te wszystkie (…) własności bada (…) etyka (…) natomiast etyka szczegółowa zatrzymuje się nad tym, co jest wła-ściwe jednej kategorii czynów, a nie drugiej” [1986, s. 46]. Katolicka etyka
wy-chowawcza J. Woronieckiego wpisuje się do nurtu tradycyjnego tomizmu. Autor
podkreśla tu praktyczny, a więc i wychowawczy charakter etyki katolickiej jako nauki normatywnej [Andrzejuk, 2000, s. 123].
Etyka św. Tomasza, normatywna i wychowawcza nauka o moralności w uję-ciu W.F. Bednarskiego – sprowadza się do rozumienia ludzkiego postępowania (rozumnego działania osoby ludzkiej), jako podmiotu materialnego etyki. Nato-miast sam aspekt dobra i zła ludzkiego postępowania stanowi jej przedmiot for-malny. Wojciecha Feliksa Bednarskiego interesuje formalno-metodologiczna strona przedmiotu etyki. Generalnie jednak w późniejszym dorobku autora domi-nują raczej zainteresowania pedagogiczne*.
Artur Andrzejuk – autor opracowania problemu filozoficznych podstaw etyki tomistycznej twierdzi, że przyjęte ujęcie dochodzenia do etyki wspomnianych autorów (teoria osoby, koncepcja natury i prawa naturalnego, nauka o cnotach moralnych) koresponduje ze wskazanymi przez M. Gogacza pryncypiami etycz-nymi: mądrością, kontemplacją i sumieniem. „Mądrość bowiem jest – zdaniem Tomasza – osądem dotyczącym najwyższych zasad i pryncypiów. Czymś zaś naj-doskonalszym w całej naturze jest osoba. Poza tym każdy z etyków, jeżeli nie od-wołuje się bezpośrednio czy wprost do teorii osoby, to rozważania swoje od nosi
*W.F. Bednarski, Podmiot etyki w świetle zasad św. Tomasza z Akwinu, Lublin 1956; tenże,
Wycho-wanie młodzieży dorastającej, Rzym 1976; tenże, Sport i wychoWycho-wanie fizyczne w świetle etyki św. Tomasza z Akwinu, Londyn 1958.
przynajmniej do rozumności człowieka, jako podmiotu moralności. Dotyczy to również gloryfikacji sprawności i cnót jako sposobu realizowania rozumności w życiu człowieka” [2000, s. 132]. Teoria cnót, jak pisał P. Jaroszyński, „nie jest ani niczym tajemniczym, ani też nie grozi zmechanizowaniem ludzkiego życia moralnego. Jak w wielu dziedzinach, człowiek potrzebuje nabycia pewnych sprawności, czy to w sztuce, czy w nauce, tak i moralność nie może się bez nich obejść” [1996, s. 517]. Właśnie w etyce klasycznej „znajdujemy racjonalne pod-stawy do wytłumaczenia istoty ludzkiego działania, przyczyn, dla których może być ono dobre lub złe, a wreszcie miejsca moralności w ludzkim życiu” [Jaroszyński, 1996, s. 516].
Ujęcie etyki zawodowej jako istniejącego stanu rzeczy (określonego stanu rzeczy) sugeruje jej rozumienie jako zespołu usprawnień moralnych człowieka, potrzebnych do wykonywania określonej pracy. Mówiąc inaczej, „etyka zawo-dowa jest teorią odpowiedzialnej, moralnie dobrze realizowanej pracy, to znaczy wykonywanej dzięki sprawnościom, warunkującym efektywną pracę. Kształcenie tych usprawnień zależy od koncepcji pracy. Natomiast sam zespół sprawno-ści kształtuje się proporcjonalnie do tego, jak pojmie się pracę” [Gogacz, 1991, s. 128].