Ewaluacja jako element nadzoru pedagogicznego po raz pierwszy po-jawiła się w przepisach prawa oświatowego w 2004 roku. Zdefiniowano ją jako „ocenę przydatności i skuteczności podejmowanych działań dydak-tycznych, wychowawczych i opiekuńczych w odniesieniu do założonych celów, służącą doskonaleniu tych działań”9. Trzeba zauważyć, że jest to definicja zgodna z powszechnym rozumieniem tego terminu, gdyż: okreś- lono w niej obszar dokonywanej oceny (sądu wartościującego) oraz pod- kreślono, że celem ewaluacji jest doskonalenie podejmowanych działań.
8 H. Radnor: Ewaluacja…, s. 9.
9 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 kwietnia 2004 r.
w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu sta-nowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do spra-wowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (Dz.U. z 2004 r. Nr 89, poz. 845).
Iwona Łukasiewicz 64
Ten sposób prowadzenia ewaluacji poprzedzony był w praktycznym dzia-łaniu podstawową formą, poprzez którą realizowano w tamtym czasie nadzór pedagogiczny – mierzeniem jakości pracy szkół i placówek. Za-wierało ono element oceny i polegało na: kontrolowaniu realizacji przez szkoły wymagań określonych w przepisach prawa, diagnozowaniu i oce-nianiu stopnia spełniania przez nie standardów oceny, diagnozowaniu osiągnięć edukacyjnych uczniów, monitorowaniu podejmowanych przez szkoły oraz nauczycieli działań zmierzających do doskonalenia jakości pracy placówki, prowadzeniu hospitacji, w tym hospitacji diagnozującej, oraz dokonywaniu ewaluacji. Tak rozumiana ewaluacja w oświacie wdra-żana była przez niespełna dwa lata.
Na początku 2007 roku weszło w życie nowe rozporządzenie Mini-stra Edukacji Narodowej, a wraz z nim – inny sposób pełnienia nadzoru pedagogicznego. Na niecałe trzy lata: od początku 2007 roku do listopa-da 2009 roku wróciła koncepcja nadzoru pelistopa-dagogicznego sprzed 1999 roku, tym samym zapomniano o mierzeniu jakości szkół i dokonywa-niu ewaluacji działań. W tym czasie nadzór pedagogiczny obejmował działalność diagnostyczno-oceniającą, realizowaną w formie: hospitacji, wizytacji oraz badania wybranych zakresów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i pla- cówek10.
Sytuacja zmieniła się wraz z wprowadzeniem rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego i nową filozofią jego prowadzenia. W rozporządzeniu ewaluacja przedstawiona jest jako forma nadzoru pedagogicznego. Za-warta w nim została również jej definicja: „praktyczne badanie ocenia-jące przeprowadzane w szkole lub placówce”11. Zgodnie z zapisami no-wego rozporządzenia to „praktyczne badanie oceniające” ma prowadzić do określenia stopnia spełniania przez szkołę lub placówkę wymagań
sta-10 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2006 r. w spra-wie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (Dz.U. z 2006 r. Nr 235, poz. 1703).
11 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r.
w sprawie nadzoru pedagogicznego (Dz.U. z 2009 r. Nr 168, poz. 1324 ze zm.).
Ewaluacja w oświacie – użyteczna i wspierająca?… 65 wianych przez państwo na podstawie oceny przebiegu procesów i efektów podejmowanych działań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych oraz warunków działania szkoły lub placówki, jakości zarządzania i jej funkcjonowania w środowisku.
Taki sposób rozumienia i prowadzenia przez szkoły ewaluacji jest nadal aktualny. Działania współczesnego nadzoru pedagogicznego regulowa-ne są rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego12, z którego wynika obowiązu-jąca „oświatowa” definicja ewaluacji: „proces gromadzenia, analizowania i komunikowania informacji na temat wartości działań podejmowanych przez szkołę lub placówkę”, a jej wyniki „są wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji skierowanych na zapewnienie wysokiej jakości organizacji procesów kształcenia, wychowania i opieki oraz ich efektów w szkole lub placówce”.
Ewaluacja jest tylko jedną z form nadzoru pedagogicznego. Oprócz niej w szkole spotykamy się również z kontrolą przestrzegania prawa oraz wspomaganiem pracy szkół, placówek i nauczycieli w zakresie ich dzia-łalności.
Cytowane wyżej rozporządzenie dokładnie opisuje procedurę ewa- luacji w szkole lub placówce. Może ona być prowadzona przez samych dyrektorów szkół i placówek, a także przez nadzór pedagogiczny. Ta róż-norodność wynika z dwoistości charakteru ewaluacji w szkole. Rozporzą-dzenie definiuje bowiem dwa jej rodzaje:
– ewaluację wewnętrzną, przeprowadzaną przez dyrektora szkoły, w od-niesieniu do zagadnień uznanych w szkole lub placówce za istotne w jej działalności;
– ewaluacja zewnętrzną, przeprowadzaną przez nadzór pedagogiczny, w zakresie wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 sierpnia 2015 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek13. Obejmuje ona następujące działania:
– zbieranie i analizowanie informacji o działaniach szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań;
– opisanie działań szkoły lub placówki w zakresie badanych wymagań;
12 Dz.U. z 2015 r., poz. 1270.
13 Dz.U. z 2015 r., poz. 1214.
Iwona Łukasiewicz 66
– ustalenie, czy szkoła lub placówka spełnia badane wymagania;
– przygotowanie raportu z ewaluacji14.
Praktyczne prowadzenie ewaluacji okazało się wyzwaniem dla nie-przygotowanych do podejmowania działalności badawczej pracowników szkół i placówek, a także pracowników kuratoriów oświaty. Wsparciem dla przyszłych ewaluatorów stały się projekty realizowane przez Ośrodek Rozwoju Edukacji w partnerstwie z Uniwersytetem Jagiellońskim i Erą Ewaluacji Sp. z o.o. Wizytatorzy kuratoriów oświaty uczestniczyli w „Pro-gramie wzmocnienia efektywności nadzoru pedagogicznego i oceny ja-kości pracy szkoły”, po ukończeniu którego stawali się pełnoprawnymi ewaluatorami, przygotowanymi do prowadzenia ewaluacji zewnętrznej w szkołach i placówkach, do wykorzystywania narzędzi do prowadzenia ewaluacji zewnętrznej oraz do korzystania ze specjalnie przygotowanej platformy statystycznej SEO (System Ewaluacji Oświaty). Dla nauczycie-li, którzy mieli wspierać dyrektorów szkół w realizacji zadań związanych z ewaluacją wewnętrzną, przeznaczony był program „Nauczyciel – Ba-dacz”. Sami dyrektorzy szkół mieli także możliwość uczestniczenia w re-komendowanych dla nich szkoleniach, przygotowujących do prowadze-nia ewaluacji wewnętrznej15.