Misją Inspektoratu Generalnego Edukacji i Nauki jest sprawowanie in-spekcji nad szkołami podstawowymi i średnimi (także przedszkolami), instytucjami szkolnictwa wyższego i służbami Ministerstwa Edukacji i Nauki, monitorowanie, superwizja, audyt i ewaluacja pedagogiczne-go i finansowo-administracyjnepedagogiczne-go aspektu edukacji w systemie oświaty publicznej i prywatnej, jak również szkół, które nauczają języka portugal-skiego za granicą, oraz inspekcja i audyt instytucji szkolnictwa wyższego.
Do zadań Inspektoratu należą monitoring, superwizja, audyt, ewaluacja, działalność rzecznika praw obywatelskich i rzecznika dyscyplinarnego oraz współpraca z zagranicą.
Uczestnicy wizyty zapoznali się z systemem oświaty w Portugalii i or-ganizacją pracy szkoły. Istnieją dwa typy organizacji szkół: samodzielne (tak pracują niektóre szkoły ponadgimnazjalne) oraz zespoły szkół (zwy-kle główna siedziba władz znajduje się w szkole gimnazjalnej, szkoły są zarządzane przez tę samą administrację i dyrekcję).
Głównym przedmiotem zainteresowania uczestników wizyty w Lizbo-nie były szczególLizbo-nie kwestie związane z ewaluacją zewnętrzną pracy szkół.
Celem ewaluacji jest przyczynienie się do rozwoju szkoły i podniesienia wyników nauczania. Główne obszary ewaluacji to: rezultaty (kryteria, takie jak sukces szkolny, rezultaty społeczne, uznanie środowiskowe), proces dydaktyczny (planowanie i wdrażanie, praktyki dydaktyczne, mo-nitoring i ocenianie), przywództwo i zarządzanie szkołą. Skala ewaluacji obejmuje pięć stopni, które wyrażają następujące określenia: doskonale, bardzo dobrze, dobrze, wystarczająco, niewystarczająco.
W skład zespołu ewaluatorów wchodzi dwóch inspektorów i jeden ewaluator zewnętrzny – wykładowca uniwersytecki, naukowiec lub
eme-16 W wizycie studyjnej w Portugalii w dniach 19–25 stycznia 2014 r. brali udział pracownicy Kuratorium Oświaty w Katowicach. Wizyta w Lizbonie umożliwiła uzy-skanie szerokiej wiedzy na temat portugalskiego systemu oświaty: nadzoru pedago-gicznego, strategii zapewnienia jakości pracy szkoły, form oraz narzędzi ewaluacji. Ma-teriał źródłowy zgromadzono na podstawie analizy działalności następujących szkół:
Zespołu Szkół w Cascais, Zespołu Szkół w Alcochete, Szkoły im. Królowej Amelii w Lizbonie, Zespołu Szkół Artystycznych im. Arroio w Lizbonie, Zespołu Szkół im.
J. Saramago w Mafrze, Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Lizbonie.
Bożena Marzec 44
rytowany nauczyciel. Przed ewaluacją inspektorzy otrzymują i analizują dokumentację szkoły. Analizie poddawane są również dokumenty otrzy-mane z siedziby głównej Inspektoratu – wyniki ankiet dla interesariuszy oceniających wcześniejsze raporty, plik zawierający wskaźniki opisujące kontekst demograficzny i społeczny (liczba uczniów, klas, zawody rodzi-ców, kwalifikacje itd.) oraz wyniki egzaminów państwowych i oczekiwane rezultaty (które są obliczane przez Dyrekcję Generalną ds. Statystyki, Ba-dań Społecznych i Spisów z wykorzystaniem modelu matematycznego).
Następnie zespół ewaluatorów spotyka się, by przedyskutować najważ-niejsze wnioski i przygotować strategię.
Inspekcja w szkołach samodzielnych trwa trzy dni, w zespołach szkół – cztery lub pięć. Obejmuje prezentację szkoły przez dyrektora, zaznajo-mienie się palcówką, wywiady grupowe. Rezultatem ewaluacji jest raport, wysyłany następnie do szkoły, która może wnieść wobec niego swoje za-strzeżenia. Raporty i odpowiedź każdej szkoły są publikowane na stronie Inspektoratu. Raport ukazuje mocne strony placówki i te wymagające po-prawy. Szkoła, odpowiadając na wskazane w nim zarzuty, przygotowuje plan naprawczy17.
Pierwszy cykl przeprowadzanej w portugalskich szkołach ewaluacji obejmował lata 2006/2007, 2010/2011, drugi 2011/2012. Wyszczególnio-no następujące mocne strony:
– zewnętrzna ewaluacja szkół zakorzeniła się w systemie;
– model zewnętrznej ewaluacji posiada wiele cech dobrej praktyki;
– jej charakterystycznym aspektem jest czytelność;
– istnieje związek pomiędzy autoewaluacją i ewaluacją zewnętrzną;
– w ewaluacji szkoły akcentowane jest skuteczne przywództwo;
– szkoły korzystają ze wsparcia po ewaluacji, ewaluacji podlegają także inspekcje;
– ewaluacja jest dobrą podstawą do dalszego rozwoju.
Wśród elementów, które należy poprawić, wymienia się:
– konieczność wzmocnienia kultury ewaluacji i podnoszenia jej po- ziomu;
– niewystarczającą koncentrację na uczeniu się i nauczaniu;
17 Zob.: B. Marzec: Ewaluacja po portugalsku. „Magazyn Szkolny” 2014, nr 6, s. 27.
Organizacja ewaluacji szkół jako formy nadzoru pedagogicznego… 45 – fakt, że autoewaluacja pracy szkoły powinna zostać wzmocniona;
– rozwój kompetencji w technikach ewaluacji.
Ponadto wpływ ewaluacji zewnętrznej jest ograniczony. Poruszane są kwestie, dotyczące wiarygodności ewaluatorów zewnętrznych, z nie-pokojem przyjmowane jest także wprowadzenie oceny pracy dyrektora szkoły.
Władze Portugalii sformułowały następujące postulaty polityczne do-tyczące oświaty. Zgodnie z nimi należy:
– skoncentrować się na ewaluacji jako narzędziu podnoszenia jakości nauczania, uczenia się i wyników osiąganych przez uczniów;
– doskonalić powiązania pomiędzy ewaluacją zewnętrzną i autoewaluacją i prowadzić promocję autoewaluacji;
– zwiększyć stopień akceptacji i wpływu zewnętrznej inspekcji;
– przemyśleć zmiany długości czasu inspekcji;
– poprawić powiązania pomiędzy ewaluacją szkoły i innymi strategiami rozwoju;
– zapewnić otrzymywanie właściwej informacji zwrotnej liderom szkol- nym na temat ich pracy.
Podsumowanie
Reasumując, system nadzoru pedagogicznego w Portugalii jest naj-bardziej zbliżony do polskiego, ale nie tożsamy. Obowiązują w nim te same terminy powiadamiania dyrektorów szkół o ewaluacji i czasie jej trwania oraz sposób dokumentowania przeprowadzonych działań. Je-dyna różnica polega na tym, że w skład zespołu ewaluacyjnego wchodzi przedstawiciel uczelni kształcącej nauczycieli. Jednakże struktury oświa-towe oraz metody sprawowania inspekcji są badziej rozbudowane niż w Polsce. Inne są też zasady i organy zarządzania szkołą, jak również ich kompetencje.
Między ewaluacją w Polsce i Anglii występują znaczące różnice (tabe-la 1). Ewaluacja angielska ma bardzo restrykcyjny charakter. Słabe wyniki prowadzą do zamknięcia szkół.
Bożena Marzec 46
Tabela 1. Różnice między ewaluacją angielską a polską
Anglia Polska
Termin i sposób informowania dyrektora o ewaluacji Telefonicznie na dzień przed jej
rozpoczę-ciem Pisemnie na 30 dni przed jej
rozpoczę-ciem
Respondenci: termin i sposób ich ankietowania Dyrektor po uzyskaniu informacji o
ewa-luacji rozsyła do rodziców uczniów mail z prośbą o wypełnienie ankiety on-line
Rodzice, uczniowie, nauczyciele i dy-rektorzy wypełniają ankiety w trakcie trwania ewaluacji, zgodnie z harmono- gramem
Nie są ankietowani Ankietowani są nauczyciele i dyrektorzy Liczba obserwacji zajęć
50 obserwacji Od 0 do 3 obserwacji
Czas trwania obserwacji zajęć Nie dłużej niż 20 minut.
Jeżeli ewaluator jest dłużej na zajęciach, to nauczyciel musi uzyskać informację zwrotną
Całą godzinę lekcyjną, następnie obser-wacja zajęć jest omawiana
Komu przedstawiane są wstępne wyniki ewaluacji?
Tylko dyrekcji szkoły Całej radzie pedagogicznej Poufność wyników ewaluacji
Do momentu publikacji wyniki ewaluacji
są poufne Nie ma klauzuli poufności. Wynika to
jedynie z faktu, że nie należy ujawniać spraw poruszanych w trakcie zebrań rady pedagogicznej
Obszerność raportu 6 stron (nawet wtedy, gdy szkoła liczy
1900 uczniów i 130 nauczycieli!) 30 stron Wnoszenie zastrzeżeń do raportu Teoretycznie można wnieść, ale
praktycz-nie nikt tego praktycz-nie robi Wnoszone są zastrzeżenia do raportu, mimo że podczas prezentowania projek-tu raporprojek-tu rada pedagogiczna ma prawo ustosunkować się do niego
Organizacja ewaluacji szkół jako formy nadzoru pedagogicznego… 47 Zakres i sposób oceniania
4 obszary i czterostopniowa skala – w re-zultacie wystawiana jest jedna wspólna ocena
12 wymagań i dwustopniowa skala – w rezultacie wystawiana jest jedna wspól-na ocewspól-na
Częstotliwość przeprowadzania ewaluacji Dwie najwyższe oceny gwarantują, że w
szkole w najbliższym czasie nie będzie przeprowadzana ewaluacja zewnętrzna
Raz na 5 lat
Źródło: Opracowanie własne.
Wymagania ustanowione dla szkół i placówek służą wskazaniu im kie-runków pracy i działań dotyczących: organizacji procesów oraz efektów kształcenia, wychowania i opieki, realizacji celów i zadań statutowych, tworzenia warunków do rozwoju i aktywności uczniów, współpracy z ro-dzicami i środowiskiem lokalnym oraz zarządzania szkołą lub placówką.
Nadzór pedagogiczny wyłącznie okresowo bada spełnianie wymagań.
Ewaluacja prowadzona na podstawie wymagań przez organ nadzoru pedagogicznego pozwala na zbieranie informacji na temat procesów za-chodzących w szkole, co uzupełnia obraz pracy szkół i ich efektywności, uzyskiwany dzięki egzaminom zewnętrznym. Ewaluacja spełniania wy-magań pokazuje, co w szkole funkcjonuje właściwie, a co nie, już na etapie nauczania i uczenia się, a nie dopiero po jego zakończeniu.
The organization of the evaluation of schools as a form of pedagogical supervision in Poland, England and Portugal
A comparative study
Summar y
The article concerns the subject of pedagogical supervision in Poland comparison with those in England and Portugal – the countries which are the members of the European Union. It contains a brief history of the supervision in Poland after 2009. What is the leading subject is evaluation – its purpose, the way of carrying it out, and the results. In conclusion, the similarities and differences between our country and the others resulting from the measures taken in the field of pedagogical supervision are pointed out.
Key words: the inspectorate, evaluation, purpose, effects, quality, similarities, differences
Tomasz Kopczyński