Ewolucja negocjacji akcesyjnych

Akcesja Turcji do Unii wymaga od niej zaakceptowania zasad, praw i obowiązków wypracowanych na forum UE. Państwo kandydujące jest zobligowane do przyjęcia unijnego acquis communautaire, w skład którego wchodzą traktaty założycielskie i akcesyjne, prawo wtórne tworzone na podstawie traktatów, orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości oraz umowy międzynarodowe. Negocjacje mają charakter adhezyjny, co wyraża się w przystępowaniu kraju kandydującego do już istniejącego układu, którego treść jest ustalona¹⁸³.

180 W 2004 roku K. Annan przedstawił ostatnią, 5. wersję swojego planu dotyczącego zjednoczenia Cypru, która proponowała model rządów zbliżony do konfederacji. Dnia 24.IV.2004 roku propozycję tę poddano pod referendum w obu częściach Cypru i ostatecznie 76% Greków Cypryjskich wypowiedziało się przeciw planowi Annana, a 65% Turków Cypryjskich poparło go. Tydzień później, 1 maja 2004 roku Cypr przystąpił do UE bez części tureckiej, co było możliwe m.in. dzięki akceptacji Parlamentu UE w 2001 roku raportu związanego z Cyprem przygotowanego przez J. Paasa. W raporcie tym za stronę odpowiedzialną za niemożność znalezienia rozwiązania uznano Turcję i zadeklarowano, że członkostwo Cypru nastąpi, nawet jeśli problem nie zostanie rozwiązany, (http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/, dostęp: 08.08.2010).

181

Wystąpienia Profesora Y. Hakana (kierownika Centrum Studiów Europejskich, Bosphorus University, Istanbuł) na konferencji nt.: Rebuliding momenturm for EU enlargement, zorganizowanej 14 grudnia 2010 roku w Warszawie przez demosEuropa - Centrum Strategii Europejskiej i EUROPEUM - Instytut Polityki Europejskiej.

182 W 2009 roku Turcja podpisała z Iranem protokół o zwiększeniu współpracy handlowej, m.in. dotyczący utworzenia strefy wolnego handlu oraz preferencyjnych ceł. Turcja angażuje się także w prace Organizacji Współpracy Gospodarczej (funkcjonującej od 1985 roku i skupiającej Turcję, Iran, Pakistan, Afganistan, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan) oraz Organizacji Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego (powołanej w 1998 roku w składzie Albania, Armenia, Azerbejdżan, Bułgaria, Grecja, Gruzja, Mołdawia, Rosja, Rumunia, Serbia, Turcja i Ukraina).

183 E. Małuszyńska, Polska w Unii Europejskiej [w:] Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, pod red. E. Małuszyńskiej, B. Gruchmana, PWN, Warszawa 2007, s. 285.

Tabela 3 Stan negocjacji między Turcją a Unią Europejską w 2010 r.

Obszary/rozdziały negocjacji akcesyjnych

Przegląd ustawodawstwa (Screening*) Otwarcie negocjacji Zamknięcie negocjacji

1. Swobodny przepływ towarów 16.I-24. II.2006

2. Swobodny przepływ pracowników 19.VII-11.IX.2006

3. Swoboda przedsiębiorczości i świadczenia usług 21.IX-20.XII.2005

4. Swobodny przepływ kapitału 25.XI-22.XII.2005 19.XII.2008

5. Zamówienia publiczne 7.XI-28.XI.2005

6. Prawo spółek 21.VI-20.VII.2006 17.VI.2008

7. Prawo własności intelektualnej 6.II-3.III.2006 17.VI.2008

8. Polityka konkurencji 9.XI-2.XII.2005

9. Usługi finansowe 29.III-3.V.2006

10. Społeczeństwo informacyjne i media 12.VI-14.VII.2006 19.XII.2008

11. Rolnictwo 5.XII.2005-26.I.2006

12. Bezpieczeństwo żywności, polityka

weterynaryjna i fitosanitarna ^{9.III.-28.IV.2006 30.VI.2010}

13. Rybołówstwo 24.II-31.III.2006

14. Polityka transportowa 26.VI-28.IX.2006

15. Energia 15.V-16.VI.2006

16. Podatki 6.VI-12.VII.2006 30.VI.2009

17. Polityka gospodarcza i pieniężna 16.II-23.III.2006

18. Statystyka 19.VI-18.VI.2006 26.VI.2007

19. Polityka socjalna i zatrudnienie 8.II-22.III.2006

20. Polityka w zakresie przemysłu i przedsiębiorstw 27.III-5.V.2006 29.III.2007

21. Sieci transeuropejskie 30.VI-29.IX.2006 19.XII.2007

22. Polityka regionalna i koordynacja elementów

strukturalnych ^{11.IX-10.X.2006}

23. Wymiar sprawiedliwości i prawa podstawowe 7.IX-13.X.2006

24. Sprawiedliwość, wolność i bezpieczeństwo 23.I-15.II.2006

25. Nauka i badania 20.X-14.XI.2005 12.VI.2006 12.VI.2006

26. Edukacja i kultura 26.X-16.XI.2005

27. Środowisko naturalne 3.XI-2.VI.2006 21.XII.2009

28. Ochrona zdrowia i konsumentów 8.VI-7.VII.2006 19.XII.2007

29. Unia celna 31.I-14.III.2006

30. Stosunki zewnętrzne 10.VII-IX.2006

31. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa 14.IX-6.X.2006

32. Kontrola finansowa 18.V-30.VI.2006 26.VI.2007

33. Przepisy finansowe i budżetowe 6.IX-4.X.2006

34. Instytucje 35. Inne kwestie

*obejmuje okres od spotkania wyjaśniającego do posiedzenia krajowego.

Pierwszy etap negocjacji to tzw. screening, czyli przegląd ustawodawstwa kandydata pod kątem zgodności z dorobkiem prawnym Unii. W przypadku Turcji objął on 35 obszarów pozwalających zidentyfikować dziedziny, w których obowiązujące tureckie prawo nie jest zgodne z acquis i nie będzie w odpowiednim czasie zharmonizowane, a więc co do których trzeba będzie podjąć rozmowy negocjacyjne. W drugiej fazie rozmów kraj kandydujący przygotowuje swoje propozycje w poszczególnych obszarach negocjacyjnych i przedkłada je aktualnej Prezydencji UE.

W odpowiedzi na otrzymane stanowiska negocjacyjne Komisja Europejska przedstawia swoje sugestie, po czym następuje tzw. „otwarcie” obszarów, czyli właściwe rozpoczęcie negocjacji w danej dziedzinie. Pierwsza faza procesu akcesyjnego, czyli badanie analityczne acquis zakończyła się w październiku 2006 roku. Negocjacje dotyczące rozdziału 25., czyli „nauki i badań”, zostały otwarte i tymczasowo zamknięte w czerwcu tego samego roku (tabela 3). Dnia 8 listopada 2006 roku Komisja Europejska wydała raport na temat postępów Turcji w drodze do członkostwa, w którym podkreśliła wciąż patową sytuację blokowanych przez Turków portów i lotnisk dla statków oraz samolotów cypryjskich. Zostały także wydane zalecenia skierowane do Rady Unii Europejskiej o częściowe wstrzymanie rozmów akcesyjnych z Republiką Turecką. Ostatecznie w grudniu 2006 roku podjęto decyzję o zamrożeniu ośmiu obszarów negocjacyjnych i niezamykaniu żadnego z pozostałych dopóki Turcja nie uzna suwerenności Republiki Cypru. Zawieszeniu uległy następujące obszary negocjacyjne: swobodny przepływ towarów, unia celna, swoboda przedsiębiorczości i świadczenia usług, rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich, rybołówstwo, usługi finansowe, polityka transportowa oraz stosunki zewnętrzne. Częściowe zawieszenie negocjacji z Ankarą, z jednej strony, stanowiło reakcję Unii na odmowę otwarcia tureckich portów lotniczych i morskich dla jednostek cypryjskich, z drugiej natomiast strony było wynikiem ożywienia dyskusji wśród państw członkowskich nad nowymi zasadami rozszerzenia, a w szczególności podkreślenia jej nowego elementu, czyli absorbtion capacity Unii.

W marcu w 2007 roku zostały rozpoczęte rozmowy dotyczące polityki w zakresie przemysłu i przedsiębiorstw, a w czerwcu otwarto dwa kolejne obszary, tj.: „statystyka” i „kontrola finansowa”. Podczas kończącego się portugalskiego przewodnictwa, w grudniu tego samego roku, nastąpiło otwarcie rozdziału 21 i 28, czyli "sieci transeuropejskich" oraz "ochrony zdrowia i konsumentów". Warunkiem zgody krajów nieprzychylnych wejściu Turcji do UE, w

tym zwłaszcza Francji, było przyjęcie w 2008 roku mandatu tzw. grupy refleksyjnej wybitnych osobistości¹⁸⁴. Zadaniem tej grupy stało się ustalenie przebiegu granic poszerzania Europy, w odniesieniu do procesu integracji europejskiej. Wydarzenie to pozwoliło Ankarze w czerwcu 2008 roku rozpocząć negocjacje w ramach dwóch nowych obszarów dotyczących prawa spółek oraz własności intelektualnej. Po raz pierwszy decyzja w tym zakresie została podjęta przez UE jednogłośnie, nawet Francja nie zgłaszała sprzeciwu, chociaż prezydent N. Sarkozy, po swoim zaprzysiężeniu zastrzegł, że Paryż nie zgodzi się na otwarcie rozdziałów uważanych za bezpośrednio związane z wejściem Turcji do Unii Europejskiej. Niemniej stonował swój sprzeciw wobec członkostwa Turcji, zapewniając równocześnie wszystkich, że jego kraj nie będzie blokował rozmów przedakcesyjnych. Przyczyniło się to m.in.: do otwarcia w grudniu 2008 roku kolejnych obszarów negocjacyjnych z zakresu „swobodnego przepływu kapitału” oraz „społeczeństwa informacyjnego i mediów”, a w 2009 roku: „podatków” i „środowiska naturalnego”. W połowie 2010 roku rozpoczęto rozmowy negocjacyjne w ramach obszaru 12 - „bezpieczeństwo żywności, polityka weterynaryjna i fitosanitarna”. Tym samym Turcja ma otwartych 13 z 35 rozdziałów, podczas gdy Chorwacja, która rozpoczęła negocjacje z UE w tym samym czasie co Ankara, zdołała rozpocząć rozmowy we wszystkich obszarach i 28 tymczasowo zamknąć¹⁸⁵. Dodatkowo należy pamiętać o ośmiu obszarach zamrożonych przez Unię z powodu konfliktu cypryjskiego.

Komisja Europejska od 1998 roku regularnie przedstawia Radzie tzw. Progress Report dotyczący postępów Turcji w drodze do członkostwa w Unii Europejskiej. W skład tych raportów wchodzą dwa główne elementy, na które składają się: ocena postępów w odniesieniu do politycznych i gospodarczych kryteriów kopenhaskich oraz możliwości wypełnienia warunków członkostwa. Dotychczas w Turcji zostały poczynione znaczące postępy w procesie reform politycznych, zgodnie z priorytetami wyznaczonymi w Partnerstwie dla Członkostwa. W okresie 2002-2004 wprowadzono osiem pakietów poprawek poszerzających zakres demokracji i przybliżających turecki system prawny do standardów unijnych. W kwestii demokracji i praworządności Turcja zrealizowała ważne reformy strukturalne, zwłaszcza w dziedzinie sądownictwa. Oficjalnie zniesiono karę śmierci 3 sierpnia 2002 roku, w życie weszły także nowe

184

Unijni przywódcy uzgodnili skład 12-osobowej grupy pod przewodnictwem byłego hiszpańskiego premiera F. Gonzaleza. Zadaniem jej jest nakreślenie wizji przyszłości Europy w dłuższej perspektywie, tj. na lata 2020-2030, wskazując priorytety wspólnej polityki bezpieczeństwa oraz odpowiadając na pytania jak Unia ma reagować na problemy globalizacji, zmianę klimatu, imigrację, zagrożenie terrorystyczne, itp.

przepisy w sprawie zwalczania praktyk stosowania tortur i nieludzkiego traktowania. Poczyniono postępy legislacyjne w dziedzinie korzystania ze swobód podstawowych (nowa ustawa o stowarzyszeniach). W 2004 roku wprowadzono także nowy kodeks karny, który jest zgodny ze standardami Unii Europejskiej. Z 250 artykułów w kodeksie zmieniono 70, przy czym bardzo istotną zmianą jest ścisłe zdefiniowanie czynów karalnych. Ustawa zwiększyła kary za stosowanie tortur, gwałtu i molestowanie dzieci, zabraniała przeprowadzania testów dziewictwa (dozwolone jedynie dla celów procesowych), pornografii dziecięcej, handlu organami ludzkimi, piractwa komputerowego i zanieczyszczania środowiska¹⁸⁶. Ponadto zapewniono poszanowanie wolności słowa, zgromadzeń, zaostrzono kary za torturowanie więźniów, wzmocniono kontrolę cywilną nad armią oraz zniesiono zakaz używania języków lokalnych w szkołach i mediach. Po fali dynamicznie przeprowadzonych reform w latach 2002-2004, tempo ich realizacji uległo jednak spowolnieniu. W raporcie z listopada 2005 roku Turcja została skrytykowana za spowolnienie reform mających na celu spełnienie politycznych kryteriów członkostwa.

Rada Stowarzyszeniowa Turcja–UE w czerwcu 2006 roku wskazała ponownie na nadmierną rolę wojska w tureckim systemie politycznym, naruszanie wolności słowa i zasady niezawisłości sędziów oraz praw mniejszości religijnych, kobiet i Kurdów¹⁸⁷. W odpowiedzi na stawiane zarzuty parlament turecki przyjął poprawki dotyczące zakazu sądzenia osób cywilnych przez sądy wojskowe w czasie pokoju. Wprowadzono także zmiany w ustawie antyterrorystycznej - rozszerzające listę czynów uznawanych za przestępstwa o podłożu terrorystycznym. Już w styczniu 2006 roku przyjęto prawo dotyczące zrzeszeń władz lokalnych, które pozwala wsiom, zarządom miast i administracji lokalnej na inicjowanie wspólnych projektów. W odniesieniu do wolności wypowiedzi, Ministerstwo Sprawiedliwości wydało rozporządzenie, które nakazuje prokuratorom uwzględnianie zarówno tureckiego prawodawstwa, jak i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. We wrześniu 2006 roku Turcja ratyfikowała poprawioną Europejską Kartę Praw Społecznych, która została zaakceptowana z zastrzeżeniami dotyczącymi prawa do organizowania się i zbiorowych negocjacji. Podczas pierwszych 8 miesięcy 2006 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał 196 werdyktów potwierdzających naruszenie przez Turcję co najmniej jednego artykułu Trybunału¹⁸⁸.

186 Parlament w Turcji przyjął nowy kodeks karny, „Gazeta Wyborcza”, 26.09.2004.

187 A. Szymański, Reformy polityczne w Turcji w 2006 r., „Biuletyn PISM” nr 38(388), Warszawa 2006.

Raport za 2007 rok podkreśla, że w Turcji umocniono praworządność oraz wyraża zadowolenie z faktu, że "demokracja wzięła górę nad podejmowanymi przez wojskowych próbami ingerowania w proces polityczny"¹⁸⁹. W maju 2007 roku Wielkie Zgromadzenie Narodowe zaakceptowało pakiet reform konstytucyjnych. Trzy miesiące później, 22 lipca, w Turcji odbyły się przedterminowe wybory do parlamentu, w których zwyciężyła rządząca partia AKP. Przedstawiciele Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy podkreślili, że wybory zostały przeprowadzone zgodnie ze standardami demokratycznymi i charakteryzowały się pluralizmem i przejrzystością. Nowy parlament odzwierciedla różnorodność polityczną kraju, a utworzony rząd posiada silny mandat¹⁹⁰. Dzięki temu udało się przezwyciężyć polityczny i konstytucyjny kryzys, który trwał w Turcji od kwietnia, czyli od wyborów prezydenckich¹⁹¹.

W referendum, które odbyło się 21 października 2007 roku, Turcy opowiedzieli się za bezpośrednimi wyborami prezydenckimi i za skróceniem kadencji głowy państwa z siedmiu do pięciu lat. Zmiany te mają wejść w życie w 2014 roku. Trwa również debata na temat obniżenia progu wyborczego, który obecnie wynosi 10% poparcia wyborców i jest najwyższy w Europie. Postępem było także przyjęcie przez turecki parlament ustawy o fundacjach, czego domagała się Unia Europejska. Na mocy prawa funkcjonującego do tej pory władze tureckie w połowie lat 70. XX wieku konfiskowały majątki chrześcijańskich i żydowskich fundacji religijnych, a zgodnie z nowymi przepisami mogą one wystąpić teraz o ich zwrot.

Dokonano także pozytywnych zmian w zakresie skuteczności władzy sądowniczej, dzięki czemu stale zmniejsza się liczba przypadków tortur i złego traktowania. Turcja zmodyfikowała przepisy prawne w zakresie ochrony kobiet przed przemocą. Podkreślono również postęp w ratyfikacji międzynarodowych praw człowieka, wypracowanych na forum Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Unia w Raporcie z 2007 roku zachęciła jednocześnie rząd turecki do dalszych systematycznych wysiłków na rzecz zapewnienia pełnej odpowiedzialności demokratycznie wyłonionych przywódców za kształt polityki wewnętrznej, zagranicznej i bezpieczeństwa. W szczególności podkreśliła potrzebę ustanowienia pełnej kontroli parlamentu nad polityką

189 Parlament Europejski, Turcja na drodze do Unii, komunikat prasowy z dnia 21 maja 2008 roku. 190 Komisja Europejska, Turkey 2007 Progress Report, Bruksela 2007, SEC(2007)1436.

191 Wybory prezydenckie w Turcji w 2007 roku miały odbyć się w dwóch turach, tj. 27 kwietnia i 6 maja. Opozycyjna Partia Ludowo-Republikańska, w obawie przed utratą świeckiego charakteru państwa, zbojkotowała posiedzenie parlamentu. W wyniku tego nie osiągnięto kworum i Trybunał Konstytucyjny anulował pierwszą turę wyborów. Kryzys polityczny trwał 4 miesiące. Ostatecznie dopiero 28 sierpnia 2007 roku Abdullah Gül został wybrany na prezydenta Turcji.

wojskową i obronną. Zwróciła także uwagę, że nadal powszechna jest wroga postawa pewnych grup społecznych wobec mniejszości oraz związana z tym przemoc na tle politycznym i wyznaniowym. Parlament Europejski wzywał władze tureckie, by dążyły do wyeliminowania wszelkich form przemocy i zwrócił uwagę na wciąż występujące w rodzinach zabójstwa honorowe i przymusowe małżeństwa¹⁹². W raporcie wyeksponowano także wciąż nierozwiązany problem mniejszości kurdyjskiej i zamieszczono postulat podjęcia inicjatywy przez rząd turecki na rzecz trwałego rozwiązania kwestii kurdyjskiej, która "może opierać się wyłącznie na widocznej poprawie kulturowych, gospodarczych i społecznych możliwości dostępnych dla obywateli kurdyjskiego pochodzenia, w tym możliwości nauki języka kurdyjskiego w państwowym i prywatnym systemie nauczania, oraz do używania języka kurdyjskiego”¹⁹³. Parlament wyraził ubolewanie nad licznymi sprawami sądowymi wnoszonymi przeciwko pochodzącym z wyboru prefektom i innym politykom za używanie języka kurdyjskiego lub za wyrażanie własnych opinii o kwestii kurdyjskiej.

Rok 2008 przyniósł kolejne zmiany ustawodawstwa, m.in. 30 kwietnia parlament przegłosował zmiany w art. 301. kodeksu karnego przewidującym kary za krytykowanie tureckiej tożsamości narodowej (por. odsyłacz 223). Prawo, które było uważane za jedno z największych ograniczeń dla wolności słowa zostało złagodzone i teraz karze nie podlega już "obraza tureckości", a jedynie "tureckiego narodu". Zmniejszono też maksymalną karę więzienia z trzech do dwóch lat. Zapis, który służył do zastraszania niezależnych dziennikarzy i pisarzy był ostro krytykowany przez Unię¹⁹⁴.

W opublikowanym 14 października 2009 roku raporcie na temat postępów Turcji na drodze do ewentualnej akcesji, Komisja Europejska wskazała, iż negocjacje akcesyjne osiągnęły poziom zaawansowania wymagający dołożenia przez Turcję jeszcze większych starań w wypełnianiu warunków członkostwa. Domagała się także szybkiego rozwiązania problemu cypryjskiego, podkreślając przy tym znaczenie Turcji dla bezpieczeństwa regionalnego, energetycznego oraz dialogu między cywilizacjami¹⁹⁵. Zaskoczeniem dla opinii publicznej, zarówno w kraju, jak i za granicą, było zdelegalizowanie w połowie grudnia 2009 roku przez turecki Sąd Najwyższy partii

192 Komisja Europejska, Turkey 2007 …, op. cit. 193

Parlament Europejski, Turcja na drodze …, op. cit.

194 Turecki parlament zwiększa wolność słowa, „Gazeta Wyborcza”, 02.05.2008.

195 Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, Enlargement Strategy and

DTP reprezentującej kurdyjskie interesy. Jako główną przyczynę podano powiązania partii DTP z organizacją PKK uznaną za terrorystyczną.

Komisja Europejska w listopadzie 2010 roku przyjęła kolejny doroczny dokument opisujący strategię polityki poszerzania składu członkowskiego Unii Europejskiej¹⁹⁶, który podkreślił, że rozszerzenie o kolejne kraje pozostaje priorytetem polityki UE oraz jej 27 państw członkowskich. Dalsze poszerzanie granic wzmocni bezpieczeństwo i pokój w Europie, zapewni wzrost gospodarczy i nada Unii większą siłę przebicia¹⁹⁷. Jednak pomimo tych deklaracji można zaobserwować impas w procesie poszerzania UE, co wynika przede wszystkim z wewnętrznych problemów krajów członkowskich (skutki kryzysu gospodarczego oraz implementacja traktatu z Lizbony). Nie bez znaczenia jest także narastająca niechęć wobec dalszego rozszerzenia zarówno na poziomie elit politycznych, jak i społeczeństw. Wobec powyższego Strategia zakłada, że głównym celem instytucji unijnych w 2011 roku będzie poprawa wizerunku idei i polityki rozszerzania wśród państw członkowskich.

W odniesieniu do Turcji wspomniany dokument podkreślił, że negocjacje w sprawie przystąpienia tego kraju do UE posuwały się do przodu, ale w wolnym tempie. Rozmowy osiągnęły trudny etap, który wymaga od Turcji wzmożenia wysiłków na rzecz spełnienia ustalonych warunków członkostwa, a najbardziej pilną sprawą do rozwiązania wciąż pozostaje kwestia Cypru. Turcja będzie w stanie przyspieszyć tempo negocjacji, o ile wywiąże się ze swoich zobowiązań w zakresie pełnej i niedyskryminacyjnej implementacji Protokołu Dodatkowego do Układu z 1963 roku, i doprowadzi do normalizacji stosunków dwustronnych z Republiką Cypru. Komisja Europejska dała zatem Turcji warunkową obietnicę przyspieszenia wolno postępujących negocjacji, niemniej nie podała żadnych konkretnych rozwiązań dotyczących dalszego dwustronnego procesu negocjacji i rozszerzenia UE. Podkreśliła jedynie,

że postęp w negocjacjach akcesyjnych zależy od dynamiki tureckich reform politycznych i

równocześnie pozytywnie oceniła planowane zmiany konstytucyjne zaakceptowane w

196 Commission of the European Communities, Communication from the Commission to the European Parliament

and the Council. Enlargement Strategy and Main Challenges 2010-2011, Brussels 9.11.2010, COM (2010)660. 197 Komisarz ds. polityki rozszerzenia i sąsiedztwa UE - S. Füle - podczas konferencja prasowej w Brukseli 9 listopada 2010 roku podał następujące argumenty przemawiające za kontynuacją polityki rozszerzenia: „W sytuacji niepewności gospodarczej ludzie mogą kwestionować znaczenie rozszerzenia UE, niemniej jest ono ważne, ponieważ umacnia pokój i stabilność w Europie. […] Rozszerzenie czyni nas silniejszym i pozwala promować nasze wartości i interesy, dzięki czemu Unia osiąga znaczącą rolę na arenie międzynarodowej. Umożliwia to UE osiągnięcie własnych celów gospodarczych i politycznych, które odnoszą się szczególnie do takich dziedzin, jak rynek wewnętrzny, energetyka, transport, ochrona środowiska oraz działania na rzecz ograniczenia zmian klimatycznych” [SPEECH/10/639, Data: 11.09.2010].

referendum z 12 września 2010 roku. Pakiet poprawek obejmuje 26 obszarów dotyczących wojska, kwestii równości, prywatności, pracy, działalności parlamentu, Trybunału Konstytucyjnego i wymiaru sprawiedliwości. Reforma Ustawy Zasadniczej była forsowana przez premiera Erdogana, według którego planowane zmiany i ograniczenie wpływu armii na życie kraju będzie istotnym krokiem zbliżającym Turcję do Unii Europejskiej. Laicka opozycja uważa jednak, że nowelizacja ma na celu umocnienie władzy rządzącej AKP poprzez zmniejszenie uprawnień sądów wyższych instancji, które w swych orzeczeniach często kontestują politykę rządu, a także osłabienie armii, która uważa się za gwaranta świeckości państwa¹⁹⁸.

Tabela 4 Osiągnięcia i ograniczenia procesu demokratyzacji w Turcji

osiągnięcia ograniczenia

• widoczna poprawa we wprowadzaniu

podstawowych praw i wolności

• powiększenie obszaru wolności religijnej, prasy i

wypowiedzi

• rozszerzenie sfery wolności w zakresie zrzeszania

się i zgromadzeń

• zniesienie kary śmierci, zapobieganie praktykom

stosowania tortur, prawo do sprawiedliwego procesu

• równouprawnienie płci

• wzrost roli społeczeństwa obywatelskiego

• rozszerzenie praw socjalnych

• zmiany praw mniejszości narodowych

• zmniejszenie roli wojska w polityce poprzez

rozszerzenie składu Krajowej Rady Bezpieczeństwa o cywili

• prawa kobiet i ich rzeczywiste

równouprawnienie w życiu społecznym i politycznym

• wciąż ograniczone prawa mniejszości

• problem Kurdów i Ormian

• konflikt cypryjski

• formalne ograniczenia wolności myśli i słowa

• praktyki stosowania tortur nie zostały

całkowicie wyeliminowane

• rozwój społeczeństwa obywatelskiego wciąż

pozostaje poniżej norm europejskich

• wojsko pozostaje ważnym aktorem sceny

politycznej

Źródło: Opracowanie własne.

Pomimo wolnego tempa prowadzonych negocjacji, perspektywa akcesji Turcji do Unii Europejskiej stanowi dla niej istotny bodziec do umacniania demokracji i przestrzegania praw człowieka, jak również jest przesłanką dalszej modernizacji kraju. Dotychczasowe osiągnięcia i ograniczenia procesu demokratyzacji w Turcji zostały zebrane w tabeli 4. Specyfika tureckich reform wynika z faktu, że pomimo ich wprowadzenia w wielu obszarach funkcjonowanie podstawowych praw i wolności odbiega od standardów europejskich.

W odniesieniu do kryteriów gospodarczych raporty z ostatnich lat prognozują, że w

średnim okresie Turcja powinna być gotowa do sprostania konkurencji w ramach Jednolitego

Rynku, przy jednoczesnym założeniu, że będzie kontynuowany obszerny program reform w celu likwidacji słabości strukturalnych. Niemniej jednak dobre wyniki finansowe, osiągnięte w poprzednich latach dzięki wyższym wpływom z eksportu i swobodzie inwestowania, uległy pogorszeniu w pierwszej połowie 2009 roku¹⁹⁹. Niepewność klimatu inwestycyjnego przełożyła