Rozwój instytucjonalnych stosunków Turcji ze Wspólnotą Europejską

Dążenia Turcji do uzyskania członkostwa we Wspólnotach Europejskich (WE) zostały zainicjowane pod koniec lat 50. XX wieku (zob. aneks I). Wniosek w sprawie stowarzyszenia został złożony w 1959 roku i w konsekwencji podpisano Układ Stowarzyszeniowy 12 września 1963 roku w Ankarze (the Ankara Agreement). Porozumienie to weszło w życie 1 grudnia 1964 roku, a jego znaczenie wyrażała m.in. preambuła: „Wspólnota Europejska popiera wysiłki narodu tureckiego dążącego do poprawy standardu życia i ułatwi Turcji przystąpienie do niej w przyszłości”¹⁵¹. Ponadto założono, że „tak szybko jak Turcja wypełni wszystkie postanowienia Układu oraz zaakceptuje wytyczne Traktatu Rzymskiego, obie strony Układu określą możliwości przyłączenia Turcji do EWG”¹⁵².

150 A. Szymański, Między islamem a kemalizmem…, op. cit., s. 59. 151

H. Arikan, Turkey and the EU: An Awkward Candidate for EU Membership?, Crowood Press, Wiltshire 2003, s. 56.

152 A. Ambroziak, Nowe wyzwania dla Turcji i UE w ramach unii celnej (I), „Wspólnoty Europejskie” nr 1 (53), 1996, s. 13.

Przewidziano wówczas maksymalnie 20-letni okres, w którym Turcja miała sprostać wymogom Układu, tak aby stać się pełnoprawnym członkiem Wspólnot. Czas ten został podzielony na trzy etapy:¹⁵³:

•5-letni okres przygotowawczy (1964-1968); •12-letni okres przejściowy (1969-1980); •etap końcowy.

W okresie przygotowawczym WE zobowiązała się przyznać kontyngenty taryfowe na import z Turcji wybranych artykułów rolnych¹⁵⁴. Jednocześnie przyznano Turcji pomoc finansową w wysokości 175 mln ECU, która miała objąć lata 1963-1970¹⁵⁵.

Etap drugi przewidywał wprowadzenie unii celnej na zasadzie asymetrii, dzięki czemu Wspólnota miała znieść cła i inne ograniczenia ilościowe na produkty tureckie wcześniej, tzn. z dniem 1 grudnia 1975 roku. Turcja natomiast została zobowiązana do liberalizacji swojej taryfy celnej względem towarów pochodzących z krajów WE jedenaście lat później, czyli 1 grudnia 1986 roku. Turcja w planowanym okresie nie osiągnęła jednak poziomu gospodarczego, który umożliwiłby przyjęcie wspólnotowej zewnętrznej taryfy celnej.

Wobec niezadowalających postępów integracji Turcji ze Wspólnotami, Rada Stowarzyszeniowa opracowała w 1986 roku nowy kalendarz realizacji kolejnych etapów stowarzyszenia. Terminarz ten uwzględniał tureckie trudności gospodarcze i administracyjne. Dnia 13 listopada 1970 roku został podpisany tzw. Protokół Dodatkowy, który wszedł w życie dopiero 1 stycznia 1973 roku. Zmienił on postanowienia dotyczące drugiego etapu stowarzyszenia Turcji z WE, który został przedłużony z 12 do 22 lat, czyli do roku 1995 (etap przejściowy trwał bowiem do 1973 roku, a nie jak przewidywano do 1968 roku). Państwa Wspólnoty zobowiązały się wówczas do zniesienia ceł i ograniczeń ilościowych w imporcie tureckich towarów przemysłowych, z wyjątkiem produktów naftowych i tekstyliów z dniem wejścia w życie Protokołu Dodatkowego. Turcja zgodziła się natomiast na zmniejszenie ceł na towary importowane z krajów WE w dwóch etapach: w ciągu pierwszych 12 lat miały zostać

153 Agreement establishing an Association between the European Economic Community and Turkey (signed at

Ankara, 12 September 1963), „Official Journal of the European Communities” No L 361/1.

154 W praktyce zostały udzielone kontyngenty na cztery produkty, tj.: tytoń, rodzynki, figi suszone i orzechy laskowe, które reprezentowały blisko 40% całkowitego eksportu rolnego Turcji [J. Redmond, The Next

Mediterranean Enlargement of European Community: Turkey, Cyprus and Malta? University of Birmingham,

Dartmouth 1993].

155 Republik of Turkey, Ministry of Foreign Affairs, Relation between Turkey and the European Union, (http://www.mfa.gov.tr).

zniesione cła na 55% wartości importowanych towarów przemysłowych, a na pozostałe 45% przez następne dziesięć lat¹⁵⁶. Postanowiono także wprowadzić wzajemne ułatwienia w handlu artykułami rolnymi oraz przewidziano zacieśnienie współpracy ekonomiczno-finansowej.

Realizacja Protokołu Dodatkowego nie przebiegała jednak zgodnie z ustaleniami, Turcja dokonała bowiem jedynie dwukrotnie obniżki ceł na wspólnotowe produkty przemysłowe, tj. w roku 1973 i 1976. WE natomiast wprowadziła ograniczenia ilościowe na import tureckiej bawełny oraz tekstyliów, tłumacząc się koniecznością ochrony własnego rynku. Tureckie produkty przemysłowe w wielu przypadkach były tańsze niż towary wspólnotowe, na co WE zareagowała stosując wobec Turcji środki antydumpingowe. Tę niekorzystną sytuację pogłębił także kryzys polityczny w Turcji w 1978 roku, skutkiem którego było pogorszenie się warunków gospodarczych w kraju. Jak wspomniano we wrześniu 1980 roku doszło w Turcji do zamachu wojskowego, co zahamowało realizację założeń Układu Stowarzyszeniowego oraz Protokołu Dodatkowego. Dopiero w 1983 roku, po wybraniu w Turcji demokratycznego rządu, nastąpiła poprawa stosunków gospodarczych na linii Bruksela-Ankara.

Kolejnym ważnym wydarzeniem, kształtującym wzajemne relacje, było złożenie przez Turcję formalnego wniosku o akcesję do WE 14 kwietnia 1987 roku¹⁵⁷. Do tego czasu Wspólnota zniosła wszystkie cła w imporcie z Turcji, z wyjątkiem produktów rolnych oraz wspomnianych już naftowych. Turcja zredukowała natomiast stawki o 20% w grupie tych towarów, które zgodnie z Protokołem Dodatkowym miały być objęte całkowitą eliminacją w ciągu 12 lat, a w przypadku pozostałych towarów cła zredukowano o 10% zamiast o 40%¹⁵⁸. Rok później rząd Turcji dokonał kolejnej redukcji stawek celnych przeciętnie o 40%, jednak obniżki te objęły jedynie jedną czwartą towarów z listy artykułów zamieszczonych w Protokole Dodatkowym.

Komisja Europejska w grudniu 1989 roku przedstawiła opinię w sprawie tureckiego wniosku o członkostwo, w której podkreśliła wciąż istniejące różnice gospodarcze i polityczne pomiędzy Turcją a WE¹⁵⁹. Dużym problemem okazała się luka rozwojowa pomiędzy Turcją a Wspólnotą, bowiem PKB per capita w Turcji wyniósł jedynie około 1/3 wskaźnika wspólnotowego. Ponadto w tureckiej strukturze zatrudnienia wciąż dominowało rolnictwo, gdzie zatrudnienie znalazło ponad 50% pracujących. Zwrócono także uwagę na wysoki wskaźnik

156 A. Ambroziak, Nowe wyzwania dla Turcji…, op. cit., s. 14. 157

Republic of Turkey, Ministry of Foreign Affairs, op. cit. 158 A. Ambroziak, Nowe wyzwania dla Turcji…, op. cit., s. 15.

159 H. Kramer (red.), EC-Turkish Relations: Unfinished Forever?, London 1994, cyt. za: A. Ambroziak, Nowe

inflacji i stopę bezrobocia. Komisja zarzuciła ponadto Turcji nadmierną ochronę przemysłu krajowego oraz zbyt powolną realizację postanowień liberalizacyjnych Układu Stowarzyszeniowego. Rozbieżności te uniemożliwiły dalsze prace nad pełną integracją ekonomiczną w tamtym czasie, wobec czego WE przedstawiła w czerwcu 1990 tzw. Pakiet Matutesa, który był zbiorem zadań i celów dotyczących realizacji współpracy Turcji z WE. Zasadniczym założeniem tego dokumentu było wprowadzenie unii celnej w 1995 roku, promowanie współpracy politycznej, gospodarczej i kulturalnej oraz zmniejszenie różnic w poziomie rozwoju gospodarczego m.in. poprzez wsparcie finansowe ze strony Wspólnoty dla Turcji¹⁶⁰.

Następnym istotnym etapem w procesie integracji Turcji ze strukturami europejskimi był Szczyt w Kopenhadze w czerwcu 1993 roku, podczas którego Rada Europejska ostatecznie potwierdziła chęć utworzenia unii celnej z Turcją. Wyróżniono przy tym szereg zadań, których spełnienie było konieczne dla właściwego funkcjonowania unii celnej¹⁶¹. Turcja została zobowiązana do przyjęcia wspólnotowej polityki handlowej, wprowadzenia efektywnych procedur celnych oraz ujednolicenia przepisów w dziedzinie polityki przemysłowej. Niezbędne stało się także uregulowanie spraw związanych z liberalizacją przepływu usług, zamówień publicznych, ochroną własności intelektualnej, regułami udzielania pomocy państwowej, a także przyjęcia postanowień dotyczących handlu węglem, wyrobami stalowymi oraz artykułami rolnymi¹⁶². Dnia 19 grudnia 1994 roku Komisja Europejska przedstawiła dokument, w którym przewidziano ostateczny termin wprowadzenia unii celnej na koniec 1995 roku. Wszystkie postanowienia z tym związane weszły w życie 1 stycznia 1996 roku¹⁶³.

Unia celna Turcji z WE objęła artykuły przemysłowe i przetworzone produkty rolne. Wraz z wejściem w życie jej postanowień nastąpiła na zasadzie wzajemności likwidacja ceł oraz wszelkich ograniczeń ilościowych - Turcja dokonała harmonizacji swoich taryf celnych ze Wspólną Taryfą Zewnętrzną Unii. Wprowadzenie w życie unii celnej miało nastąpić w ciągu pięciu lat, a podjęte w tym czasie działania były nadzorowane przez specjalnie powołany w tym celu Wspólny Komitet Unii Celnej. Postanowienia unii objęły również harmonizację zasad

160

Republic of Turkey, Ministry of Foreign Affairs, op. cit.

161 Representation of the European Commission: A Report on European Union-Turkey Relations, Ankara, October 1994, s. 7.

162 Ibidem, s. 8.

konkurencji, ochronę praw autorskich i likwidację monopoli. Kraje zobowiązały się ponadto do usunięcia barier technicznych we wzajemnym handlu, pozostawiono jednak zasadę kontroli granicznej między Unią Europejską a Turcją. Pomimo, że produkty rolne zostały wyłączone z porozumienia, obie strony zadeklarowały chęć harmonizacji polityki rolnej, tak aby zapewnić w przyszłości swobodny handel tymi artykułami. Skutkiem tego było wprowadzenie 1 lipca 1998 roku zasady preferencyjnego traktowania produktów rolnych we wzajemnej wymianie handlowej.

Utworzenie unii celnej wprowadziło niewiele zmian po stronie Wspólnoty, bowiem tureckie produkty przemysłowe już od 1973 roku miały w zasadzie swobodny dostęp do rynku Unii Europejskiej. Zupełnie inna sytuacja miała miejsce w przypadku Turcji, gdzie proces redukcji ceł i innych ograniczeń we wzajemnych obrotach przebiegał bardzo powoli. Niemniej jednak, zniesienie barier celnych i innych ograniczeń w obrotach z UE w początkowym okresie (tj. 1995-1998) przyniosło więcej korzyści eksporterom unijnym niż tureckim. W tym czasie kraje UE zwiększyły swój eksport do Turcji prawie trzykrotnie, podczas gdy wartość importu z Turcji wzrosła jedynie dwukrotnie¹⁶⁴.

Podczas szczytu Unii Europejskiej w Luksemburgu w grudniu 1997 roku potwierdzono słuszność tureckich aspiracji do członkostwa. Rada Europejska zaznaczyła równocześnie, że wobec niewypełnienia przez Turcję kryteriów członkostwa nie została ona włączona do grupy państw kwalifikujących się do otwarcia negocjacji akcesyjnych. W marcu 1998 roku Komisja Europejska przedstawiła projekt Europejskiej Strategii dla Turcji¹⁶⁵, a 13 października 1999 roku, w drugim Raporcie Regularnym dotyczącym Turcji, zarekomendowała perspektywę członkostwa w Unii. W konsekwencji na Szczycie w Helsinkach w dniach 10-11 grudnia 1999 roku Turcja otrzymała status państwa kandydującego do UE, na tych samych zasadach, co pozostałe kraje aspirujące do członkostwa¹⁶⁶. Unia Europejska w następujący sposób argumentowała swoją decyzję: „Rada wita z uznaniem przemiany w Turcji i turecką chęć kontynuowania reform, żeby

164

Republic of Turkey, Ministry of Foreign Affairs, The Customs Union between Turkey and the European Union, (http://www.mfa.gov.tr, dostęp: 05.08.2009).

165 Republic of Turkey, Ministry of Foreign Affairs, European Strategy for Turkey - The Commission's Initial

Operational Proposals (Brussels, 4 March 1998), (http://www.mfa.gov.tr).

166 Kryteria członkostwa w Unii Europejskiej określono na szczycie w Kopenhadze w 1993 roku, stąd nazwa kryteria kopenhaskie. Obejmują one: kryteria polityczne (stabilność instytucji gwarantujących demokrację, rządy prawa, prawa człowieka oraz poszanowanie i ochronę mniejszości), kryteria ekonomiczne (istnienie gospodarki rynkowej, zdolność do sprostania presji konkurencji Rynku Wewnętrznego UE) oraz zdolność do przyjęcia dorobku prawnego Wspólnot.

sprostać kryteriom z Kopenhagi"¹⁶⁷. Decyzja ta stała się punktem zwrotnym we wzajemnych relacjach, ponieważ nie tylko pozwoliła ożywić stosunki, ale od tego momentu Turcja, tak jak i pozostałe kraje kandydujące, mogła korzystać z pomocy przedakcesyjnej ukierunkowanej na wsparcie reform.

Dnia 22 lutego 2001 roku zostało przyjęte tzw. Rozporządzenie Ramowe dotyczące współpracy finansowej w ramach strategii przedakcesyjnej dla Turcji, która składała się z trzech instrumentów, tj.¹⁶⁸:

•funduszu MEDA II (2000-2006)¹⁶⁹;

•funduszy udostępnianych na podstawie rozporządzenia dotyczącego środków i metod mających na celu pogłębianie unii celnej pomiędzy WE a Turcją (2000-2002);

•funduszy udostępnianych na podstawie rozporządzenia dotyczącego środków i metod mających na celu rozwój społeczno-gospodarczy Turcji (2000-2002).

W marcu 2001 roku Rada UE oficjalnie przyjęła Partnerstwo dla członkostwa zawierające zbiór priorytetów oraz źródła finansowania niezbędnych reform, do podjęcia których Turcja została zobligowana w drodze do członkostwa¹⁷⁰. Zalecenia warunkujące możliwość akcesji potwierdziły konieczność wypełnienia wymogów wynikających z kryteriów kopenhaskich. W kontekście przyjęcia Turcji do Unii zostały podkreślone przede wszystkim zobowiązania do przestrzegania praw człowieka i respektowania mniejszości narodowych, a w aspekcie gospodarczym warunki związane z wprowadzeniem zasad wolnego rynku, reformami strukturalnymi sektora finansowego, rolnictwa, energetyki, transportu, a także systemu sądownictwa i prawa konkurencji.

W Kopenhadze 13 grudnia 2002 roku Rada Europejska potwierdziła członkostwo 10 krajów kandydujących oraz zapowiedziała podjęcie decyzji o ewentualnym rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Turcją w grudniu 2004 roku. Decyzje dotyczące Turcji podkreśliły potrzebę intensyfikacji prac związanych z przystosowaniem legislacyjnym, rozwojem i

167 Ambasada RP w Ankarze, Relacje Turcja – UE (http://www.ankara.polemb.net/, dostęp: 02.09.2009). 168

A. Pochylczuk, Integracja Turcji z UE, „Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych”, seria Z, nr 16-2001, s. 2.

169 Program MEDA stał się podstawowym instrumentem finansowego wsparcia Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego, które za cel postawiło sobie utworzenie strefy wolnego handlu w basenie Morza Śródziemnego. Powstał on wraz z inicjatywą ustanowienia procesu barcelońskiego jako nowej formy polityki śródziemnomorskiej UE w 1995 roku (konferencja w Barcelonie 26-27 listopada 1995 roku) i został skierowany do krajów Maghrebu i Maszreku oraz Izraela i Turcji. Począwszy od stycznia 2007 roku został zastąpiony Europejskim Instrumentem Sąsiedztwa i Partnerstwa.

pogłębieniem unii celnej oraz zapowiedziały znaczący wzrost zakresu współpracy finansowej. Komisja Europejska 6 października 2004 roku ogłosiła Raport Okresowy dotyczący zaleceń w sprawie postępu Turcji w drodze do członkostwa w UE oraz ocenę skutków akcesji Turcji do Unii¹⁷¹. Zdaniem Komisji Turcja w wystarczającym stopniu sprostała politycznym kryteriom członkostwa, przeprowadzając znaczące reformy prawne i administracyjne. We wspomnianym Raporcie zwrócono jednak uwagę na wciąż istniejące niedociągnięcia, jak chociażby brak przepisów umożliwiających dokonanie zmian w dziedzinie ochrony praw człowieka. Pomimo tego, Komisja Europejska zaleciła państwom członkowskim rozpoczęcie rozmów akcesyjnych z Turcją. Dnia 17 października 2004 roku Rada Europejska postanowiła, że negocjacje z Turcją rozpoczną się 3 października 2005 roku w oparciu o specjalne i szczegółowe ramy. W istocie rozmowy negocjacyjne zostały oparte na nieco innych zasadach niż z dotychczasowymi krajami kandydującymi do członkostwa. Do najważniejszych nowych warunków prowadzenia negocjacji należą przede wszystkim¹⁷²:

• zachowanie „otwartości” procesu negocjacyjnego (open ended process), co oznacza, że ostateczny wynik nie jest znany i nie może być gwarantowany przed jego zakończeniem. Innymi słowy, akcesja Turcji do Unii jest tylko postulatywnym stanem, a z samego faktu rozpoczęcia negocjacji nie wypływa jeszcze gwarancja uzyskania pełnego członkostwa¹⁷³;

• ustanowienie nowego kryterium akcesyjnego, którym jest zdolność Unii do przyjęcia nowych członków (absorbing capacity of the Union);

• rekordowa liczba rozdziałów negocjacyjnych, tzn. aż 35, przy czym negocjacje akcesyjne tradycyjnie są prowadzone w ramach Konferencji Międzyrządowej z udziałem Turcji i wszystkich państw członkowskich Unii;

• możliwość zawieszenia negocjacji akcesyjnych w sytuacji poważnego, trwałego łamania podstawowych zasad wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka oraz państwa prawa. Zgodnie z Ramami Negocjacyjnymi rozmowy mogą zostać zawieszone na wniosek Komisji Europejskiej lub 1/3 krajów członkowskich, popartych przez większość członków Unii (w praktyce natomiast wystarczy weto jednego państwa, gdyż otwarcie i zamknięcie każdego rozdziału negocjacyjnego wymaga jednomyślności);

171 Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, Recommendation of the European Commission on Turkey’s progress towards accession, COM(2004) 656 final.

172 Council of the European Union, Negotiation Framework for Turkey, Luksemburg, 3 October 2005.

173 Zapis ten jest wynikiem m.in. żądań Austrii, która postulowała by uniknąć bezpośredniej korelacji miedzy rozpoczęciem tureckich rozmów akcesyjnych a uzyskaniem pełnego członkostwa przez ten kraj.

• zasada ustanowienia ram finansowych na okres od 2014 roku jeszcze przed zakończeniem negocjacji akcesyjnych;

• zastrzeżenie długoletnich okresów przejściowych, odstępstw, szczególnych rozwiązań lub stałych klauzul ochronnych.

Równie ważnym wymogiem do pomyślnego rozpoczęcia oraz kontynuowania negocjacji była konieczność podpisania przez Turcję dodatkowego protokołu, dołączonego do jej Układu Stowarzyszeniowego z 1963 roku, który zakładał uznanie za strony porozumienia wszystkich państw członkowskich Unii, w tym rządu Cypru Południowego. W rzeczywistości miało to doprowadzić do uznania przez Turcję niepodległości Cypru, po raz pierwszy od 1974 roku. Rząd turecki podpisał protokół dodatkowy przed rozpoczęciem negocjacji, co jednak nie było równoważne z ratyfikowaniem go przez parlament turecki (do chwili obecnej tego nie uczyniono).

Strategia przygotowań Turcji do członkostwa została oparta na trzech filarach¹⁷⁴. Po pierwsze, na pełnej implementacji kryteriów kopenhaskich oraz wsparciu reform politycznych. Działania w ramach tego filaru są nadzorowane ze strony tureckiej przez grupę do spraw reform, w skład, której wchodzą: minister spraw zagranicznych, główny negocjator Turcji, minister sprawiedliwości oraz minister spraw wewnętrznych. Ze strony Unii jest to Komisja Europejska, która przygotowuje coroczne raporty monitorujące. Drugi filar opiera się na harmonizacji tureckiego prawa zgodnie z acquis communautaire Unii. Trzeci natomiast zakłada zbliżenie społeczeństw państw członkowskich Unii i Turcji poprzez wzmocnienie dialogu politycznego i kulturowego.

W październiku 2005 roku Unia, pod przewodnictwem Wielkiej Brytanii, rozpoczęła negocjacje akcesyjne z Ankarą. Brytyjski minister spraw zagranicznych Jack Straw wezwał Turcję do przyspieszenia reform wewnętrznych, wzmocnienia niezależności systemu sądownictwa, poprawy w zakresie podstawowych swobód, zapewnienia cywilnej kontroli nad wojskiem, a także poprawy sytuacji na północnym wschodzie kraju (zamieszkanym głównie przez Kurdów). W przyjętym mandacie podkreślono także, że w negocjacjach z Turcją mogą być rozważane długie okresy przejściowe, derogacje, szczególne rozwiązania lub stałe klauzule

174 W. H. Buiter, It's a long way to Copenhagen. Turkey’s Membership and Convergence with the European Union, Centre for European Policy Studies, Brussels 2006, s. 21.

ochronne w takich dziedzinach, jak dostęp obywateli tureckich do unijnych rynków pracy oraz możliwość korzystania z funduszy czy z dobrodziejstw wspólnej polityki rolnej¹⁷⁵.

Rząd turecki 17 kwietnia 2007 roku przyjął program dostosowania do dorobku prawnego Unii na lata 2007-2013. Trzy miesiące później przedstawił natomiast scenariusz planowanych zmian, które miały na celu wzmocnienie gospodarki, sporządzenie projektu nowej konstytucji oraz przyspieszenie reform niezbędnych do zbliżenia Turcji do Unii Europejskiej¹⁷⁶. Działania te podkreśliły deklarowaną przez rząd chęć kontynuowania negocjacji akcesyjnych, niemniej społeczeństwo tureckie i elity polityczne wyraziły rozczarowanie tempem i postępami powolnych rozmów akcesyjnych.

Postanowienia Partnerstwa dla członkostwa były dotychczas trzykrotnie rewidowane: po raz pierwszy w 2003roku, a następnie w 2005 (przyjęte przez Radę rok później) i w 2008 roku. Decyzja w sprawie zasad, priorytetów i warunków zawartych w Partnerstwie dla członkostwa Turcji w UE z 2008 roku uchyliła wcześniejsze postanowienia. Zmienione Partnerstwo wyznaczyło główne krótko- i średnioterminowe priorytety, które odnoszą się do zdolności spełnienia przez Turcję kryteriów określonych przez Radę w Kopenhadze w 1993 roku oraz wymogów ram negocjacyjnych przyjętych w 2005 roku. Założono przy tym, że cele krótkoterminowe mają zostać osiągnięte w ciągu roku do dwóch lat, podczas gdy

średnioterminowe w okresie czterech lat. Pierwsze z nich odnoszą się do kwestii dialogu

politycznego, demokracji i państwa prawa, dlatego też wskazują głównie na konieczność¹⁷⁷: •przestrzegania zasad demokracji i praworządności, w tym przede wszystkim: reformy administracji publicznej, systemu sądownictwa oraz utworzenia stanowiska rzecznika praw obywatelskich, dostosowania zasad cywilnej kontroli nad wojskiem do praktyk stosowanych w państwach członkowskich oraz wzmocnienie instytucji uczestniczących w walce z korupcją; •przestrzegania prawa międzynarodowego w dziedzinie praw człowieka, mniejszości narodowych, zapobiegania torturom i złemu traktowaniu, wolności wyznania, swobody zrzeszania się i wypowiedzi oraz wdrażania prawodawstwa związanego z prawami kobiet;

175

Turcja-UE: negocjacje rozpoczęte, „Wprost”, 10/2005.

176 Turkey's Programme for Alignment with the Acquis (2007-2013) (http://www.abgs.gov.tr/, dostęp: 18.11.2009)

oraz Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 października 2007 roku w sprawie stosunków UE-Turcja

(http://www.europarl.europa.eu/, dostęp: 18.11.2009).

177 Decyzja Rady w sprawie zasad, priorytetów i warunków ujętych w Partnerstwie dla Członkostwa zawartym z Turcją, 14216/05, Bruksela 5 listopada 2005 oraz: Council Decision of 18 February 2008 on the principles, priorities and conditions contained in the Accession Partnership with the Republic of Turkey and repealing Decision

•opracowania kompleksowego podejścia do zmniejszenia dysproporcji między regionami, a w szczególności poprawy sytuacji w południowo-wschodniej Turcji celem zwiększenia możliwości gospodarczych, społecznych i kulturowych wszystkich obywateli;

•podjęcia kroków w kierunku normalizacji stosunków dwustronnych między Turcją a państwami członkowskimi, łącznie z Republiką Cypryjską (wdrożenie protokołu dostosowującego układ z Ankary wobec wszystkich państw);

•zapewnienia realizacji zobowiązań podjętych w ramach Układu Stowarzyszeniowego oraz zdolności do przyjęcia zobowiązań wynikających z członkostwa.

Priorytety średniookresowe obejmują natomiast:

•kryteria ekonomiczne dotyczące zakończenia programu prywatyzacji, reform w sektorze rolnictwa, poprawy stabilności finansów publicznych i systemu ubezpieczeń społecznych, dalszego progresu w zakresie sektora edukacji i opieki zdrowotnej, modernizacji infrastruktury, szczególnie w obszarze energii i transportu, w celu wzmocnienia konkurencyjności całej gospodarki tureckiej;

•zdolność przyjęcia zobowiązań wynikających z członkostwa, w tym transpozycja i wdrażanie dorobku prawnego UE oraz rozwijanie zdolności administracyjnej w celu przyszłego przyjęcia