III. Stan gospodarki tureckiej w perspektywie akcesji do Unii Europejskiej…
2. Uwarunkowania demograficzne i kulturowe a rozwój gospodarczy Turcji
Republika Turecka jest jednym z największych krajów świata - tak pod względem obszaru jak i liczby ludności. W 2007 roku liczba jej mieszkańców przekroczyła 73 mln, co odpowiada 14,8% populacji całej Unii Europejskiej. Turcja charakteryzuje się ponadto szybszym tempem przyrostu naturalnego niż kraje UE (tabela 16). Zakładając, że zostanie zachowany podobny
267 Turkish Statistical Institute, (www.turkstat.gov.tr, dostęp: 15.11.2010) . 268 Biuletyn informacyjny wydziału…, op. cit., s. 2.
trend demograficzny, szacuje się, że w 2020 roku populacja Turcji będzie stanowiła blisko 18% ogółu ludności Unii. Tempo przyrostu naturalnego w Turcji zmniejszało się systematycznie do
średniego poziomu 1,2% w okresie 2005-2010. Zjawisko takie stanowi krok do wejścia w tzw. „złoty okres demograficzny”, który charakteryzuje się największym odsetkiem ludności w wieku produkcyjnym w stosunku do dzieci i emerytów. Podobna sytuacja miała miejsce w Azji Wschodniej w latach 80. XX wieku i przełożyła się na szybszy wzrost dochodu i poprawę konkurencyjności tamtych gospodarek.
Tureckie społeczeństwo jest stosunkowo młode, ponieważ udział osób powyżej 65 roku
życia sięgał w 2007 roku 6%, podczas gdy średnia dla Unii wyniosła 17%269. Kolejnym analizowanym miernikiem jest wskaźnik urbanizacji, który wykazuje wysoką dodatnią korelację z poziomem rozwoju ekonomicznego. Kraje wysoko rozwinięte charakteryzuje duży poziom zurbanizowania, np. w Belgii wynosi on 97,4%, a w Wielkiej Brytanii 90,1%270. W Turcji natomiast wskaźnik ten wzrósł z 59,2% do 69,6% na przestrzeni ostatnich 20 lat i obecnie jest niewiele niższy od średniej Unii Europejskiej.
Tabela 16 Zmiany demograficzne w Unii Europejskiej i Turcji w latach 1990-2010
wyróżnienie Liczba ludności [mln]
Tempo przyrostu naturalnego [%] Wskaźnik urbanizacji [%] 1990 2007 2020 1990-1995 2005-2010 1990 2010 UE 471,6 493,2 505,3 0,1 0,0 71,5 74,0 Turcja 56,1 73,1 83,9 1,8 1,2 59,2 69,6
Źródło: UNDP, Human Development Report 2009. Overcoming barriers: Human mobility, New York 2009.
W ostatnich latach coraz większą popularność w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju państw zyskują mierniki wykorzystywane w corocznych raportach Organizacji Narodów Zjednoczonych (ściślej UNDP – Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju). Rozwój społeczny według ONZ jest „procesem zwielokrotniania możliwości wyborów, przed jakimi staje każdy człowiek, osiąganym przez umożliwianie skutecznego działania oraz efektywnego
269
Tradycyjnie określając strukturę wiekową społeczeństwa bierze się pod uwagę czas życia od urodzenia. Alternatywny sposób uwzględnia drugi wymiar życia, czyli oczekiwaną długość jego trwania życia (tzw. nadzieję życia). Kraje z przewagą ludzi starszych i niską przewidywaną długością życia posiadają najwyższy udział ludności, której dalsze oczekiwane życie wynosi maksymalnie 15 lat. Odwrotnie jest w przypadku państw stosunkowo młodych, które charakteryzują się wysoką oczekiwaną długością życia. Turcja, obok Islandii, Irlandii, Albanii i Azerbejdżanu, może pochwalić się najniższym analizowanym wskaźnikiem, kształtującym się poniżej 9,9%, najwyższy odsetek obserwujmy zaś na obszarze byłego ZSRR
[Vienna Institute of Demography, European Demography Data Sheet 2008, http://www.oeaw.ac.at] 270 UNDP, Human Development Report 2009. Overcoming barriers: Human mobility, New York 2009.
wypełniania obowiązków. Na wszystkich poziomach tego rozwoju najistotniejszą rolę pełnią trzy czynniki: zapewnienie warunków umożliwiających długie i zdrowe życie, pełny dostęp do informacji oraz dostęp do środków pozwalających na zapewnienie przyzwoitego standardu
życia”271. Dochód jest z pewnością jednym z najważniejszych środków służących do osiągnięcia tych celów, ale nie jedynym, dlatego zwrócono uwagę na znaczenie wskaźników pozaekonomicznych przy ocenie zrównoważonego rozwoju poszczególnych krajów.
Wykres 5 Wartość HDI dla Irlandii, Rumunii i Turcji w latach 1990-2007
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: UNDP, Human Development Report 2009. Overcoming barriers …, op. cit.
Opracowanie UNDP z 2009 roku prezentuje różne wielkości opisujące zmiany demograficzne i gospodarcze w 182 krajach w oparciu o dane z 2007 roku272. Publikacja nie uwzględnia zatem wyników ostatniego kryzysu gospodarczego i dlatego w większym stopniu prezentuje długofalowe trendy niż bieżącą sytuację. Badania są przeprowadzane m.in. w oparciu o wskaźnik rozwoju społecznego, czyli HDI (human development index), który pozwala na pełniejszą ocenę poziomu rozwoju społecznego aniżeli PKB na jednego mieszkańca. Może on służyć jako kryterium przy hierarchizacji krajów według ich poziomu rozwoju cywilizacyjnego. Do jego obliczenia są wykorzystywane mierniki podstawowe, takie jak: średnia długość życia, wskaźnik umiejętności czytania ze zrozumieniem i pisania, ogólny wskaźnik skolaryzacji oraz
271 Tekst dostępny na stronie Ośrodka Informacji ONZ w Warszawie (http://www.unic.un.org.pl/, dostęp: 10.05.2010).
PKB per capita mierzony wg parytetu siły nabywczej. Indeks HDI przyjmuje wartości od 0 do 1, przy czym wielkości bliższe jedynce świadczą o wyższym poziomie rozwoju analizowanego kraju. Ponadto państwa są grupowane w cztery kategorie, do których należą najlepiej rozwinięte gospodarki (dla których HDI przyjmuje wartości powyżej 0,900), wysoko rozwinięte (HDI między 0,800 a 0,899), średnio rozwinięte (HDI między 0,500 a 0,799) oraz słabo rozwinięte (HDI poniżej 0,500).
Turcja (Tr) w raporcie z 2009 roku znalazła się na 79 pozycji z wartością HDI równą 0,806 i kwalifikującą ją do krajów wysoko rozwiniętych. Wynik ten odbiega jednak znacznie od
średniej unijnej, która w 2007 roku wyniosła 0,937, a dystans, jaki dzielił Turcję od przeciętnej
dla Unii był znaczny i wyniósł 0,131 (najlepiej rozwinięte kraje europejskie to: Irlandia (Irl) i Holandia (Nl) z wskaźnikami HDI równymi odpowiednio 0,965 i 0,964 (tabela 17)). Najgorzej spośród krajów Unii Europejskiej wypadły Rumunia (Ro) i Bułgaria (Bg), w przypadku których indeks wyniósł 0,837 oraz 0,840273. Zatem różnica w tym przypadku była znacznie mniejsza i wyniosła odpowiednio 0,031 oraz 0,034. Warto jednak podkreślić, że z roku na rok Turcja notowała wyższy indeks, a jej pozycja uległa wyraźnej poprawie w stosunku do 1980 roku, kiedy HDI był równy 0,628 (w 1990 roku 0,705, a w 2000 roku już 0,758). Porównując tempo zmian, jakie wystąpiło w Irlandii czy Rumunii można stwierdzić, że Turcja rozwijała się szybciej (wykres 5), ponieważ w okresie 1990-2007 turecki HDI poprawił się o 0,101, podczas gdy irlandzki o 0,086, a rumuński o 0,051.
Tabela 17 Wartości HDI i jego składowych dla wybranych krajów UE i Turcji w 2007 roku
kraj HDI oczekiwana długość życia wskaźnik alfabetyzacji (1999-2007) ogólny wskaźnik
skolaryzacji PKB per capita
pozycja PKB – pozycja
HDI pozycja indeks [lata] indeks odsetek osób
powyżej 15 roku [%] indeks [USD] indeks wartość
Irl 5 0,965 79,7 0,911 - 97,6 0,985 44.613 1,000 5
Nl 6 0,964 79,8 0,914 - 97,5 0,985 38.694 0,994 8
Bg 61 0,840 73,1 0,802 98,3 82,4 0,930 11.222 0,788 8
Ro 63 0,837 72,5 0,792 97,6 79,2 0,915 12.369 0,804 1
Tr 79 0,806 71,7 0,779 88,7 71,1 0,828 12.955 0,812 -16 Źródło: UNDP, Human Development Report 2009. Overcoming barriers …, op. cit.
273 Wśród wszystkich analizowanych 182 krajów najwyższy wskaźnik uzyskała Norwegia (0,971), najgorszy zaś Nigeria (0,340).
Biorąc pod uwagę wysokość PKB per capita okazuje się, że Turcja uzyskała wyższą wartość tego wskaźnika zarówno od Rumunii, jak i od Bułgarii. Równocześnie stanowiła ona zaledwie 29% wielkości notowanej w Irlandii. Metodologia sporządzania HDI opiera się na założeniu, że pojęcie rozwoju jest czymś więcej niż tylko wzrost PKB i dotyczy zmian jakościowych i strukturalnych. W przypadku pozostałych komponentów wskaźnika rozwoju społecznego Turcja odnotowała najniższe wartości ze wszystkich opisywanych krajów. Odzwierciedleniem tego stanu była ujemna różnica między pozycją tureckiego PKB (63 w rankingu ONZ) a HDI, która wynosi -16. To pokazuje, że status zdrowotny oraz efekty edukacyjne są niższe niż poziom rozwoju ekonomicznego. Najbardziej widoczna dysproporcja wystąpiła w odniesieniu do wskaźnika skolaryzacji, który w Turcji objął 71,1% ludności, podczas gdy w Rumunii 79,2%, a w Irlandii 97,6%. Podobnie jest z poziomem wskaźnika alfabetyzacji wśród osób powyżej 15 roku życia i tutaj między Turcją a Rumunią wystąpiła blisko 9% różnica. HDI uzupełniają trzy syntetyczne wskaźniki, które są skonstruowane w oparciu o podobną metodologię. Uwzględniają one poziom ubóstwa (HPI - human poverty index), dystrybucyjne efekty rozwoju według płci (GDI - gender-related development index) oraz udział kobiet w procesach decyzyjnych (GEM - gender empowerment measure).
Tabela 18 Wielkość HPI-1 i jego składowych dla Rumunii i Turcji w 2007 roku
kraj
HPI-1
prawdopodobieństwo
śmierci przed 40 rokiem życia (2005-2010) analfabetyzm wśród dorosłych (1999-2007) odsetek populacji pozbawionej wody pitnej (2006) dzieci niedożywione w wieku poniżej 5 lat (2000-2006) odsetek ludności żyjącej za mniej niż …dziennie: pozycja [%] [%] [%] [%] [%] $1,25 $2,00 Ro 20 5,6 4,3 2,4 12,0 3,0 2,0 3,4 Tr 40 8,3 5,7 11,3 3,0 4,0 2,7 9,0
Źródło: UNDP, Human Development Report 2009. Overcoming barriers …, op. cit.
Podczas, gdy HDI mierzy postęp danego kraju w jego rozwoju społeczno-gospodarczym, to miarą, która opisuje istniejące zaniedbania jest wskaźnik ubóstwa HPI. Wyróżnia się dwa jego rodzaje, tj.: HPI-1, który dokonuje pomiarów w krajach rozwijających się oraz HPI-2 stosowany dla państw rozwiniętych. Wskaźnik wyznacza linię ubóstwa na podstawie średniej ważonej trzech wskaźników obejmujących minimum zdrowotne, edukacyjne oraz warunków materialnych. Dla krajów rozwijających HPI jest opisany za pomocą następujących zmiennych: odsetka ludzi, których długość życia nie przekracza 40 lat i dorosłych analfabetów oraz
zaniedbań w zakresie ochrony socjalnej mierzonych procentem ludzi pozbawionych opieki medycznej i dostępu do wody pitnej oraz dzieci niedożywionych w wieku poniżej pięciu lat. Z kolei HPI-2 zawiera informacje na temat długości życia (chociaż granica, jaka tutaj została uwzględniona wynosi 60 lat), długookresowej stopy bezrobocia oraz poziomu analfabetyzmu funkcjonalnego. W obu przypadkach, tak w odniesieniu do HPI-1 jak i HPI-2, wyższa wartość wskaźnika świadczy o wyższym poziomie ubóstwa w danym kraju.
W 2007 roku turecki indeks ubóstwa wyniósł 8,3% i był wyższy od rumuńskiego o 2,7 punktów procentowych, wartości te usytuowały analizowane kraje odpowiednio na 40 i 20 miejscu w ogólnym rankingu (tabela 18). Na szczególną uwagę zasługują dwie miary, do których należą wspomniany już wcześniej poziom analfabetyzmu, który dla Turcji był blisko pięciokrotnie wyższy od rumuńskiego oraz odsetek ludności żyjącej poniżej umownej granicy ubóstwa, wyznaczonej przez możliwość skonsumowania równowartości co najmniej 2 USD dziennie, który był w Turcji ponad dwu i półkrotnie wyższy. Wskaźniki dotyczące prawdopodobieństwa śmierci przed 40 rokiem życia oraz odsetka dzieci niedożywionych były w Turcji nieznacznie większe niż w Rumunii. Natomiast zaskakująco wysoki dla Rumunii był procent ludności pozbawionej wody pitnej, który sięgał 12% (analogiczny wskaźnik w Turcji wyniósł 3%).
Tabela 19 Wydatki na zdrowie i edukację w wybranych krajach UE i w Turcji
kraj
wydatki publiczne na służbę zdrowia
(2006)
wydatki publiczne na edukację (2003-2006)
uzyskany poziom wykształcenia (% populacji powyżej 25 roku) per capita [USD] % całkowitych wydatków rządowych na ucznia w szkole podstawowej [USD] % całkowitych wydatków rządowych
podstawowy średni wyższy
Irl 2413 17,3 5100 13,9 40,0 31,2 26,4
Nl 2768 16,4 5572 11,5 34,8 38,6 26,0
Bg 443 11,9 2045 6,2 40,4 41,3 18,0
Ro 433 12,4 941 6,2 47,3 43,6 9,0
Tr 461 16,5 1059 - 76,8 14,7 8,5
Źródło: UNDP, Human Development Report 2009. Overcoming barriers …, op. cit.
Na jakość i standard życia obywateli wpływają także wydatki na służbę zdrowia i edukację poniesione przez państwo (tabela 19). W tym kontekście Turcja wypadła bardzo niekorzystnie na tle Irlandii czy Holandii, natomiast zasadniczo nie odbiegała od Bułgarii i Rumunii. Tureckie wydatki na służbę zdrowia były ponad pięciokrotnie niższe od irlandzkich i holenderskich, lecz
biorąc pod uwagę procent całkowitych wydatków rządowych uzyskały podobny poziom wsparcia (17,3% w Irlandii, 16,4% w Holandii oraz 16,5% w Turcji). Równocześnie skala tureckich funduszy przeznaczanych na zdrowie, zarówno w ujęciu wartościowym, jak i procentowym, przekroczyła bułgarskie i rumuńskie nakłady. Podobna sytuacja wystąpiła w odniesieniu do wydatków publicznych poniesionych na edukację. Nakłady skierowane do szkół podstawowych w latach 2003-2006, w przeliczeniu na ucznia i wyrażone w dolarach amerykańskich, sięgały 5.572 w Holandii, 5.100 w Irlandii, 2.045 w Bułgarii, 1.059 w Turcji oraz 941 w Rumunii. Nie zmienia to jednak faktu, że największy odsetek osób legitymizujących się zaledwie wykształceniem podstawowym był właśnie w Turcji i wyniósł 76,8%, podczas gdy w pozostałych państwach stanowił około 40%.
Przedstawiona analiza podkreśla, że turecka gospodarka odstaje od standardów zachodnich, niemniej część wskaźników opisujących jej rozwój społeczno-gospodarczy nie odbiega znacząco od notowanych w najuboższych obecnie krajach Unii Europejskiej, czyli Bułgarii i Rumunii.
W kontekście integracji Turcji z Unią Europejską bardzo istotnym i kontrowersyjnym aspektem pozostaje kwestia kulturowa. Według oficjalnych danych 99% społeczeństwa tureckiego stanowią muzułmanie. Co prawda wartość ta może być zawyżona, ponieważ, jeżeli ktoś nie deklaruje przynależności do innej religii, to automatycznie zostaje zaliczany do grona wyznawców islamu. Większość z nich stanowią sunnici, nie ma natomiast statystyk uwzględniających mniejszość szyicką czy alewitów274.
Powszechnie uważa się, że stanowisko islamu określa rolę kobiety w życiu społecznym, ograniczając ją do bycia matką i posłuszną żoną275. Wiele osób, w tym także same muzułmanki, nie zgadzają się z takim poglądem tłumacząc, że Koran nie zakłada marginalizacji kobiet w życiu publicznym, a taki stan jest wynikiem regionalnych tradycji czy plemiennych obyczajów oraz
274
Struktura narodowościowa przedstawia się następująco: Turcy 82%, Kurdowie 10%, Zaza 2%, Arabowie -1%, pozostali - 5% [PARP, Przewodnik rynkowy…, op. cit.].
275 Według badań opublikowanych przez biuro premiera Turcji, Recepa Tayyipa Erdogana 39% tureckich kobiet przyznaje, że ich mężowie na stałe stosują wobec nich różnorodne metody karania. Badania zostały przeprowadzone w 2008 roku i objęły 12.700 kobiet w wieku pomiędzy 15 a 59 rokiem życia. Wyniki badań są przerażające: jak podają ankietowane kobiety zastraszanie przyjmuje różną formę, np.: ciągnięcia za uszy, popychania, duszenia i bicia, a nawet grożenie pistoletem albo nożem. O przestępstwach na tle seksualnym wspomina 15% badanych tureckich kobiet, 7% przyznaje, że już w dzieciństwie były wykorzystywane seksualnie, a co dziesiąta informuje, że była bita również w czasie ciąży. Jedna trzecia wśród bitych rozważała co najmniej raz w swoim życiu popełnić samobójstwo z powodu takiego traktowania. Połowa bitych kobiet nigdy z nikim o tym nie rozmawiała, a jedynie 4% zgłosiło się na policję, natomiast co setna z pobitych szukała pomocy u innych osób, w tym w specjalnych ośrodkach pomocy [G. Ziętkiewicz, Turcja, kobiety, przemoc, islam, „Newsweek” (XII) 2009].
długowiekowej dominacji mężczyzn w świecie arabskim. Do oceny faktycznej sytuacji kobiet w Turcji posłużą dwa kolejne wskaźniki, tj. indeks zróżnicowania społecznego ze względu na płeć (GDI) oraz zaangażowania społecznego (GEM).
Pierwszy z nich wychwytuje różnice powstałe ze względu na dyskryminację płci badając ten sam zakres życia społeczno-ekonomicznego co HDI, z zachowaniem proporcji dla mężczyzn i kobiet. Im większa nierówność w rozwoju spowodowana względami płci, tym niższy jest krajowy wskaźnik GDI w stosunku do wskaźnika HDI. Drugi natomiast prezentuje stopień partycypacji kobiet w życiu politycznym i gospodarczym oraz ocenia możliwość ich czynnego udziału w podejmowaniu decyzji. Uwzględnia on dane dotyczące procentu kobiet zasiadających we władzach ustawodawczych i wykonawczych, a także zajmujących stanowiska kierownicze oraz odsetek pracowników wykwalifikowanych płci żeńskiej. Wskaźnik ten mierzy także wysokość zarobków kobiet [K] w porównaniu z dochodami mężczyzn [M] (tabela 20).
Tabela 20 Zróżnicowanie społeczne w wybranych krajach UE i w Turcji w 2007 roku
według wskaźnika GDI
kraj GDI oczekiwana długość życia [lata] wskaźnik alfabetyzacji [% ludności umiejącej czytać i pisać powyżej
15 roku życia] (1999-2007) ogólny wskaźnik skolaryzacji [%] szacowane zarobki [USD] pozycja wartość % wartości HDI K M K M K M K M Irl 10 0,948 98,2 82,0 77,3 100 100 99,1 96,2 31978 57320 Nl 7 0,954 98,9 81,9 77,6 100 100 97,1 97,9 31048 46509 Bg 50 0,839 99,9 76,7 69,6 97,9 98,6 82,9 81,8 9132 13439 Ro 52 0,836 99,9 76,1 69,0 96,9 98,3 81,7 76,7 10053 14808 Tr 70 0,788 97,7 74,2 69,4 81,3 96,2 66,3 75,7 5352 20441 Źródło: UNDP, Human Development Report 2009. Overcoming barriers …, op. cit.
Płeć jest jednym z kryteriów, które w istotny sposób mogą różnicować wartość wskaźnika rozwoju społecznego dla krajów. W przypadku analizowanych państw różnice te nie były duże, przy czym największewystąpiły w Turcji, gdzie HDI wyniósł 0,806 a GDI 0,788, czyli stanowił 97,7% wartości wskaźnika rozwoju społecznego. W Irlandii był natomiast równy 98,2%; Holandii 98,9%, a Bułgarii i Rumunii 99,9% wartości HDI. Badając składowe GDI można odnotować, że w Turcji wszystkie pozycje, poza oczekiwaną długością życia, odznaczały się znacznie niższymi wielkościami dla kobiet niż dla mężczyzn. Podczas gdy turecki wskaźnik alfabetyzacji w przypadku mężczyzn był na nieco niższym poziomie niż w Bułgarii czy Rumunii,
to w odniesieniu do kobiet różnica ta była olbrzymia i wynosiła 15%. Jedynie 81,3% kobiet w Turcji posiadało w 2007 roku umiejętność czytania i pisania, natomiast w krajach rozwiniętych blisko 100%. Niekorzystna sytuacja wystąpiła także w ramach wskaźnika skolaryzacji, który dla tureckich kobiet wynosi 66,3%. Wartość ta była niewiele wyższa od analogicznej notowanej np. w Ugandzie (61,6%), która zajęła 131 pozycję biorąc pod uwagę GDI, a 157 w przypadku HDI.
W pozostałych analizowanych krajach, z wyjątkiem Holandii, wystąpił wyższy poziom skolaryzacji wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Odzwierciedleniem stosunkowo niskiego poziomu wykształcenia kobiet w Turcji mogły być m.in. różnice w wysokości przeciętnych zarobków kobiet i mężczyzn. We wszystkich krajach wystąpiła podobna, niekorzystna dla kobiet sytuacja, ale w Turcji ta różnica jest blisko czterokrotna.
Tabela 21 Zróżnicowanie społeczne w wybranych krajach UE i w Turcji w 2007 roku
według wskaźnika GEM
kraj GEM kobiety w parlamencie udział w kierowaniu i zarządzaniu kobiety na stanowiskach specjalistów i pracowników technicznych stosunek zarobków kobiet do zarobków mężczyzn kobiety na stanowiskach ministerialnych pozycja wartość [%] [%] [%] [%] Irl 22 0,722 15 31 53 0,56 21 Nl 5 0,882 39 28 50 0,67 33 Bg 45 0,613 22 31 61 0,68 24 Ro 77 0,512 10 28 56 0,68 0 Tr 101 0,379 9 8 33 0,26 4
Źródło: UNDP, Human Development Report 2009. Overcoming barriers …, op. cit.
Poziom zaangażowania tureckich kobiet w życiu politycznym i zawodowym również odbiega od standardów w krajach rozwiniętych (tabela 21). Porównanie wartości wskaźników GEM dla Turcji w stosunku do innych krajów, powoduje zmianę o 22 pozycje w dół jej indeksu na liście rankingowej HDI. W 2007 roku odsetek zajmowanych przez kobiety miejsc w tureckim parlamencie wyniósł 9% i był porównywalny z danymi dla Rumunii czy nawet Irlandii. Zupełnie inaczej wyglądało zestawienie z Holandią, w której udział kobiet w pracach parlamentu był znaczący i sięgał blisko 40%. Bardzo mały procent tureckich kobiet zajmowało stanowiska kierownicze, ponieważ jedynie 8% wśród kadry zarządzającej stanowiły właśnie kobiety (przeciętnie cztery razy mniej w relacji do pozostałych krajów). Jedna trzecia pracowników technicznych i specjalistów w Turcji była płci żeńskiej i był to najniższy wynik spośród
analizowanych państw. Liczba kobiet na stanowiskach ministerialnych w tureckim rządzie była kilkakrotnie niższa w porównaniu do sytuacji w Holandii, Bułgarii i Irlandii.
Warto jednak zaznaczyć, że w ostatnich latach niewielkiej, ale jednak pozytywnej zmianie uległo zaangażowanie tureckich kobiet w życiu zawodowym i politycznym. W Raporcie UNDP z 2000 roku, uwzględniającym dane z 1998 roku, zarówno wskaźnik GDI, jak i GEM były niższe i wynosiły odpowiednio 0,726 oraz 0,321. Nadal jednak Turcję dzieli duży dystans w tym zakresie w stosunku do innych krajów.