VI.2
Droga lëdzczégò żëcô
... Czło wiek òd Bòga wëchôdô i do Bòga ji dze ste gną żëcô jaż na drëdżi sztrąd, gdze blós wiecz ny wid i nôdze ja ja wer no tą sã sta je. Nim jed nak tam duń dze, mùszi przeńc pò pôcór -kach chwil, bez dôkã zwąt pie niô i par mie nie szczescô, bez kòmùdnosc wësztramòwó ną jaż do bó lu i re dotã kła dłą ce niusz czim szlëjrã midzë dniã a no cą. Takô je dro ga kòżdégò czło -wie ka, chtëren... mùszi jic pò tra pach żëcégò, jaż stłëcze sã zbón nafùlo wó ny brza do wi ma chwi la ma i złó mie sã krãcëszk, i wpad nie do òstat ny stëdni...
Czej na sta chwi la, za czął jic zégar żëcégò kòżdégò z nas w ma klew nym môlu i wëzna czo -ny gòdzënie. I nie je to żó den trafùnk, że jô, że të, że më tu w wiãkszim dzélu ze szłi rodzëlë sã na Kaszëbach, na ze mi wëmùjkó ny przez słuń ce jaż – tam -sam – do ja łowégò piôseczkù i sza roscë pól nëch ka mie ni; nie je trafùnkã, że czas dlô naj za czął sã nad Redënią, w mòd roscë kaszëbsczich je zór, w to warzëstwie zastëgłi prze szłotë kòżdégò smùgù i gór czi, w zwã -kù mòwë i zwëczë erbòwó ny pò star kach sztôłtã jan ta ro wi kòrón czi, chtërna przedërcha jaż do dzysészégò dnia...
To je je den cząd prôwdë ò nas, ò naj żëcym, ò naj òbrzészkù co do Bòga, co do prze szłotë i przińd noscë naj Krôjnë; to je przëbôcze nié ò naj wiérno ce za dó ny i za pi só ny bòsczim tintã w ksąż ce żëcô kòżdégò z nas.
Ale je jesz drëdżi cząd ti prôwdë ò nas..., drëdżé re miã bòsczich szëków co do naj domôków Kaszëbów. Rób ta so bie ze miã znie chó ną – zna czi: kòchôjta jã, miej ta starã ò ji roz wicé, dbôjta ò mòwã, nôùkã i zwëk – ò to wszëtkò, co je swój sczé i na sze, a co przez la ta je wëpia sto wóné mòrdënkã i wia rą w nôswiãtszą sprawã. Ser ce czło wiekòwi pãkô, czej wi dzy, jak wie le je ta czich, chòc z na szich, co za miast bëlno òbra biac, pi ska ją kaszëb-ską ze miã i rëją ji brózdë, czwòrda ją pò ji brza dze, a dlô se wëbiéra ją wied no nôlep szi kłos...
Òbùdzta sã Kaszëbi, bò ju je nôwëższi czas! Wińdz ta ze spikù do prôwdzëwégò wi du i prze stań ta lôtac za falszëwim ma nie widã, co błą dzy pò bło tach.
J. Wal kusz, Sztrądã sło wa, Lu blin 1996, s. 46-50
1. Jakô je dro ga lëdzczégò żëcô? Wëczëtôj to z pierszégò aka pi tu tek stu.
– Wëpiszë pòso bi cą wszëtkò, we dle czegò przechôdómë w żëcym i zwrócë bôczënk na snôżé ar ti sticzné spòsobë òbra zo wa niô ùżëté dlô nada niô òpisënkòwi krëjam notë i zadzëwie niô.
– Òmó wi zna cze nia skrëté w pòsob nëch òbra zach i traf nosc do-bòru sło wiznë, np. dôka zwąt pie niô – dôka jak no cos szarégò, kòmùdnégò, z czegò ni ma wi dzec nick da li, stôwómë sã sle pi, a stąd ka ju le no krok do zwąt pie niô.
2. Zdrzë na drëdżi aka pit. Z jaczégò dokazu je wzãti mòtiw zégra żëcégò, chtëren za czinô jic, czej sã ro dzymë i stôwô w gòdzënie smiercë? Jaczémù z kaszëbsczich pi sa rzów na pi selë na pòm-nikù sło wa, co w nich je gôdka, że sta nął zédżer...? bëlnym chce Kaszëbą bëc, ten...
– Prze łożë czwôrti aka pit tek stu na pòlsczi jãzëk.
4. W téma ce wëstą pi ło słowò „fakùlta tiw ny”. Szukôj w sło wa rzu, co òno òznôczô i za piszë jegò zna cze nié.
– Témat je dosc spiérny. Czë mòże chto bëc fakùlta tiw nym Ka -szëbą? Pòpro wadz ta diskùsjã w tim téma ce.
5. Fakùlta tiw nym Kaszëba gwësno ni mòże bëc, ale je den z ka-szëbsczich zwãków gwës jo. Ò ja czim z nich gôdka, do wiész sã pò przeczëta nim dia logù.
ste gna – ścież ka
kòmùdnosc – zwąt pie nie wësztramòwó ny – na cią gnię ty,
wy pro sto wa ny trapë – scho dy krãcëszk – wir, trą ba ma klew ny – na ma cal ny trafùnk – przy pa dek mùjkac – gła skać
146
6. W pòdónëch ni żi zda niach wëbierzë pa sowné z tekstã dia logù òdpòwiedzë:
I Drëch nie se:
a) aczkã b) ha czi -pa czi c) ar batã d) héwel II. Ha czi -pa czi to:
a) bóm czi b) in stru men ta c) paczétë d) nôrzãdza III. Mëmka knôpa je dze na:
a) rënk b) tôrg c) wie selé d) Hél IV. Knôp nie se na ba no wisz cze:
a) paczétë b) lëstë c) ta sze d) ruch na V. Ba no wisz cze to:
a) przy sta nek PKS b) po cze kal nia c) dwo rzec PKP d) sklep
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË
B. Pòsta wi to hewò! A kùresz ce rzeczë, gdze të z tim ji dzesz?
A. Ni mùszisz tegò tak hoc kac, më doch temù nick nie zro -bimë.
C. Wiéta wa, mòja mëmka je dze do cot czi na Hél. Sa ma jesz do pijô do ma har batã, a mie wësła wprzódk z ny ma paczéta -ma na ba no wisz cze.
A. To cëż të tuwò ro bisz?
C. Jô bë mógł ham kac do ma pòkrzésnik, ale bar żi òd tegò jô chcôł wóm pòka zac no wą har mó nikã, co jô dostôł na Gòdë.
B. Co të gôdôsz, kò to doch je brëmza, a nié har mó ni ka.
C. A mòże jo. To nie je wôżné. Jô wa ma le pi za grajã, bò do ma mie nëka ją. Gôda ją, że to holëje pò całëch chëczach i nie je do wëtrzi ma niô.
A. Mòże le pi nié! Dôj le ji pòkù, bò sã jesz pòpsëje abò jesz co.... Wiész, móm ùdbã! Chcemë so le pi pòwtórzëc sło wa, jaczé sã za czi na ją òd lëtrë „h”.
B. Ta lëtra mie sã ba ro wi dzy.
A. Në jo, a zna je ta wa na pitk na lëtrã „a”?
B. Kò gwës! To je ar ba ta.
A. Ba ro do brze. Òkróm ar batë më wëmie nilë: ewòle, aczi pa -czi, ań del, aj takòwac, ar mó ni ka...
C. Ale przed tim më je wëmôwielë ji na czi!
A. Bò w kaszëbi znie „h” mòże bëc wëmôwióné i pi sóné, a mòże gò téż pòmi nąc i Kaszëbi czãsto to ro bią.
B. To òznôczô, że „h” je fakùlta tiwné – mòże gò wëma wiac i pi sac, a chto chce, ten ni mùszi te ro bic.
włôsny tekst au tor czi – D. Pioch
VI. Brëmza to ji na czi:
a) kòbza b) sznëra c) har mó ni ka d) bróm top VII. Zwãk „h” je w kaszëbi znie:
a) fakùlta tiw ny b) je di ny c) nieùżi wó ny d) stôri VIII. Dia logòwi na pitk na „a” to:
a) amòl b) arak c) ar ba ta d) ajer
IX. Wôżné wia domòscë ò pisënkù zwãkù „h” są:
a) na za czątkù dia logù b) we we strzódkù dia logù c) na kùńcu dia logù d) ni ma tu ta czich wia domòsców X. Pòkrzésnik, ò ja czim je gôdka w dia logù, jôdô sã:
a) re no b) w pôłnié c) wie czór d) to nie je môltëch
7. Pòdczorch nij w tek sce dia logù te zda nia, co są zrze szoné z pi-sënkã i wëmòwą „h” w kaszëbi znie.
Wia domòsce ò tim za piszë w ze sziwkù.
8. Òbrzeszë w tek sce dia logù òłówkã wszëtczé sło wa z fakùlta -tiw nym „h”.
Przeczëtôj tekst dia logù, rôz ze zwãkã „h”, a drëdżi rôz bez niegò.
9. Wëpiszë przë kładë jinëch słów, gdze pòjôwiô sã fakùlta tiw-né „h”.
10. W słowach wzãtëch z tekstu – Czej nasta chwila, zaczął jic zégar żëcégò kòżdégò z nas w maklewnym môlu i wëznaczony gòdzënie.
– pòjawił sã dosc znóny w kaszëbsczi lëteraturze mòtiw zégra.
Nen sóm zédżer stôwô w òstatny gòdzënie człowieczégò żëcô.
Symbòl je tak ugwësniony w lëdowëch wierzeniach, że do dzysô w gòdzënie smiercë zascygô sã na ni zégar.
– Spróbùj spòrządzëc spisënk lëteracczich dokazów, w jaczich pò-jawił sã mòtiw zégra, co zaczął jic przë narodzenim, abò sta nął w gòdzënie smiercë.
11. Kòmù zégar żëcégò zaczął jic na Kaszëbach, nen mô òbrzészk co do przeszłotë i przińdnotë swòji krôjnë.
Òstatny akapit z tekstu J. Walkùsza je òdezwą do Kaszëbów:
Òbùdzta sã Kaszëbi, bò je ju nôwëższi czas! Pòdobné słowa czerowôł do bracynów ju w XIX stolecym Florión Cenôwa, zwó ny dlôte Bùdzëcelã Kaszëbów. Ni mòżemë tej bëc fakùltatiw -nym Kaszëbą, co je nim blós tedë, czej mô z te zwësk.
– Napiszë wëpòwiesc, chtërna zacznie sã òd słów ks. Walkùsza.
148