VII.2
Jidã przez pòle ë wlokã za so bą jesénną dôkã ë smùtk.
Jidã na smãtôrz, na grobë niosã fùl gôrzcë ża łobë ë smùtk.
Kładã tu kwiatë, smùtk ë żôl na snu wiecznégò bëcô môl na grób.
Kłopòtë, re dosce twòje chùtkò stac sã ma ją mòje, nasze.
W spadkù dómë téż swòje żëcé, re dosce, smùtk ë całé bëcé naszé
tim, co pò nas na swiat prziń dą ë òni z tą prôwdą zéńdą
ze swia ta.
Jed ni drëdżim nio są w spadkù przekôz żëcô, kąsk zdobëtkù ze swia ta:
żôl ë smùtk.
B. Bork, Lëdzczé trwa nié, [w:] Lesôcczé pòwiôstczi ë jiné dokazë, We je rowò 2002, s. 162
3. Czë zgôdzôsz sã z òso bą lirëczną, we dług chtërny lëdzczé żëcé, to blós smùtk i żôl?
Tej czemù je wied no tak żôl żëcégò i ma ło chto z do bri wòlë chce òdeńc ze swia ta żëwëch?
Stwòrzë spisënk słuń co wëch stro nów żëcô. W twòjim zestôwkù mô sã na lezc przënômni dzesãc argùmeń tów.
4. Co kòżdé pòkòle nié prze kazëje pòstãpnémù? Wëpiszë zgód no ze sło wa ma wiérztë.
– Kòżdé pòkòle nié mô swój czas jak spiéwô mùzyczné kar no Kom -bi. Przeczëtôj sło wa re fre nu pio sen czi Pòkòle nié:
– Wëpòwiédz sã na témat zakùńcze niô re fre nu. Czë takô sy tu acjô je mòżlëwô? A skòrno nié, to pro wadz ta diskùsjã, co ro bic żebë nie mar no wac dónégò cza su i òsta wic pò se jak nôwi cy, nim prziń dze òdeńc w céń.
5. Na to, że kaszëbi zna i Kaszëbi trwa ją ju tëli wie ków, skłôdô sã wie le ele meń tów. Przez czi le przińd nëch zajãców mdzemë gôde -lë ò tim, co ji pòmôgô trwac i sã roz wi jac.
Jed nym z ele meń tów je sóm jãzëk i jegò znan czi.
– Przeczëtôj uwôżno pòdó ny ni żi tekst:
To wszyst ko trwa za dłu go.
Jak dłu go to jesz cze bę dzie trwa ło?
Ale to wszyst ko trwa!
Cie ka we, czy on wy trwa w swo im po sta no wie niu?
Jak dłu go ja mam jesz cze trwać na po ste run ku?
Każ de po ko le nie ma wła sny czas Każ de po ko le nie chce zmie nić świat Każ de po ko le nie odej dzie w cień A na sze? nie
Ka szubsz czy zna dzi siej sza i ta, któ ra zna na jest od XIX wie ku, ma sze reg spe cy ficz nych cech ję zy ko wych de cy du ją cych o jej od ręb no ści wo bec ję zy ka pol skie go oraz są sia du ją cych z nią od po łu -dnia dia lek tów pół noc no pol skich.
178
– Wëpiszë w punk tach nôwôżniészé sprawë, co wëwiéra ją cësk na apart nosc kaszëbiznë.
6. Dlô ùtrwa le niô wiédzë ò nôwôżniészich jãzëkòwëch znan kach ka -szëbiznë wëkònôj cwiczënczi na spòdlim pòdó nëch ni żi tek stów.
a) Przeczëtôj mitkò zwãczi „sz”, „ż”, „cz”, „dż”
– Wëpiszë z tek stu co je z bòkù sło wa ze zwãka ma „cz”, „dż”. Do -piszë do nich taczé jich pòstacë (nierôz wzãté z pòlaszëznë), żebë bëło widzëc wëmianã „k”, „g” na „cz”, „dż”.
b) Jaczé błãdë wkradłë sã do tek stu co je niżi?
Pòpra wi je i za piszë pòprawné pòstacë.
Ò ja ką jazëkòwą znankã w tim wëjimkù ji dze? skrzëpczi, ten mu szi miec dżibczé no dżi. Temù, co mô taczé dżibczé no dżi, nie je pòtrzébny ta czi dłu -dżi -dżib czi czij, le krótczé òble cze nié. Tej òn mdze lôtôł jak ptôczi i nie mdą mù pòtrzebné pru sczé pół trojôczi.
Rôz zymk, mi łot ny knôp z pôłnia, za błą dził dzie lud niedéżny, nie pła cze, nie kòchô.
Żôrotnô chëcz bez wi du, céru, w lo dzie nie śmiechù, śpiewù, cie pła – le barch głëchi.
S. Bieszk, Kaszëbsczé ser ce Fonetyka
– dział językoznawstwa obejmujący badanie dźwiękowej strony języka, nauka o głoskach i literach.
Morfologia – dział gramatyki obejmujący słowotwórstwo
i fleksję; nauka o budowie i odmianie wyrazów.
c) Do piszë punktë, co felëją nad nie chtërny ma „e”.
d) Na nor dowëch Kaszëbach, gdze mómë przëzwãk, co przòpôdô w roz ma jitëch môlach wëra zów (mòże téż pa dac na przedòstat ną szla bizã jak w po laszëznie), je téż òsoblëwi przëzwãk na òstatny szla bizë.
Na pôłniowëch Kaszëbach, òsoblëwie na Gò chach, mómë przëzwãk, co czãsto pôdô na pier szą szla bizã wëra zu.
Òkróm tegò Kaszëbi ma ją jesz ce ka wą pòstac kòlum nowégò przëzwãkù. Ta czi je nô czãsz czi spòti kó ny na strzédnëch Ka -szë bach.
– Za piszë wia domòscë ò przëzwãkù w ka -szë bi znie i ò jegò ôrtach.
7. Kawel, namienienié, nômiana, dopùst – to synonimë tegò, co pò pòlskù je zwóné los.
Z namienienim nie dô sã wòjowac, niech -tërne rzeczë, chòcbë më nie chcelë, i tak sã wëdarzą. Wiedzôł ò tim dobrze titlowi bò hater pòwiescë A. Majkòwsczégò. Nié tël kò òn w kùńcu, bò i jiny czãsto pòw -tôrzelë: Co kòmù namienioné, to gò nie minie.
– Polskô spiéwôczka, Anna German, spié wa czedës snôżą piesniã ò lëdzczim kaw lu.
Przełożë jã na kaszëbsczi jãzëk, bò w ni je wiele prôwdë ò żëcym.
Nie spiéwôj pùsti no ce, z dôle ka mergô wid – ka szebskô mòwa snôżô jesz lep szich dożdô dni!
Jak wòjôrz stojã z bar nią przez dłu dżi, dłu dżi cząd i bar niã wiôldżé kar na sło wiań sczich stôrech słów.
Człowieczy los Człowieczy los nie jest bajką ani snem.
Człowieczy los jest zwyczajnym, szarym dniem.
Człowieczy los niesie trudy, żal i łzy.
Pomimo to można los zmienić w dobry lub zły.
Uśmiechaj się, do każdej chwili uśmiechaj, na dzień szczęśliwy nie czekaj, bo kresu nadejdzie czas, nim uśmiechniesz się chociaż raz.
Uśmiech odsłoni przed tobą siedem codziennych cudów świata.
Tęczowym mostem zapłonie nad dniem, co ulata. do każdej chwili uśmiechaj, na dzień szczęśliwy nie czekaj, bo kresu nadejdzie czas, nim uśmiechniesz się chociaż raz.
Uśmiechaj się, uśmiechaj się!
180
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË
Tak wsta wac, cobë le renëchnëch par mie ni nie zre nic Tak słëchac, cobë le cëchòsc ùczëc, słu nuszkò òbez drzec, ze miã pòczëc,
Lëftu na brac ë jic na nie do zdrzó ną wa nogã.
Chòdzëc jak dzeckò ë czëc – bë bôczëc jak bri za mùjkô skarń, Jak sta latné bómë szëmią pò naszémù cénią ùrôcza jąc, Jak słuń ce da je chwat, bë móc do przódkù sã piąc, No dżi mòczëc w rzéce, midzë brzãczny ma mëga ma Ë wi cy nie darwô bëc nick, blós òddëchac.
Sedzôł jô czësto kòle rzéczi, ji szept béł mòwą dlô mòjich ùszów, wsze le jaczé jãzëczi tam sã miészałë. Ptôchë se dzałë mie na re -mio nach, przëcy skałë sã do mòji skar ni, a jô kôrmił je łza ma, chtërne bëłë tak ba ro słodczé. Òne brałë te jan ta rowé kro ple swòji ma ma lin czi ma dzób ka ma i pò bòżémù, z błogòsła wie nim, sã ni ma dze liłë...
Wzérôł jô na chëcz. Drze wia ny, bôjkòwòbiôłi bùdinôszk. Béł òn schòwó ny we strzód la sów, gdze je zo ra są żëwi ma szpégla ma, gdze rzéczi òplą ti wa ją pòla, smùdżi, górë, jakbë pôlce òd rãczi trzëma jącé skôrb...