V.5
Prze mi ja nié Ja czi dzyw ny je terô nen swiat?
Ja czi przesztôłco ny, ta czi jin szi...
To swiat lëdzy wied no zma rachòwó nëch, chcëwëch na zôpłatã ë wiôlgą ka rierã.
To swiat samëch kòmpùtrów ë jin szich cëdów tech ni czi,
chtërne ma ją za stą pic lëdzką robòtã.
To swiat, w chtërnym je den sã z drëdżégò wied no wëszczérzô
ë nick nikòmù nie zro bi bezzwëskòwno.
To swiat, gdze ni ma ju lëdzy, chtërny żëją rów nak jak rodzëna, chtërny wied no so pòmôga ją w cãżczi robòce.
Nicht na nick ni mô cza su ë chãcë, bò wied no je lëdzóm ma ło...
Le no czło wiekù, të nie mdzesz wied no żił ë të sã òpa miãtôj!
Za trzim sã czasã ë pòmëslë ò se sa mim.
Ò tim, co të dëcht dobrégò w żëcym zro bił.
Ja czi të béł dlô jin szich lëdzy?
Jak të swòjã piel grzimkã pò tim żëcym òdbéł?
Mòże pò bòżémù, a mòże dëcht ji na czi?
Ma ciej Do rau, Prze mi ja nié, „Zymk”, nr 3, s. 12 zma rachòwó ny – zmę czo ny
wëszczérzac sã – na śmie wać się bezzwëskòwno – bez in te re sow nie
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË
1. Czegò mòżemë sã domëszlac ò òso bie li ricz ny z wiérztë na spòd -lim słów tek stu?
– Co je przëczëną ta czi lirëczny gôdczi?
– Jaczé wôrtnotë są w żëcym nôwôżniészé?
2. Chto je ad re satã wiérztë? Ùdo ka znij swój sąd wëjim ka ma tek stu.
3. Czë wiérzta mô òpti mist ną, czë pe sy mist ną wëmòwã? Nim rów -nak sã wëpòwiész, pòmëslë, czë wiész, co ne sło wa òznôcza ją.
Mòże spraw dzysz w sło wa rzu.
4. We wiérzce je na gro ma dzo nëch wie le zwãków „sz”, „ż”, „cz”,
„dż”, chtërne nôle żi czëtac mitkò. Spróbùj czëtac tekst jesz rôz z òsoblëwim bôczënkã na mitczé zwãczi.
– Do brim przi kładã na cwi cze nié mit czi wëmòwë „sz, „ż”, „cz”,
„dż” są Kaszëbsczé nótë.
Przeczëtôj nótë nôle pi, jak blós pòtra fisz. Spiéwôjta je razã z drëcha ma.
5. W Kaszëbsczich nó tach wëstãpùją sło wa, co przënôléga ją do dwùch dzélów mòwë (jist ni ków i znankòwni ków). Są téż taczé, co sã skłôda ją z jist ni ka i znankòwnika. Pòdzelë je na kar na i wpi-szë do zestôwkù.
Kaszëbsczé nótë
134
6. Kòżdi z wa ji niech wëbie rze je den z ele men tów pòkôzónëch w nó tach i òpi sze cos, co je taczé jak òn, np. prosté: Szlig do sza cha na rëbë mùszi bëc pro sti, ni mòże miec krzëwi znów, bò bë gim sã w nich plątôł. Òd jegò pro stoscë zanôlégô ca łi pòłów.
Nôle pi, żebë òn béł pro sti jak swiéca.
Starôjta sã ùżëc jak nôwi cy ra zy wëbrónégò sło wa abò jegò pò -chód nëch czë sy no ni mów.
7. Dze limë sã na sztërë kar na. Kòżdé kar no szëkùje no wi tekst nó -tów. Nôprzód ka wëmie ni wómë co drëdżi ele meńt na cos jin-szégò (ale tak, żebë rimë òstałë), pó zni òstôwiómë pò starémù le co trze cy, a resztã mie niómë.
Kòżdé kar no mùszi swòjã wersjã nó tów za spie wac.
8. W tek sce nó tów są zwãczi, co ò nich je gôdka w téma ce, tj. „sz”,
„ż”, „cz”, „dż”.
Pòdsztrëchnij w tek sce nó tów wszëtczé te zwãczi. Czëtôjta sło -wa, w chtërnëch te zwãczi wëstą piłë.
– Przeczëtôj taczé pòlsczé sło wa: droż dże, bicz, szcza pa, ża ba, dżem, leszcz, mło dzież.
– Czim ji na czi sã kaszëbskô wëmòwa zwãków „sz”, „ż”, „cz”,
„dż” òd pòlsczi wëmòwë?
– Za piszë wnio sczi zrze szoné z wëmòwą i pisënkã zwãków „sz”,
„ż”, „cz”, „dż”. Żlë môsz z tim ji wer, pòmòże cë szkól ny.
– Spiéwôj jesz rôz kaszëbsczé nótë, ale terô ju na gwës wëmawiôj mitkò zwãczi „sz”, „ż”, „cz”, „dż”, bò òne są w lëte rac czi kaszë-bi znie mitczé.
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË
jist ni czi znankòwni czi jist ni czi ze znankòwni kama
ROBÒTA
DLÔ PÒKÒLE NIÓW V.6
Z głãbòczégò dna do wi du
– Nie żôl mie, że ùmrzéc mùszã. Dzãkùjã Bògù, że ze mia mòja kaszëbskô na òdpòczink wiecz ny przëji mie mòje kòsce. Ale rôd bëm jesz tëli żił, żebë to bie w rãkã dac nitkã, pò chtërny të bës da li szedł kù kłąbkòwi. Bò ce bie wëbra ła kró le wión ka pòd kòru -no wó ną jarzãbi ną, jak mie. Wiédz, że i jô jã tam widzôł!
Ale jô nie rozëmiôł, do kąd òn cy gnął swòjã gôdkã i mù to pòwiedzôł. A òn òdrzekł:
– Zrozëmiesz pózd ni! Rzekã cë tëli: Czej jem jachôł òkrãtã pò wiôl dżich mòrzach, widzôł jem dzywné z dna mòrsczégò ro -snącé nibë drze wa. Ale to ni żódne drze wa, le bùdowë mòrsczich stwòrów, chtërne ùcza łi lëdze zna ją. A zo wią te bùdowë kòra-la mi. Kòżdé jich pòkòle nié zbùdëje ka wa łuszk tegò drze wa i ùmiérô, a na wetk jich grobë są cząst ka mi jich bùdowë, ro -snącë wied no w górã kù niebù i słuń cu. Po nie prze li czo nëch pòkòle niach drze wa kòra lowé do sy gną kù resz ce wiérzchù wòdë. Tej na nich ùsad nie ze mia, a rãka Bòskô za se je na ni zwierzãta i roslënë. Bôczë, chłopkù, że w lëdzczim swie ce na ten przikłôd sã dze je. Nié òd ra zu z głãbòczégò dna swia ta bùdo wa lëdzkô ùro snie do wi du, bë Pón Bóg na ni pisôł swòje dze je. Ale mnodżé pòkòle nia prôco wac i ùmiérac mùszą, bë drzewò jich żëwòta do sy gło pòtrzébny wëżawë. I lëdzczé dze je mògą jic ta ką dro gą: Wëro snie nôród na wiérzch i pòsta wi zómk swòji chwałë. Ale dunë i wiatrë mòrsczé za le ją gò i zrzu cą w głãbią, skąd wëszedł. Za pad nie zómk i trze ba prôcë wie le pòkòle niów, żebë gò wëdwi gnąc na wiérzch. Jô pùdã do grobù, a të pùdzesz miedzë lëdzy i prôcowôł bãdzesz nad wëdwi gnie -nim za padłégò zómkù.
A. Maj kow ski, Żëcé i przigòdë Remùsa, Gdańsk 2006, s. 117-118
Kòral
136
1. W wëjimkù Żëcégò i przigòdów Remùsa gôda ją ze so bą wa sta Jó zef i Remùs. Òpòwiédz, ò czim jes przeczëtôł.
2. Wa sta Jó zef chce, żebë Remùs wëkònôł ja kąs prôcã, ale nie mó -wi mù tegò pro sto, le szukô pa sow nëch pò-wiôstków.
Të ju dosc tëli wiész ò żëcym Remùsa, jegò de ji, zaklãti kró le ma cie do sko nal sze wznieść.
5. Za pisz ta razã z drëcha ma na pa pió rze cos na sztôłt kaszëb-sczégò kòra la. Zrób ta to przez do pi sy wa nié dokazów pòstãpnëch pòkòle niów Kaszëbów. Mòże ta za cząc òd cza su, zda rze niô, czło wie ka, co sã wóm zda je wôżnym dzélã rozpòczi na ją cym kaszëb -sczé dze je.
6. Na ùszłim zajãcym bëła gôdka ò la bia li zacji. Z tą znan ką w ja -czims dzélu rze szi sã pisënk i wëmòwa zwãkù „w”.
– Wez ùdzél w kònkùrsu. Ùłożë zda nié w kaszëbsczim jãzëkù, co sã mdze skłôda ło nôwicy z 12 słów, a wik szosc z nich mô sã jesz rzeszëc ze spra wą pisënkù „w”.
7. Wëmëszlë i za piszë swòje przi kładë słów, dze w sto ji we we -strzódkù sło wa, a pò nim je „o” abò „u”.
Do kòżdégò sło wa do piszë w kwa dratnëch klam rach jegò wë-mòwã, np. hewò – [he łe].
8. Przeczëtôj kòlãdã L. Rop pla Na Gòdë. Pòdsztrëchnij w ni wszët czé sło wa, co w nich zachôda ją òmó wioné dzys jãzëkòwé znan sjãti, sja tło, sji niô, sjéca, sjéżi, Sjó nowò, sjãto jón -czi] – ale pi szemë: swiat, swiãti, swia tło, swi niô, swiéca, swiéżi, Swió szi, spa niałô (ùprôszcza -nié kar na spółzwãków)
9. Przeczëtôj jesz rôz ùwôżno wskôzë pisënkù zwãkù „w”, bò za sztócëk szkól ny mdze dik towôł tekst do za pi sa niô.
Starôj sã gò pòpraw no za pi sac. -cyzjô. Cot ka brëkùje [stążkã]... – mòżesz ji nie dac! [Sją tecznô]...
[sjéca]... [znôłu]... mô bëc [czer łenô]... – a czemù nié czôrnô?
Żëcé z [łel ną]... [łe lą]... nie òznôczô [sjãtégò]... spòkòju.
Na Gòdë znad wòdë le cy wdzãczny spiéw i głosë aniel sczé czëc znad czëbów drzéw.
Wic spiesz ma, sã zrzesz ma, to nié wiôldżi trud, niech wachtã za cy gnie nasz kaszëbsczi lud,
żlë mdzesz chcôł, to za spiéwómë, za tuńcëjemë, za grómë na nasz swój sczi ôrt, na nasz swój sczi ôrt.
Dze cą teczkò Bòżé, błogòsła wi krôj i swia tu spra gnio ny mir na wied no dôj,
wszëtczim lëdzóm do bri wòlë przënies ùlgã w cãżczi dolë, wskażë dze je rôj, wskażë dze je rôj.
L. Rop pel, Na Gòdë
Tekst do dik to wa niô:
[Łelnô] [łelô] to dobrô rzecz – [łół] téż tak [łełôł]. [Sjãti] spòkój chcôł wied no miec, pier szi do [łe za] sã nie pchôł. Wãbórk [łedë]
[łu ja] ju nie se, a zwiérz [słejégò] łba wësta wic nie chce. [Pierszô]
niech wiń dze [sji nia] na [sjat], a mie [sjãti] spòkój mòże ta dac.
pòwiôstczi, wi dza wisz -cza, wiérztë. Zbiérôł dokazë lëdowégò ùtwór -stwa lëte racczégò.
Pisôł bio gra fie, wëdôwôł an to lo gie. Pisôł téż do cząd ni ków. Wëdôwôł kaszëbską lëteraturã.