VII.5
Ò pa nu Czôrliń sczim...
Tej gò za czął òpro wa dzac bracëszk pò kòsce le,
W chtërnym piãknëch je wôłtôrzów i chòrą gwiów wie le.
Z piãtnôsto ma mù mie cha mi pòkôzôł òrganë I òbrazë, co kòsco ła òzdôbia ją scanë.
Przë wôłtôrzu wiôldżim wi szą tam na sca nie w gó rze Na pòrtre tach klôsztornégò tumù fùńda torzë.
Miãdzë ni mi piãc kaszëbsczich ksą żąt wi zerënczi, Chtërny delë téż na klôsztor dużé pòdarënczi...
– Cy ksążãta na szi, rze cze, za pa miãcë dôwny
Mielë w Gduńskù nad Redënią za mek swój wa row ny.
Òd samégò Słëpska całé bëło jich Pòmòrzé, A le czësto pò kaszëbskù w swim gôdelë dwòrze.
Nen Sub isłôw, co tak na nas pa trzi z wësokòscë, Dôł sã òkrzcëc w rokù tësąc sto i czil kanôsce.
Bãdąc òdtąd Jezëso wi nôwiérniészim słu gą, Spło dzył sënów Sub isława i dzelnégò Msz czu ga.
Msz czug, co wej je òble czo ny, jak czej król w sobòle, Zbił Rusënów na Kujawach, gdze mòzgaw sczé pòle.
Przë nim jegò brat ro dzo ny, nasz Sub isłôw Wtó ri, Co béł wicy do pôce rza, jak do szablë skòri.
Òbòk wi dzysz Msz czu ga sëna, ksãca Swiãtopôłka,
Chtëren wszëtczich Miem ców z Ka szub wëgnôł do zde beł ka.
Mãstwò, chi trosc i ùpar tosc, fifë i wëkrãtë
Jesz Ka szubë do dzys pò nim ma ją w spadkù wzãté.
Jegò wiecz nie pa miãtałë bãdą na sze dzecë, Bò gra ni ce Ka szub roz cygł da lek do No tecë.
Miészô Msz czu ga je Wtorégò, sëna jegò, sła wa, Co kró lo wi Ło czetkòwi pòmógł do Krakòwa.
Temù żo na nie zrodzëła na nastãpcã sëna, A tu Krzëżôk na Ka szubë òstrzi kłë gadzëna.
fif – żart zdebełkò – reszta
1. Z dzysészégò wëjim ka jësma sã do wie dzelë ò cza sach, czej Pò -mòrzã rzą dzylë ksyżë co wie.
W tek sce je gôdka ò gduń sczi di nastii, chtërna mia ła swòjã sedz -bã we Gduńskù (òkróm ni bëła jesz di na stiô szcze cyńskô).
Za piszë, czegò më sã do wie dzelë ò gduń sczich ksyżëcach na spòd-lim tek stu (òglowô wiédzô).
Wia domòscë dospòrządzë jesz ji ny ma znó ny ma cë fak ta ma.
2. Czôrliń sczi òbzérô w òliw sczi ka te drze wi zerënczi kaszëbsczich ksyżëców.
Czëta jącë wëjimk, dospòrządzë zestôwk, w chtërnym òpi szesz kòżdégò ze wspòmniónëch ksyżëców.
Bë sã za tem nie do sta ło ksãstwò Krzëżôkòwi, Wiãc na wie czi je za pisôł pòlsczémù kró lo wi.
Pòlskô bez to wieczné prawò do nas òde bra ła I sã na szą òpiekùnką i òjczëzną sta ła.
H. Der dow ski, Ò pa nu Czôrliń sczim co do Pùcka pò sécë jachôł, Gdańsk 1990, s. 126-127
Grob ni ca pòmòrsczich ksą żąt w katedrze w Òli wie.
Łacëzno wi nôdpis gło sy: Pòmnik pòmòrsczich ksą żąt, fun da to rów tegò domù.
Mio no ksyżëca Jegò òpi sa nié
190
3. Ò ja czim dze jo wim wëda rze nim wspòminô Der dow sczi w sło wach: Bë sã za tim nie do sta ło ksãstwò Krzëżôkòwi, wiãc na wie -czi je za pisôł pòlsczémù kró lo wi. Pòlskô bez to wieczné prawò do nas òde bra ła i sã na szą òpiekùnką i òjczëzną sta ła?
4. Ò ja czich jinëch ksãcach abò jich dze cach, co sã za słu żilë w dze jach Kaszëb, wôrt je pa miãtac? Za piszë czi le mio nów i zrze szo -ną z ni ma wiédzã.
5. Drëdżim pò Cenôwie, co swia do mie twòrził w kaszëbsczim jã-zëkù, béł H. Der dow sczi.
Przeczëtôj ùwôżno tekst ò nim.
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË
Pòrtretë pòmòrsczich ksą żąt w Òli wie:
Sambòra Mscëwòja I, Swiãtopôłka, Mscëwòja II
Der dow sczi z Wie la to pier szi pòéta i kaszëbsczi lë te rat, chtëren da li pro wa dzył sa mą dejã Ce nôwë pi sa niô pò kaszëbskù, ale ji -na czi widzôł łączbë midzë kaszëbi zną i pòlaszëzną.
Parłãcził kaszëbiznã blós z lëte ra tu rą. Wer sji Cenôwë nie ùz nôł, bò bëła dlô niegò za ba ro nor dowô i „sztëcznô”, w pisënkù pò -przestôł na lëtrach pòlsczégò al fabétu. Òkòma pòéma tu „Ò pa nu Czôrliń sczim co do Pùcka pò sécë jachôł” (1880) – z de di ka cją J. Kra szew sczémù, w chtërny są sło wa „Nie ma Ka szub bez Po lo -nii, a bez Ka szub Pol sci” – na pisôł pò kaszëbskù „Ka szubë pòd Widnã„(1883) i „Ja siek z Knie ji” (1885), a pò pòlskù w 1883 rokù z kaszëbsczi ma dia lo ga ma „Wa lek na jar markù”. Na emi gra cji wëdôwôł pismò „Wia rus” i wëdrëkòwôł zbiérk 285 gôdk pt. „Nór -cyk ka szub sczi” (1897). Jegò rze cze nia ma są z „Czôrliń sczégò”:
Ale ma le mòwã na szą ser decz nie kòchej ma i pò pòlskù co roz le pi ga dac sã sta rej ma” abò z „Ka szubë pod Widnã”: „Chto le
Hieronim
(Jarosz)
Derdowsczi
– Wëpiszë z tek stu titlë nôwôżniészich dokazów J. Der dow sczégò.
– Za piszë rze cze nia Der dow sczégò, chtërne do dzysô są do brze znóné Kaszëbóm.
– Przëbôczë so sło wa kaszëbsczégò him nu. Jich ùtwór cą je téż Der dow sczi. Jaczé rze cze nié stąd ka wëbie rzesz jak no nôwôż-niészé? Za piszë je.
– Za spiewôj z drëcha ma kaszëbsczi himn .
– Der dow sczi ja pòsob nikã Cenôwë w rozkòscérza nim kaszëbsczi deji, ale përznã jegò pòzdrzatk sã ji na czi. Spróbùjta, przë pò-mòcë szkólnégò, duńc do swiądë, w czim ji na czą sã pòzdrzat czi Cenôwë i Der dow sczégò.
6. Ò dokazu Ò pa nu Czôrliń sczim... i him nie më ju pier wi gôdelë, terô përznã ò Nórcëkù kaszëbsczim.
– Òbezdrzë zbiérk, żlë to je mòżlëwé, i wëbierzë z niegò 34 rze czón czi, co cë sã wi dzą. Za piszë je w ze sziwkù i òbja snij jich zna -cze nié.
ka szub sczi jãzëk do brze zna je, ten z nim òbja chac mòże wszëtczé kra je, bò mést kòżdégò na ro du i wiarë mòwa pòdobnô do ka szub -sczi gwarë”. Je au torã słów him nu „Tam gdze Wi sła” (z nó tą F.
Nowòwiej sczégò). Na pisôł dokôz pò pòlskù z ele meń ta ma żëdo -wsczi mòwë „Wra ca nie Ży dów do Pa le sty ny” (1884).
J. Tre der, Ję zyk, pi śmien nic two i kul tu ra du cho wa Ka szu bów, [w:] J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Tre der, Hi sto ria, geo gra fia, ję zyk i pi śmien nic two Ka szu bów,
Gdańsk 1999, s. 151
Peł ny ty tuł utwo ru brzmi „Nór cyk kaszëbsczi abò kòruszk i jed na ma ca jãdrny prôwdë”. Z roz po czy na ją cych zbiór uwag, do ty -czą cych wy ra zów „nór cyk”, „kòruszk” i „ma ca”, ja sno wy ni ka, że ksią żecz ka za wie ra zbiór przy słów uło żo nych w 17 ma cach (czę ściach), róż nej dłu go ści i tre ści.
Ty tu ło we kòruszk (tj. kòrc, ina czej 16 mac) i jed na ma ca ozna cza tu więc po pro stu 17 po nu me ro wa nych rzym ski mi cy fra mi stron, za wie ra ją cych okre ślo ną licz bę przy słów. Au tor roz ło -żył je w licz bie od 11 do 23 na po szcze gól nych stro nach. Łącz nie w zbior ku jest 285 jed no stek.
192
NAZÔD DO SPISËNKÙ ZAMKŁOSCË