Pierwszym narzędziem wspierania mikro- i małych przedsiębiorstw, na który warto zwrócić uwagę, są instrumenty podatkowe. Należą do nich różnego rodzaju zwolnienia oraz odliczenia od podatków. Najczęściej mają one uprzywilejowywać nowo tworzone podmioty gospodarcze299 – w warunkach polskich przykładem może być opłacanie przez począt-kujących przedsiębiorców niższych, preferencyjnych składek na ubez-pieczenie społeczne przez okres dwóch lat od rozpoczęcia działalności gospodarczej300. Jednym z ograniczeń w tym przypadku jest zakaz świad-czenia usług przez przedsiębiorcę na rzecz byłego pracodawcy301.
Inną formą wspierania przedsiębiorczości są jednorazowe dotacje z Funduszu Pracy dla osób bezrobotnych zarejestrowanych w Urzędzie Pracy, które chcą rozpocząć działalność gospodarczą – wysokość takiego wsparcia nie może przekroczyć 6-krotnego przeciętnego wynagrodzenia302. Ograniczeniem jest tu m.in. zapis, iż z pomocy nie może skorzystać bezro-botny, który prowadził działalność gospodarczą w okresie 12 miesięcy303.
Kolejną formę wsparcia udostępnioną przedsiębiorcom stanowią kredy-ty bankowe. Są one trudno dostępne dla zdecydowanej większości funkcjo-nujących na rynku średnich przedsiębiorstw z uwagi na bardzo częsty brak zdolności kredytowej oraz odpowiedniego zabezpieczenia spłaty kredy-tu304. Należy zauważyć, iż niezwykle rzadko banki decydują się na udziele-nie kredytu przedsiębiorcom na etapie tworzenia podmiotu gospodarczego – w takim przypadku warunkiem koniecznym jest przedstawienie biznes planu zawierającego prognozę działalności w kilku kolejnych latach305. 299 B. Glinka, S. Gudkova, Przedsiębiorczość, s. 294.
300 Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tj. Dz. U. 2009.205.1585 z późn. zm., art. 18a, ust. 1.
301 Ibidem, art. 18a, ust. 2, pkt 2.
302 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – Dz. U. 2004.99.1001 z późn. zm., art. 46, ust. 1, pkt 2.
303 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – Dz. U. 2004.99.1001 z późn. zm., art. 46, ust. 1, pkt 3.
304 K. Krajewski, J. Śliwa, Lokalna przedsiębiorczość w Polsce. Uwarunkowania
roz-woju, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania UW, Warszawa 2004, s. 36. 305 B. Wierzba, M. Makiewicz, Przedsiębiorczość…, s. 135–136.
Formy wspierania mikro- i małych podmiotów gospodarczych w Polsce 59
Jednym z najpopularniejszych w ostatnich latach instrumentów wspie-rania mikro- i małych podmiotów gospodarczych były fundusze unijne. Pomoc Unii Europejskiej dla przedsiębiorstw z sektora MSP dostępna była w różnych formach, do których najczęściej należały granty oraz pożyczki. Z punktu widzenia spełniania wymogów formalnych kluczo-wy jest wzrost świadomości oraz wiedzy podmiotów gospodarczych na temat możliwości pozyskiwania przez nie środków306. Fundusze unijne wspierały przedsiębiorczość za pomocą m.in.:
• Programów Operacyjnych – zarządzane na szczeblu krajowym, koncentrowały się na określonych obszarach, szczegółowo dopre-cyzowując je poprzez poszczególne priorytety i działania. Mikro- i małe podmioty gospodarcze mogły starać się o dofinansowanie w ramach przykładowych programów:
◦ PO Innowacyjna Gospodarka – w ramach tego programu wspie-rane były projekty o charakterze innowacyjnym co najmniej w skali kraju. Innowacje te mogły dotyczyć produktów, procesów, marketingu oraz organizacji307. Przykładem przedmiotu uzyski-wanej pomocy w ramach PO Innowacyjnej Gospodarki może być Priorytet III: Kapitał dla innowacji, w którym na uwagę zasługuje chociażby Działanie 3.1. Inicjowanie działalności innowacyjnej308; ◦ PO Kapitał Ludzki – jego zadaniem było „tworzenie warun-ków do wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wie-dzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzen-nej”309. Przykładem przedmiotu uzyskiwanej pomocy w ramach PO Kapitał Ludzki może być Priorytet II: Rozwój zasobów ludz-kich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw, w którym na szczególną uwagę zasługuje Działanie 2.1. Rozwój kadr nowocze-snej gospodarki310;
306 E. Grzegorzewska-Mischka, Współczesne uwarunkowania rozwoju
przedsiębior-czości w Polsce, SGH, Warszawa 2010, s. 250.
307 Załącznik do uchwały nr 105/2011 Rady Ministrów z dnia 16 czerwca 2011 r. –
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 2007–2013. Narodowe Strategicz-ne Ramy Odniesienia., Warszawa, s. 7; wersja elektroniczna: http://www.poig. gov.pl/Dokumenty/Lists/Dokumenty%20programowe/Attachments/116/ Pro-gram_Innowacyjna_Gospodarka_zatwierdzony_przez_KE_22122011.pdf [do-stęp 31.07.2013].
308 Załącznik do uchwały nr 105/2011 Rady Ministrów z dnia 16 czerwca 2011 r. – Program Operacyjny Innowacyjna …, s. 99–104.
309 Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia
2007–2013, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s. 111. 310 Szczegółowy opis priorytetów programu operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013,
◦ Program Rozwoju Obszarów Wiejskich – był on skoncentrowa-ny przede wszystkim na wzroście konkurencyjności sektora rol-no-spożywczego. Przykładem przedmiotu uzyskiwanej pomocy w ramach PROW może być Priorytet III: Jakość życia na obsza-rach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej, w którym na szczególną uwagę zasługuje działanie: Tworzenie i rozwój mi-kroprzedsiębiorstw311.
• Regionalnych Programów Operacyjnych – każde województwo po-siadało swój RPO, w którym zawarte były główne kierunki rozwoju regionu. Jednym z nich była przedsiębiorczość, którą na przykładzie województwa łódzkiego wspierano m.in. za pomocą:
◦ Priorytetu III: Gospodarka, innowacyjność, przedsiębiorczość – na szczególną uwagę zasługuje Działanie III.2. Podnoszenie in-nowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw312;
◦ Priorytetu IV: Społeczeństwo informacyjne, w ramach które-go warto zwrócić uwagę na Działanie IV.3. E – Technologie dla przedsiębiorstw313.
• Programów Tematycznych – ta forma pomocy była ukierunkowana na konkretne obszary czy też sfery działalności. W związku z tym wspierano tu mikro- i małe podmioty gospodarcze za pomocą m.in.:
◦ Siódmego Programu Ramowego na rzecz badań i rozwoju tech-nologicznego (2007–2013)314;
◦ Programu Ramowego na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP)315.
• Instrumentów finansowych – były one zarządzane w zdecydowa-nej większości przez Europejski Fundusz Inwestycyjny. Wspierały przedsiębiorczość m.in. poprzez zwiększanie dostępności kapitału oraz system poręczeń dla sektora MSP316.
Do grupy finansowych instrumentów wspierania przedsiębiorczości należą również fundusze kapitału ryzyka (venture capital). Mają one cha-311 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007–2013 (PROW 2007–2013),
Mini-sterstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2011, s. 298–304.
312 Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Operacyjnego
Wo-jewództwa Łódzkiego na lata 2007–2013, Łódź 2011, s. 87–93. 313 Ibidem, s. 123–126.
314 http://www.kpk.gov.pl/7pr/podstawy/index.html [dostęp 16.08.2011]. 315 http://www.cip.gov.pl/ [dostęp 16.08.2011].
316 M. Mielczarek (red.), Programy Unii Europejskiej wspierające MŚP. Przegląd
głów-nych możliwości finansowania dostępgłów-nych dla MŚP z regionu łódzkiego w latach 2007–2013, Regionalne biuro województwa łódzkiego w Brukseli, Łódź 2009, s. 41–42.
Formy wspierania mikro- i małych podmiotów gospodarczych w Polsce 61
rakter zamknięty, są zasilane najczęściej środkami finansowymi grupy inwestorów, których przedmiotem zainteresowań są ryzykowne projek-ty inwesprojek-tycyjne, mogące w dłuższej perspekprojek-tywie przynieść relaprojek-tywnie wysokie stopy zwrotu317. Fundusze venture capital inwestują zarówno w nowe podmioty gospodarcze, których działalność oparta jest na wyso-kich technologiach, jak i w przedsiębiorstwa funkcjonujące od pewnego czasu na rynku. Te drugie nie mogą się w pełni rozwijać bez niezbędnego kapitału, będącego przedmiotem wsparcia318.
Kolejnym instrumentem wspierania mikro- i małych przedsiębiorstw są fundusze kapitału zalążkowego (seed fund). Należą one do grupy fun-duszy venture capital, tzn. angażują kapitał w ryzykowne projekty inwe-stycyjne319, wspierając podmioty gospodarcze na etapie ich tworzenia (w fazie zalążkowej oraz rozruchu)320. Udostępnione środki pozwalają przedsiębiorstwom sfinansować m.in. opracowanie biznes planu, prze-prowadzenie badania rynku oraz stworzenie prototypu produktu321. Fundusz dąży do maksymalizacji wzrostu wartości rynkowej i rozwo-ju powstającego podmiotu gospodarczego, najczęściej jest to osiągane w okresie od 3 do 7 lat322.
Inną formą wspierania przedsiębiorczości jest sieć aniołów biznesu (business angels). W skład tej grupy wchodzą doświadczeni oraz wy-selekcjonowani menedżerowie i przedsiębiorcy323. Posiadają oni nad-wyżki finansowe, które są gotowi zainwestować w nowe, innowacyjne, ryzykowne, niekiedy wizjonerskie przedsięwzięcia (już w fazie zaląż-kowej) w celu osiągnięcia znacznych zysków w przyszłości324. Kapitał 317 A. Rosa, Venture Capital w Polsce, „Zeszyty Naukowe Instytutu Ekonomii i
Zarzą-dzania” 2008, nr 12, s. 129.
318 P. Tamowicz, P. Rot (red.), Informator. Fundusze Venture Capital w Polsce, PARP, Warszawa 2002, s. 6.
319 B. Mikołajczyk, M. Krawczyk, Komplementarność i substytucyjność aniołów
bizne-su i operatorów venture capital, „Bank i Kredyt” 2006, nr 3, s. 53–61.
320 W. Pełka, Finansowe uwarunkowania rozwoju innowacji w Polsce, [w:] E. Okoń--Horodyńska, A. Zachorowska-Mazurkiewicz (red.), Innowacje w rozwoju
gospo-darki i przedsiębiorstw: siły motoryczne i bariery, Instytut Wiedzy i Innowacji, War-szawa 2007, s. 168.
321 P. Głodek, Fundusz kapitału zalążkowego, [w:] K. B. Matusiak (red.), Innowacje
i transfer technologii. Słownik pojęć, PARP, Warszawa 2008, s. 106–107.
322 M. Włodarczyk, Fundusze kapitału zalążkowego, [w:] K. B. Matusiak (red.),
Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2010, PARP, Warszawa 2010, s. 105.
323 B. Mikołajczyk, M. Krawczyk, Aniołowie biznesu w sektorze MSP, Difin, Warszawa 2007, s. 51
324 E. Dąbrowska, Sieci aniołów biznesu, [w:] K. B. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji
nie jest jedyną formą pomocy oferowaną przez anioła biznesu – oprócz niego istotny jest mentoring, a także kontakty biznesowe, które mogą znacznie ułatwić dostęp np. do określonych rynków. Anioł biznesu najczęściej zaangażowany jest w projekt inwestycyjny od 3 do 6 lat – w tym czasie powinien zostać osiągnięty oczekiwany przyrost war-tości podmiotu325.
Następną grupę instrumentów wspierania mikro- i małych przedsię-biorstw stanowią lokalne i regionalne fundusze pożyczkowe. Są to in-stytucje wpływające na rozwój regionów poprzez wspieranie tworzenia nowych przedsiębiorstw oraz kreowanie miejsc pracy. Oferowana pomoc polega na udzielaniu pożyczek na preferencyjnych warunkach zarówno dla nowo tworzonych podmiotów gospodarczych, jak i organizacji funk-cjonujących już na rynku, dla których barierą w rozwoju jest brak zdol-ności kredytowej326. Kapitał, będący w dyspozycji funduszy pożyczko-wych, pochodzi najczęściej od założycieli (ich środki własne), jednakże w pomoc przedsiębiorcom zaangażowany jest również budżet państwa (dotacje)327.
Ostatnią z form wspomagania przedsiębiorczości, przedstawionych w punkcie 1.9.1 pracy, są fundusze poręczeń kredytowych. Ich zada-niem jest udzielanie pomocy w pozyskiwaniu kapitału przeznaczonego do finansowania działalności przedsiębiorstw328. Udzielają one wsparcia w formie poręczeń mikro- i małym podmiotom gospodarczym, które w ocenie banków same nie posiadają zdolności kredytowej lub niezbęd-nych zabezpieczeń329. Dzięki poręczeniom kapitał obcy pochodzący od banków bądź instytucji finansowych jest bardziej dostępny dla przedsię-biorstw330.
325 W. Pitura, Znajomość specyfiki oraz zapotrzebowanie na kapitał podwyższonego
ryzyka wśród studentów województwa podkarpackiego, „e-Finanse”, vol. 6 (3), Rzeszów 2010, s. 97.
326 K. B. Matusiak, Rozwój…, s. 161.
327 A. Alińska, Rola funduszy poręczeniowych i pożyczkowych w kreowaniu rozwoju
lo-kalnego i regionalnego, [w:] B. Filipiak, A. Szewczuk (red.), Samorząd terytorialny
w zintegrowanej Europie. Tom I, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskie-go” 2006, nr 426, s. 27.
328 M. Mażewska, E. Koprowska-Skalska, Fundusze poręczeń kredytowych, [w:] K. B. Matusiak (red.), Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2009, PARP, Łódź/Warszawa 2009, s. 345.
329 M. Mażewska, Fundusze poręczeń kredytowych, [w:] K. B. Matusiak (red.),
Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2010, PARP, Warszawa 2010, s. 133.
330 M. Mażewska, Fundusz poręczeń kredytowych, [w:] K. B. Matusiak (red.),
Formy wspierania mikro- i małych podmiotów gospodarczych w Polsce 63