Formy i metody pomiaru internacjonalizacji logistyki

Warunkiem niezbędnym w rozwoju form internacjonalizacji w globalizują-cych się łańcuchach dostaw jest równoczesny wzrost znaczenia umiędzynarodo-wienia zarządzania. Integracja i internacjonalizacja, będące fundamentem roz-woju logistyki międzynarodowej, zarówno w teorii jak i w praktyce, odnosi się do określenia stopnia umiędzynarodowienia. Według Gołembskiej wyróżnić należy dwa etapy postępowania, na podstawie których można określić stopień umię-dzynarodowienia logistyki¹⁴:

11 J.J. Coyle, E.J. Bardi, C.J. Langley Jr., Zarządzanie logistyczne, PWE, Warszawa 2002, s. 45.

12 K. Witkowski, Rozwój firm globalnych w aspekcie umiędzynarodowienia łańcuchów do-staw, w: Logistyka międzynarodowa w gospodarce światowej, red. E. Gołembska, „Ze-szyty Naukowe”, UE, Poznań 2010, s. 139.

13 M. Perlitz, Internationales management, wyd. 5, Stuttgart 2004, s. 351.

14 E. Gołembska, Logistyka w gospodarce światowej, C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 270.

 obliczenie wskaźnika umiędzynarodowienia logistyki,

 określenie formy internacjonalizacji, w ramach której realizowane jest zarządzanie logistyką międzynarodową,

Sedno logistyki międzynarodowej dotyczy powiązań przedsiębiorstw w ra-mach systemów gospodarczych różnych krajów. Dynamiczny rozwój procesów internacjonalizacji w ostatnich dziesięcioleciach sprawia, że logistyka stawiana jest wśród najważniejszych kwestii związanych z gospodarowaniem. W procesie budowania metod zarządzania strategicznego logistyką międzynarodową ważne jest określenie poziomu jej umiędzynarodowienia¹⁵. Jednym z podstawowych priorytetów, które stawia się osobom odpowiedzialnym za zarządzanie logistyką w przedsiębiorstwie, jest wybór odpowiedniej metody zarządzania strategicz-nego i operacyjstrategicz-nego. Celem będzie nie tylko realizowanie zadań w obrębie logi-styki, ale również planowanie rozwoju form współpracy między partnerami¹⁶. Podwaliną każdej strategii planowania jest podejmowanie takich działań w łań-cuchu dostaw, dzięki którym widoczna będzie optymalizacja obsługi logistycznej.

Należy wyjść również z założenia, że przedsiębiorstwo może podążać za szere-giem celów i ustalać ich priorytety uwarunkowane regionalnie.

Empiryczne ukazanie znaczenia logistyki w procesie internacjonalizacji może przysparzać wiele problemów i jeżeli do tej pory można było je przedsta-wić, to na pewno korzystając z pośrednich metod, takich jak Global Logistics In-dicators, w ramach których dokonuje się odpowiednich prezentacji wartości licz-bowych. O ile w literaturze jest wiele wskaźników, które pozwalają określić sto-pień umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa, o tyle określenie stopnia umiędzy-narodowienia logistyki jest kłopotliwe. Można pokusić się o dokonanie próby za-stosowania wskaźników internacjonalizacji przedsiębiorstwa w odniesieniu do logistyki. Ważny jest jednak dobór takich zmiennych, które pozwolą precyzyjne określić to umiędzynarodowienie. Celem jednak jest opracowanie wzoru, który pozwoli określić intensywność umiędzynarodowienia logistyki przedsiębiorstwa lub danego obszaru administracyjnego.

Za punkt wyjścia należy wziąć zmienne różnych wskaźników pozwalają-cych na określenie umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa. W głównej mierze jest to Transnationality Index UNCTAD oraz stopień internacjonalizacji według Sullivana i Rymarczyka. Gołembska w swoich publikacjach naukowych z zakresu logistyki międzynarodowej przedstawia wzór, przy pomocy którego można obli-czyć współczynnik umiędzynarodowienia logistyki przedsiębiorstwa:

15 E. Gołembska, Podstawy logistyki, WSK, Łódź 2006, s. 131.

16 E. Gołembska, D. Kempny, J. Witkowski, Eurologistyka w zarządzaniu międzynarodo-wym, PWN, Warszawa 2005, s. 28.

𝑊𝑈𝐿 =

WUL – wskaźnik umiędzynarodowienia logistyki,

MT2 – środki trwałe w magazynowaniu i transporcie za granicę, ŚT – całkowite środki trwałe w magazynowaniu i transporcie, O2 – obroty za granicą,

O – całkowite obroty, Z2 – zapasy za granicą, Z – całkowite zapasy,

EL2 – zatrudnienie w logistyce za granicą EL – całkowite zatrudnienie.

Źródło: E. Gołembska, Podstawy logistyki, s. 131-132.

Przedstawiony powyżej wzór jest wskazany przy obliczaniu wskaźnika umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa w ujęciu mikroekonomicznym. Żeby jednak dokonać określenia stopnia umiędzynarodowienia danego obszaru geo-graficznego (w ujęciu makroekonomicznym), na przykład w ujęciu województw, wymagane jest użycie następujących zależności zmiennych:

a) indeksy wydajności:

 wielkość nakładów na rzeczowe aktywa trwałe jednostek zagranicznych, w tym na logistykę, danego województwa do wielkości całkowitych na-kładów na rzeczowe aktywa trwałe jednostek zagranicznych woje-wództw w Polsce,

 wielkość przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów jednostek zagranicznych województwa do wielkości całkowitych przy-chodów ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów jednostek zagra-nicznych województw w Polsce;

b) wskaźniki strukturalne:

 wielkość zatrudnienia w jednostkach zagranicznych danego wojewódz-twa, w tym w logistyce do wielkości całkowitego zatrudnienia w jednost-kach zagranicznych,

 liczba jednostek zagranicznych województwa do całkowitej liczby jedno-stek zagranicznych województw w Polsce.

Wzór wskaźnika umiędzynarodowienia logistyki województwa kształto-wałby się następująco:

WULw – wskaźnik umiędzynarodowienia logistyki w województwie,

ATw – nakłady na rzeczowe aktywa trwałe jednostek zagranicznych województwa, w tym na logistykę:

ATo – całkowite nakłady na rzeczowe aktywa trwałe jednostek zagranicznych, w tym na logistykę,

Pw – przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów jednostek zagra-nicznych województwa,

Po – całkowite przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów jedno-stek zagranicznych,

Ljw – liczba jednostek zagranicznych województwa, Lj o – całkowita liczba jednostek zagranicznych,

E w – zatrudnienie w jednostkach zagranicznych województwa, w tym w logistyce Eo – zatrudnienie ogółem w jednostkach zagranicznych wszystkich województw, w tym w logistyce.

Źródło: Opracowanie własne.

Dla próby określenia umiędzynarodowienia przedsiębiorstwa istotne są przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów jednostek zagranicz-nych oraz liczba tych jednostek (przedsiębiorstw) ulokowazagranicz-nych za granicą. Dla logistyki międzynarodowej znaczenie będą miały nakłady na rzeczowe aktywa trwałe, które obejmują magazyny, w których składuje się towar i dokonuje czyn-ności związanych z etykietowaniem, oraz środki transportu. Ważnym aspektem jest liczba zatrudnionych za granicą, w tym w logistyce, ponieważ świadczy o licz-ności podejmowanych działań logistycznych (w zakresie zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji). Zmienną, niezwykle ważną dla umiędzynarodowienia nie tylko lo-gistyki, jest liczba jednostek zagranicznych firm z siedzibą w kraju. Świadczą o tym zmienne, o których wspominają Sullivan oraz Fisch/Oesterle.

W pierwszym przypadku chodzi o liczbę zagranicznych spółek jako procen-towy udział wszystkich spółek, drugi dotyczy dystrybucji geograficznej, tzn. ob-jętości zagranicznych inwestycji oraz liczby krajów, w których dane przedsiębior-stwo jest czynne. W dalszej części niniejszego artykułu przedstawione zostaną wartości świadczące o poziomie umiędzynarodowienia logistyki obszaru geogra-ficznego, jakim jest województwo. Pozwoli to na wskazanie intensywności umię-dzynarodowienia logistyki w poszczególnych województwachPolski.

Fundamentalnym wyznacznikiem internacjonalizacji jest handel między-narodowy. Niedopuszczalne jest w przypadku logistyki międzynarodowej pomi-janie aspektów handlu międzynarodowego i międzynarodowych stosunków go-spodarczych, ponieważ to właśnie one mają decydujący wpływ na logistykę w wy-miarze międzynarodowym¹⁷. Wybór odpowiednich form umiędzynarodowienia przedsiębiorstw zalicza się do najważniejszych elementów procesu decyzyjnego przedsiębiorstwa, które podejmuje próbę wejścia na rynki zagraniczne. Przedsię-biorstwa, które dokonują wyboru form internacjonalizacji, zwiększają bądź zmniej-szają poziom zaangażowania międzynarodowego i kontroli zagranicznych inwesty-cji. Równolegle zwiększają lub zmniejszają możliwość skutecznego zdobywania

17 M. Szymczak, Logistyka w internacjonalizacji przedsiębiorstw, s. 35-36.

rynków. Również intensywność zarządzania logistycznego, realizowana w po-szczególnych formach, przebiega z różną częstotliwością. Rola logistyki we współ-czesnej gospodarce nieustannie wzrasta. Trend ten zauważalny jest zarówno na poziomie przedsiębiorstw, jak i na poziomie gospodarki międzynarodowej¹⁸.

Eksport i import stanowią podstawowe formy w procesie internacjonali-zacji przedsiębiorstw. Prawidłowe zarządzanie logistyczne wymaga dogłębnej analizy oraz podjęcia określonych działań. Z teoretycznego punktu widzenia czynności związane z eksportem czy importem powinny być tożsame zarówno w logistyce krajowej, jak i międzynarodowej, jednak czynnikiem odróżniającym jest z pewnością luka czasowo-przestrzenna. W przypadku międzynarodowego ujmowania logistyki cechuje ją większa głębokość¹⁹. Głębokość tej luki to nic in-nego jak różnice wynikające z odległości geograficznych lub barier czasowych.

Z tego właśnie powodu wskazana jest większa integracja oraz koordynacja działań logistycznych. Działania te, ze względu na pośredni charakter eksportu jako formy internacjonalizacji, mogą być prowadzone i sterowane bezpośrednio z przedsię-biorstwa. Proces ten realizowany jest najczęściej przez dział logistyki, niekiedy przez dział eksportu.

Inaczej sprawa wygląda w przypadku eksportu bezpośredniego, który zwią-zany jest z przekraczaniem granic państwowych. Nadrzędnym celem przedsię-biorstwa w tym przypadku jest stworzenie odpowiedniej struktury kanałów dys-trybucyjnych na rynku, na który mają trafić dobra. Według Szymczaka dobrym rozwiązaniem jest nawiązanie współpracy z innymi firmami działającymi na da-nym rynku w zakresie zbytu produktów i stworzenie w ramach niej sieci dystry-bucji²⁰. Idealnym rozwiązaniem byłoby wyodrębnienie w dziale logistyki ko-mórki, której działania obejmowałyby ekspedycję towaru za granicę oraz póź-niejsze koordynowanie jego dystrybucji. W niektórych przedsiębiorstwach, ze względu na różny charakter ich działalności, odchodzi się od tworzenia dodatko-wych działów organizacyjnych, cały proces eksportowy sterowany jest przez dział eksportu lub handlu międzynarodowego. W przypadku, kiedy zakres działalności przedsiębiorstwa, który skupiony jest w dużej mierze na eksporcie produktów, jest szeroki, coraz częściej tworzy się w ramach działu eksportu należące do niego komórki marketingu, sprzedaży oraz logistyki.

Ze względu na odmienny charakter zakresu działalności importu i eksportu wyróżnia się określone czynności związane z tymi formami handlu międzynaro-dowego.

18 D. Zenka-Podlaszewska, Logistyka międzynarodowa i globalna, w: Logistyka, red. E. Go-łembska, C.H. Beck, Warszawa 2012, s. 270-271.

19 E. Płaczek, Logistyka międzynarodowa, wyd. 2, AE, Katowice 2006, s. 31.

20 M. Szymczak, Logistyka w internacjonalizacji przedsiębiorstw, s. 81.

Tabela 2. Zakres czynności logistycznych

Źródło: E. Płaczek, Logistyka międzynarodowa, s. 31.

Jak wynika z wyżej przedstawionego zestawienia, najbardziej powszechne dla działalności logistycznej, zarówno w przypadku eksportu jaki i importu, są procesy związane z zarządzaniem zapasami, transportem, magazynami lub go-spodarką zarządzania odpadami.

Przekazanie licencji obcej firmie za granicą, spółce córce lub jej import są formą internacjonalizacji, w ramach której proces umiędzynarodowienia od-bywa się bez udziału kapitału przedsiębiorstwa. Widoczny jest wyraźnie jego nie-materialny charakter. Z tego tytułu nie ma potrzeby podjęcia specjalnych działań w ramach zarządzania logistycznego. Proces produkcyjny, realizowany przez graniczne przedsiębiorstwo, prowadzi zazwyczaj własną politykę, również w za-kresie zaopatrzenia i dystrybucji. W niektórych przypadkach istnieje możliwość współpracy w ramach zaopatrzenia – najczęściej dotyczy to produktów specy-ficznych, w procesie produkcji których wymaga się zastosowania określonych z góry surowców bądź materiałów, ze względów konstrukcyjnychlub związanych z certyfikacją. Realizowanie wspólnej polityki zaopatrzenia to również korzyści cenowe, które wynikają ze skali zakupów oraz gwarancja, że materiały bądź su-rowce są na najwyższym poziomie. Z zasady przedsiębiorstwa przekazujące licen-cje mają dostawców strategicznych, którzy gwarantują płynność dostawy mate-riałów do produkcji, czy to dla licencjodawców, czy też dla licencjobiorców.

W ramach franchisingu, ze względu na prawie jednakową paletę produk-tową i zapewnienie jednolitego standardu jakościowego, coraz częściej obserwuje się, że franchisodawca oprócz przekazania swojego znaku firmowego, image’u marki lub know-how, odpowiedzialny jest za zaopatrzenie tych sieci w określone produkty²¹. Z tego tytułu logistyka zaopatrzenia poszczególnych sieci franchisingo-wych leży w gestii franchisodawcy. W przypadku tej formy internacjonalizacji,

21 A. Schimansky, Der Franchisevertrag nach deutschem und niederländischem Recht, Tü-bingen 2003, s. 29.

stosowane są następujące działania logistyczne: zarządzanie zapasami, magazy-nami i centrami logistycznymi oraz transportem. Koordynacja przepływów towa-rów oraz czynności związane z procesem ich przygotowania (opracowanie zamó-wień, pakowanie, etykietowanie, obsługa klienta) realizowane są zazwyczaj przez dział logistyki i zaopatrzenia. W przypadku dużej odległości geograficznej między partnerami, stosowne wydaje się utworzenie lokalnych filii franchisodawcy, które wykonywać będą wszystkie funkcje franchisingowe i wspomagać logistykę zaopatrzenia sieci franchisobiorców²².

Rola logistyki w procesie internacjonalizacji różni się znacząco w zależności od etapu i formy internacjonalizacji przedsiębiorstwa²³. W przypadku eksportu, najprostszej formy ekspansji zagranicznej przedsiębiorstw, zarządzanie logistyką międzynarodową nie będzie różnić się znacznie od logistyki krajowej, jednak w przypadku spółek córek, rola logistyki międzynarodowej będzie większa. Forma inwestycji bezpośrednich o pełnej wartości, jaką jest niewątpliwie spółka córka, oznacza otwarcie nowego przedsiębiorstwa z zapewnieniem kompleksowego za-opatrzenia i stworzeniem rozwiniętej sieci kanałów dystrybucji. Jeżeli spółka córka staje się dodatkowo zakładem produkcyjnym, wspomnieć należy o takich czynnościach, jak planowanie, realizowanie i kontrola produkcji. W tym przypadku zarządzanie logistyczne odbywa się we wszystkich fazach przepływu, począwszy od zaopatrzenia, poprzez produkcję, do dystrybucji i sprzedaży wyrobów gotowych²⁴. W przypadku spółek córek czynności związane z zarządzaniem logistycznym prze-biegają przeważnie niezależnie od spółek matek. Istnieją jednak zależności w za-kresie logistyki zaopatrzenia. Niekiedy spółki córki zaopatrywane są przez spółkę matkę w materiały niezbędne do produkcji. Są to zazwyczaj strategiczne dobra, które dzięki swojej sprawdzonej jakości zagwarantują produkt na odpowiednim poziomie. Działania związane z zaopatrzeniem w surowce, części, materiały lub podzespoły realizowane są przez dział zaopatrzenia spółki córki z działem zaopa-trzenia spółki matki. Dział zaopazaopa-trzenia jednostek zagranicznych odpowiedzialny jest za zaopatrywanie pozostałych materiałów niezbędnych do produkcji, nato-miast dział logistyki sprawuje pieczę nad ich transportem i magazynowaniem²⁵.

Znaczenie logistyki rośnie wraz z przechodzeniem przedsiębiorstwa przez kolejne etapy internacjonalizacji. Jednak nie tylko aktywność czynności logistycz-nych w kontekście międzynarodowym jest wyznacznikiem internacjonalizacji lo-gistyki przedsiębiorstwa. We współczesnej gospodarce ważne jest, żeby interna-cjonalizację logistyki w przedsiębiorstwach rozpatrywać poprzez wskaźnik umię-dzynarodowienia logistyki.

22 M. Szymczak, Logistyka w internacjonalizacji przedsiębiorstw, s. 82.

23 D. Zenka-Podlaszewska, Logistyka międzynarodowa i globalna, s. 270.

24 M. Szymczak, Logistyka w internacjonalizacji przedsiębiorstw, s. 84.

25 Tamże, s. 84.