Tomasz Lewandowski
4. Stan sektora B+R
Na przestrzeni ostatnich lat liczba podmiotów prowadzących działalność badawczo-rozwojową w Wielkopolsce systematycznie rosła, do czego przyczynił się w głównej mierze sektor przedsiębiorstw.
Tabela 1. Jednostki działalności badawczo-rozwojowej w Wielkopolsce
Wyszczególnienie 2005 2010 2012 2013
o g ó ł e m 86 168 268 304
jednostki naukowe i badawczo-rozwojowe 20 45 42 53
instytuty naukowe PAN 6 6 6 6
instytuty badawcze 13 8 8 8
inne 1 31 28 39
pomocnicze jednostki naukowe 5 – 3 3
podmioty gospodarcze 52 91 192 214
szkoły wyższe 9 14 18 18
pozostałe jednostki – 18 13 16
Źródło: Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego 2014, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 2014, s. 271.
25 Podręcznik Frascati, s. 95-98.
26 Tamże, s. 98-99.
Podobnie, jak we wcześniejszych latach, na tle kraju, Wielkopolska plasuje się na trzecim miejscu – jej udział w liczbie podmiotów krajowych B+R wynosi 9,7%.
Tabela 2. Jednostki działalności badawczo-rozwojowej w 2013 r.
Województwa Liczba podmiotów
aktywnych badawczo27
Udział (w%)
P o l s k a 3 122 100,0
dolnośląskie 268 8,6
kujawsko-pomorskie 131 4,2
lubelskie 105 3,4
warmińsko-mazurskie 60 1,9
wielkopolskie 304 9,7
zachodniopomorskie 60 1,9
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.
W Polsce jest dość duże zróżnicowanie pod względem rozkładu terytorial-nego sektora B+R. Największa koncentracja wymienionych podmiotów wystę-puje w dużych ośrodkach, najwięcej, bo aż 25%, w Warszawie. Jednostki te sku-piają również ponad 30% potencjału kadrowego, natomiast pochłaniają prawie 40% nakładów na B+R. Pozostały potencjał znajduje się i wykorzystuje fundusze głównie w Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Łodzi, Trójmieście, w Metropolii Gór-nośląskiej oraz – w mniejszym stopniu – w innych miastach wojewódzkich, a także wyspecjalizowanych ośrodkach. W Wielkopolsce, większość, bo aż 80% podmio-tów jest zlokalizowana w Poznaniu.
Działalność badawczo-rozwojową można mierzyć za pomocą kliku wskaźni-ków, przy czym najczęściej podaje się wskaźnik GERD (gross domestic expenditure on research and development), tj. wartość nakładów wewnętrznych28 ogółem na
27 Podmioty aktywne badawczo to te podmioty, które prowadziły działalność badawczo-rozwojową lub zlecały wykonanie takich prac innym podmiotom.
28 Zgodnie z definicją opublikowaną przez GUS w Nauka i technika w 2013 r., s. 18, są to nakłady poniesione w roku sprawozdawczym na prace B+R wykonane w jednostce spra-wozdawczej, niezależnie od źródła pochodzenia środków. Obejmują zarówno nakłady bieżące, jak i nakłady inwestycyjne na środki trwałe związane z działalnością B+R, lecz nie obejmują amortyzacji tych środków. Nakłady wewnętrzne na działalność B+R badane
działalność badawczo-rozwojową. Wskaźnik ten w 2013 r. w Polsce był nieco wyższy niż rok wcześniej i wyniósł 14,4 mld zł. Nieznacznie zmniejszył się również udział na-kładów wewnętrznych poniesionych na działalność B+R w odniesieniu do PKB.
Tabela 3. Wybrane wskaźniki GERD i PKB
*Oznaczono zmiana danych w stosunku do wcześniej opublikowanych29. Źródło: Nauka i technika w 2013 r., GUS, Warszawa 2014.
W układzie terytorialnym, co zaprezentowano poniżej, wskaźnik ten jest dość zróżnicowany.
Rys. 10. Nakłady wewnętrzne na działalność B+R w PKB według województw w 2012 r.
Źródło: Nauka i technika w 2013 r., s. 73.
są według kategorii kosztów oraz według źródeł finansowania, czyli sektorów finansują-cych tę działalność przez jednostki ją wykonujące. Suma nakładów wewnętrznych na prace badawcze i rozwojowe jest podstawową kategorią w statystyce działalności B+R – tworzy wskaźnik nakłady krajowe brutto na działalność badawczą i rozwojową (GERD).
29 Zakres zmiany danych został omówiony w Nauka i technika w 2013 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014, s. 53.
Innym wskaźnikiem odnoszącym się do badania potencjału jest zatrudnie-nie w działalności badawczej i rozwojowej, mierzone w tzw. ekwiwalentach peł-nego czasu pracy (EPC)30. W 2013 r. liczba personelu w działalności badawczo-rozwojowej wynosiła 145,6 tys. osób. Natomiast wartość ta, wyrażona w ekwi-walentach pełnego czasu pracy, wyniosła 93,8 tys. Zanotowano więc niewielki wzrost w porównaniu z 2012 r.
Rys. 11. Personel w działalności B+R
Źródło: Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2013 r. Informacja sygnalna, GUS, Warszawa 2014, s. 5.
Warto zwrócić uwagę na wskaźnik personelu zaangażowanego w badania naukowe i prace rozwojowe na 1000 pracujących, który w 2013 r. wyniósł 9,3 i był nieznacznie wyższy niż w roku 2012. Co ciekawe, odnotowano również wzrost w wysokości wskaźnika pracowników naukowo-badawczych przypadają-cych na 1000 pracująprzypadają-cych, który w 2013 r. wyniósł 7,0.
Tabela 4. Wybrane wskaźniki działalności B+R
Źródło: Działalność badawcza i rozwojowa, s. 6.
30 Zgodnie z definicją opublikowaną przez GUS w Nauka i technika w 2013 r., s. 20-21, ekwi-walenty pełnego czasu pracy są jedyną jednostką miary zatrudnienia w działalności B+R sto-sowaną w porównaniach międzynarodowych i w publikacjach o charakterze międzynarodo-wym, wydawanych przez OECD i EUROSTAT. EPC służą do ustalania faktycznego zatrudnienia w działalności B+R. Jeden ekwiwalent pełnego czasu pracy oznacza jeden osoborok poświę-cony wyłącznie na działalność B+R. Zatrudnienie w działalności B+R w ekwiwalentach peł-nego czasu pracy ustala się na podstawie proporcji czasu przepracowapeł-nego przez poszczegól-nych pracowników w ciągu roku sprawozdawczego przy pracach B+R w stosunku do pełnego czasu pracy obowiązującego w danej instytucji na danym stanowisku pracy.
W poszczególnych województwach dość zróżnicowane jest również za-trudnienie. Najwyższy wskaźnik zatrudnienia w jednostkach B+R występuje wo-jewództwach, w których działają największe ośrodki akademickie oraz najwięcej instytutów badawczych i instytutów PAN, tj. w mazowieckim, małopolskim, ślą-skim, dolnośląskim i wielkopolskim. Najlepszym wskaźnikiem w kraju może po-szczycić się województwo mazowieckie, gdzie pracowało 30,3% zatrudnionych (w EPC) w działalności B+R w Polsce. Warto podkreślić, że pracownicy naukowo-badawczy stanowili aż 26,8% wszystkich badaczy w kraju. Natomiast najmniejsze wartości wskaźników ma województwo świętokrzyskie.
Rys. 11. Personel w działalności B+R na 1000 pracujących według województw w 2013 r.
Źródło: Działalność badawcza i rozwojowa, s. 6.
Zakończenie
Warunkiem koniecznym do przyspieszenia rozwoju polskich firm i polskiej go-spodarki jest zapewnienie skuteczniejszego funkcjonowania instytucji badawczo-roz-wojowych. Polska, niestety, zajmuje odległe miejsce wśród krajów UE pod względem rozwoju innowacji, w tym sektora B+R. Dzieje się to, między innymi, za sprawą niskich nakładów na B+R, ale również z niedostosowania sektora nauki do warunków rynko-wych. Kluczowym problemem jest brak własnych funduszy na prowadzenie badań.
Jednak w ostatnich kilku latach wielkość nakładów wewnętrznych na działalność ba-dawczą i rozwojową (GERD) w Polsce rośnie. Nową, dobrą perspektywę finansową UE 2014-2020, która w głównej mierze koncentruje się na działalności B+R przez nawią-zywanie trwałej i skutecznej współpracy sektora nauki z sektorem przedsiębiorstw,
daje polskiemu sektorowi B+R szansę na zwiększenie efektywności w kreowaniu in-nowacyjnych rozwiązań, które będą miały zastosowanie w gospodarce.
Bibliografia
Dworczyk M., Szlasa R., Zarządzanie innowacjami, PW, Warszawa 2001.
Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2013 r. Informacja sygnalna, GUS, Warszawa 2014.
Formularz PNT-01/s Sprawozdanie o działalności badawczej i rozwojowej (B+R) w szko-łach wyższych za 2011, GUS, 2012.
Komunikat Komisji Europejskiej, Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, 2010, Komi-sja Europejska, Bruksela 2010.
Marciniak S., Innowacje i rozwój gospodarczy, Politechnika Warszawska, Warszawa 2000.
Nasierowski W., Zarządzanie rozwojem techniki, Poltext, Warszawa 1997.
Nauka i technika w 2013 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2014.
Penc J., Innowacje i zmiany w firmie, Placet, Warszawa 1999.
Podręcznik Frascati. Proponowane procedury standardowe dla badań statystycznych w zakresie działalności badawczo-rozwojowej, OECD, Warszawa 2010.
Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego 2013, Urząd Statystyczny w Po-znaniu, Poznań 2013.
Rocznik Statystyczny Województwa Wielkopolskiego 2014, Urząd Statystyczny w Po-znaniu, Poznań 2014.
Ustawa z 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki, Dz.U. 2010, nr 96, poz. 615.
R&D sector in Wielkopolska Summary
Development of the business sector, especially in highly developed economies of EU countries, is possible to achieve as a result of introducing innovations, which can lead to creating new relevantly modified products or services. Innovations are broadly defined, which means that one of its crucial elements is R&D. In the opinion of many entrepreneurs, R&D is the key to increasing productivity, generating employment, and, essentially, to reducing economic, tech-nological and organizational gaps (backwardness) between Polish companies and companies from other EU countries. The chapter focuses particular attention on the existing legal definition of R&D, according to OECD standards, but also on other classifications of R&D, in particular in-stitutional and functional classifications. In the final part, the condition of the R&D sector in Wielkopolska, in comparison with the situation of this area in the whole country, is discussed.
On the basis of the analysis, it can be concluded that the R&D sector in Poland and also in Wielkopolska is still at an early stage of development. However, an explicit increase in R&D ex-penditures and employment are positive developments in this sector. This trend may be con-solidated given the objectives which the authorities of the EU and Poland decided to reach by accepting the Strategy of Europe 2020 resolutions.
Key words: R&D, innovation, institutions, enterprises
Translated by Tomasz Lewandowski