Frekwencja imion złotników

Frekwencja imion złotników poznańskich została przebadana w dwojaki sposób.

Z jednej strony przyjrzałam się częstości wystąpienia w źródle rozmaitych form imion – pełnych, skróconych, zniemczonych, w różnym stopniu wariantywnych (por. tabela 1 w części Zestawienie imion) i relacjom ilościowym, jakie między nim zachodzą. Z drugiej strony oszacowałam liczbę nosicieli określonych imion (por. tabela 2, tamże) w celu uchwycenia najpopularniejszych imion złotników, określenia pewnego kanonu imienniczego i porównania go z analogicznymi opracowaniami innych fragmentów antroponimii poznańskiej.

W górnych pozycjach tabeli notującej frekwencję różnych form uplasowały się imiona niezwykle częste w księgach złotników: Jan, Wojciech, Stanisław, następnie:

Krzysztof, Tobiasz, Paweł, Piotr, Jurga, Łukasz, Bartosz. Tworzą one pierwszą dziesiątkę listy. Liczebność ich poświadczeń w badanym okresie nie spada poniżej stu.

Na podobnym poziomie frekwencji jest również otwierające drugą dwudziestkę listy imię w formie zniemczonej Mathis (i jego warianty graficzne) – co ciekawe polski ekwiwalent imienia (Maciej) jest ponad dwukrotnie rzadszy, na 22. pozycji listy.

W drugiej dziesiątce imion złotników znalazły się jednostki wciąż częste w źródłach, cechujące się dużą popularnością, takie jak: Marcin, Michał, Walenty, Tomasz, Jerzy, Konrad, Benedykt, Hanus i Jakub (na tej samej pozycji), Nikel. Podobnie jak imiona pierwszej dziesiątki w większości wystąpiły one w swoich formach podstawowych, stanowiąc zarazem egzemplifikację kanonu imienniczego chrześcijańskich społeczeństw dawnej Polski i Europy (Marcin, Michał, Tomasz, Jerzy, Benedykt, Jakub). Pewna wariantywność form imion zaznacza się na dwóch ostatnich pozycjach drugiej dziesiątki oraz w trzeciej dziesiątce listy rangowej, w której obok form pełnych typu Andrzej, Abraham, Franciszek widnieją formy skrócone Andrzy, Abram, Bartel.

Nie brak tu również zniemczonych ekwiwalentów imion polskich, takich jak: Hanus, Merthen, Simon, Hans, Petter, Paul, Thomas, Henrich. Czwarta dziesiątka listy rangowej, mimo iż początkowe jej pozycje wykazują się frekwencyjnością na poziomie porównywalnym z frekwencją nazwisk z trzeciej dziesiątki (imiona takie jak: Jędrzy,

167 Erazm), zawiera także imiona rzadsze (Greger, Samuel, Frantz, Gotfryd). Prezentuje ponad dwadzieścia różnych form imion: od pełnych tradycyjnych imion kultury chrześcijańskiej (Filip, Bartłomiej, Kasper) i judaistycznej (Zachariasz, Samuel), przez formy wariantywne (Jędrzy, Jacenty, w tym deryowowane Andrys(z), Endrys(z)) i o zniemczonej postaci (Jerge, Andreas, Greger, Frantz) aż po imiona niemieckie (Erazm, Jost, Otto, Bernhardt, Werner, Gotfryd). W kolejnej, wyraźnie liczebniejszej, piątej dziesiątce listy rangowej, liczącej ponad trzydzieści form, wciąż dominują imiona polskie w podstawowej postaci, takie jak: Szymon, Zygmunt, Adam, Sebastian, Aleksander, Ludwik, Wincenty, Augustyn, Hiacynt, Karol, Antoni, Ignacy, Joachim.

Towarzyszą im nieliczne formy wariantywne: Malcher, Melcher, Sebestian. Do rzadszych poświadczeń należą też skrócone formy: Maci, Kasp, Niklas, Błaży, August oraz zniemczone warianty: Andres(z), Lorenc, Foltyn, Johann, Martin, Christian Gottlieb, Hanus Henrich czy imiona niemieckie takie jak: Wilhelm, Wolf, Christian Friedrich, Rudolf. Co ciekawe mieszczący się w tym przedziale łaciński wariant Valentinus jest częściej poświadczony w księgach złotników niż wariant Foltyn (jakkolwiek oba nie dorównują frekwencji polskiej formy Walenty), zaś wariant Laurentius – wyraźnie rzadziej niż jego niemiecki odpowiednik Lorenc (polskiej formy Wawrzyniec w źródłach nie poświadczono).

Zaledwie dwa poświadczenia w księgach cechu miały formy: Albin, Christian, dwuelementowe zestawienie antroponimiczne Christian Ferdinand, Johan Fried, trzyelementowe Johann Michael Gottlieb/Jan Michał Gottlieb, polskie podstawowe imię Melchior i wariantywne skrócone Matesz, a także imiona niemieckie Kersten i Petr. Najniższe pozycje na liście rangowej zajmują formy jednostkowo zanotowane w księgach cechu: Albert, Aleksy, Andrasz, Carl Gottlieb, Greg, Hanesz, Johann Bieniamin, Johann Gottlieb, Macz, Stencel, Waltyn i Wolfgang.

Dwu- i trzyimienność jest zjawiskiem rzadkim w zbiorze imion złotników, potwierdzonym zaledwie w kilku identyfikacjach złotników noszących niemieckie imiona i nazwiska: Christian Friedrich (Burghardt) i Christian Ferdinand (Burghardt), Johann Benjamin (Glimmich), Johann Gottlieb (Glimmich), Christian Gottlieb (Glimmich), Johan Fried (Galen), a także w kilku zniemczonych zapisach złotnika Jana Henryka Paliofolusa (Hanus Henrich). Trzy imiona dokumentują identyfikacje złotnika Jana Michała Gottlieba Lomana: Johann Michael Gottlieb (niem.) i Jan Michał Gottlieb (polsko-niem.). Zestawienia dwóch i trzech imion zostały ujęte w tabeli frekwencyjnej.

168 Na uwagę zasługuje frekwencja imion niemieckich w badanym zbiorze, imion będących niemieckimi odpowiednikami polskich imion oraz zniemczonych postaci polskich imion. Podczas gdy w pierwszej dziesiątce wystąpiło zaledwie jedno imię w wariancie niemieckim/zniemczonym (bardzo popularne Jurga), w drugiej dziesiątce znalazły się już trzy takie formy (Mathis, Hanus, Nikel), w trzeciej dziesiątce – siedem (Merthen, Simon, Hans, Petter, Paul, Thomas, Henrich). Idąc dalej tym śladem, w czwartej dziesiątce listy rangowej, skupiającej imiona o frekwencji w tekście na poziomie 24-12 poświadczeń, imion niemieckich wystąpiło dziesięć (Erazm, Jost, Jerge, Otto, Andreas, Bernhardt, Werner, Greger, Frantz, Gotfryd), zaś w kolejnym przedziale coraz rzadszych imion złotników poznańskich form, które należałoby uznać za niemieckie lub zniemczone, odnotowałam dwanaście (Andres, Lorenc, Foltyn, Johann, Martin, Christian Gottlieb, Hanus Henrich, Wilhelm, Wolf, Christian Friedrich, Rudolf), podczas gdy wśród imion zupełnie najrzadszych jest ich aż siedemnaście (Albin, Christian, Christian Ferdinand, Johann Fried, Johann Michael Gottlieb, Mates, Kersten, Petr, Albert, Andras, Greg, Hanesz, Johann Beniamin, Johan Gottlieb, Stencel, Waltyn, Wolfgang). Ta swoista odwrotna proporcjonalność – zwiększający się zasób imion zniemczonych i niemieckich na coraz dalszych pozycjach listy rangowej – dowodzi w gruncie rzeczy rzadkiego statusu tego typu imion (jakkolwiek stanowiących niemały zbiór) w księgach złotników. Przyglądając się jednak pozycji konkretnych par polsko-niemieckich ekwiwalentów imion można zauważyć, że niektóre imiona niemieckie są zauważalnie częstsze od ich polskich odpowiedników. I tak forma Jurga zajmuje ósmą pozycję na liście rangowej, podczas gdy forma Jerzy znajduje się na szesnastej pozycji. Podobnie imię Mathis ma sto dwa poświadczenia w tekście, imię Maciej zaś – czterdzieści jeden poświadczeń. Imię Nikel również wystąpiło w źródłach częściej niż Mikołaj, choć już z mniejszą przewagą niż wyżej porównane formy. Dużą przewagę zaś miał wariant Simon nad polskim Szymonem – pierwszy znalazł się na dwudziestej piątej pozycji, drugi na czterdziestej pierwszej²⁹¹. Porównanie par polsko-niemieckich, w skład których wchodzą najpopularniejsze imiona z pierwszej piętnastki na liście rangowej, przynosi zgoła odmienne wnioski. Imię Jan identyfikowało w tekstach licznych złotników siedmiokrotnie częściej niż warianty: Hanus, Hans czy Hanesz, imię Paweł – niemal

291 Porównanie tych dwu wariantów obarczone jest jednak pewną dozą nieprecyzyjności wynikającej z niekonsekwencji pisowni imion w wiekach XVI–XVIII, wariant graficzny Simon mógł być w niektórych sytuacjach zapisem pol. imienia Szymon.

169 pięciokrotnie częściej niż jego odpowiednik Paul. Imię Piotr zaś zapisano w księgach złotniczych aż cztery razy częściej niż formy Pet(t)er i Petr. Częściej posługiwano się też imieniem Marcin, uplasowanym na dwunastej pozycji listy rangowej, niż jego odpowiednikami: Merthen (na dwudziestej pierwszej pozycji) czy Martin (na czterdziestej szóstej pozycji). Polskie imię Walenty zarejestrowano siedemdziesiąt sześć razy, podczas gdy jego odpowiedniki Foltyn i Waltyn – zaledwie siedem razy. Częściej też zapisywano złotników za pomocą imienia Tomasz (piętnasta pozycja listy rangowej) niż jego zniemczonego wariantu Thomas (dwudziesta dziewiąta pozycja).