Polskie i niemieckie ekwiwalenty imion

Liczne z imion niemieckich, czy też zniemczonych form wariantywnych, stanowiąc ekwiwalenty polskich imion, w źródłach stosowane bywają zamiennie, często w obrębie jednej strony rękopisu, a nawet w tej samej notatce cechowej. Ogląd materiału nazewniczego pozwolił wyodrębnić następujące pary polsko-niemieckich ekwiwalentów imion, funkcjonujące w obrębie tekstów zapisanych w języku polskim²⁸⁸:

- Andrzej/Andreas, Andres(z) – Andreas Weidlich/Andrzy Weidlich (wym. w l. 1672-1707; początkowe identyfikacje mistrza z użyciem ekwiwalentu niemieckiego ustępują miejsca nasilającym się identyfikacjom z polskim imieniem), Andreas Darmopich/Andrzey Darmopich (identyfikacje mogą się odnosić do dwóch przedstawicieli tego nazwiska: Andrzeja/Jędrzeja Darmopycha [I] i Andrzeja Darmopycha [II] żyjących i działających w zbliżonych latach w pierwszej poł. XVII w.;

użycie ekwiwalentu Andreas jest jednak bardzo rzadkie, złotnicy identyfikowani są za pomocą polskiego imienia)²⁸⁹.

- Jerzy/Jurga (Jerge) – Jurga Sanfleben/Jerzy Sanftleb (wym. w l. 1598-1647; do lat trzydziestych XVII w. dominują identyfikacje złotnika z imieniem Jurga, następnie nasilają się identyfikacje z imieniem Jerzy, wariant polski jest też liczebnie dominujący), Jurga Arlet/Jerzy Arlet (wym. w l. 1642-1655, częściej poświadczany jako Jerzy, wariant polski nasila się z czasem, zaś początkowe identyfikacje zawierają ekwiwalent niemiecki), Jurga Gielhar/Jerzy Gelhar (wym. w l. 1559-1615; złotnik identyfikowany niemal bezwyjątkowo wariantem Jurga, polski ekwiwalent wystąpił w jednym zapisie z 1565 r.), Jurga Guldenmaria/Jerzy Guldenmaria (trzy generacje złotników o tym samym imieniu, wym. w l. 1650-1633, wariant Jurga służy identyfikacji pierwszego i drugiego z nich, zaś polski wariant Jerzy pojawia się dopiero

288 W powyższym zestawieniu staram się pokazać funkcjonowanie wariantów polskich i niemieckich w obrębie zapisów cechowych prowadzonych wyłącznie w jęz. polskim. Notatki cechowe sporządzone w jęz. niemieckim (nieprzekraczającym 20%-30% materiału archiwalnego), poświadczające imiona w postaci niemieckiej, nie byłyby zatem dla powyższego zestawienia reprezentatywne. Więcej uwag na temat wariantów imion znajduje się w obrębie poszczególnych haseł słownikowych, a także w dalszej części rozdziału, poświęconej frekwencji form imienniczych.

289 Forma Andreas jest również formą łacińską.

164 w identyfikacjach trzeciego złotnika od 1629 r., którego następnie identyfikuje bezwyjątkowo),

- Jan/Hans, Hanus – Hanus Dille/Jan Dyll (złotnik wym. w l. 1612-1650, pochodzący z Frankfurtu, identyfikowany czterokrotnie częściej jako Hanus niż Jan); warto zauważyć, ze wielu przedstawicieli imienia Jan było identyfikowanych wyłącznie za pomocą polskiego imienia, z drugiej strony w identyfikacjach niektórych złotników występował tylko wariant niemiecki (por. poniżej),

- Paweł/Paul – pawel menke/Paul Menke (wym. w l. 1586-1593, identyfikowany częściej za pomocą ekwiwalentu polskiego), Paweł Raaba/Paul Raba (wym. w l. 1679-1707, identyfikowany częściej za pomocą ekwiwalentu niemieckiego),

- Mat(h)is /Maciej – pan matisz Cieszewski/pan macziei czieszewski (wym. w l. 1550-1566, identyfikowany najczęściej jako Matisz, Mathisz, w zapisach w jęz. niemieckim też Matthaus), Mathis Frelich/Macziey Frelich (wym. w l. 1545-1575, najczęściej identyfikowany jako Matis, Matisz, tylko w dwóch zapisach poświadczony jako Maciej), Matis Hentz/Maciey Hencz (wym. w l. 1610-1648, identyfikowany częściej za pomocą imienia Maciej, którego wystąpienie wyraźnie nasila się w upływem lat, ekwiwalent niemiecki identyfikuje mistrza we wcześniejszych poświadczeniach, a w latach trzydziestych XVII w. w zasadzie zanika),

- Merten, Mertin, Martin/Marcin – Merten Sukelt/Marcin Cukelt (wym. w l. 1594-1613, identyfikowany w dużej mierze za pomocą polskiego ekwiwalentu), Mertin Stam/

Marczyn Stam (wym. w l. 1563-1593, identyfikowany niemal wyłącznie za pomocą ekwiwalentu polskiego), Martin Arlet/Marcin Arleth (ojciec złotnika Jerzego, wym. w l.

1616-1650, identyfikowany również za pomocą dominującej liczebnie polskiej postaci imienia),

- Piotr/Petter – Petter karisz/Piotr Karis (wym. w l. 1593-1633, w identyfikacjach złotnika dominuje polski ekwiwalent imienia, odpowiednik niemiecki widnieje w jednostkowym zapisie),

- Franc, Frantz/Franciszek – Frantz Walter, Pan Franc Walter/ Franciszek Walter (wym. w l. 1606-1654, liczba wariantów polskich i niemieckich jest porównywalna w identyfikacjach złotnika, jednak niemieckie występują we wcześniejszych wypisach, zaś w późniejszych – od lat czterdziestych – złotnik identyfikowany jest wyłącznie w postaci polskiego ekwiwalentu imienia, co może świadczyć o jego polonizacji),

165 - Wojciech/Albert, Albrecht – Albrecht Bucholtz/Woiczech Bucholc (złotnik wym. w l.

1673-1681, identyfikowany niemal bezwyjątkowo za pomocą polskiego ekwiwalentu, wariant Albrecht poświadczony jednostkowo; w źródłach występuje również identyfikacja albrech Darmobych poświadczona w tekście w jęz. niemieckim, zaś za pomocą ekwiwalentu Albert zapisany został Wojciech Hempel, czeladnik, syn mistrza Jakuba Hempla)²⁹⁰,

- Stanisław/Stencel – wariant Stencel jest niezwykle rzadki, poświadczony jednostkowo w podpisie mistrza Stanisława Słomy (wym. l. 1593-1646) w postaci:

Sdansel Sluma pod zezwoleniem brackim z 1601 r., w pozostałych kontekstach figurującego jako Stanisław, a także w jednostkowej identyfikacji złotnika Stanisława Piechny, wym. w l. 1571-1601, w postaci Stenczel piehno.

Niekiedy interesujące zależności między imionami ekwiwalentnymi dają się zaobserwować w pobieżnym oglądzie nazwisk uczniowskich. Co ciekawe, uczniowie podpisujący się pod formułą zapisu do terminu, często utożsamiali się z niemieckim wariantem swojego imienia, podczas gdy pisarze cechowi notowali je w języku polskim – np. Jan leman (wpis do księgi), Johannes Leman (podpis ucznia, późniejszego złotnika); Dał zapisać Pan Krzystof Naiman Starszy na ten czas będący syna swego któremu Jan imie (wpis), Jochan Naiman (podpis); Andrzy Hennig (wpis) i Andreas Hennig (podpis); Joannes Paul (podpis) i chlopczowy Jan Paul na imieniu (wpis);

Andreas Wetzenbaum (podpis) i Andrzy Wetzenbaum (wpis); Franc von der Burg (wpis) i Frantz Vonderburg (podpis). Zdarzały się także i sytuacje odwrotne, kiedy to uczniowie, składając podpis pisali bardziej „po polsku” niż robił to pisarz cechowy (Jąn Wolniewicz (podpis) i Johannes Wolniewycz miesky Synek (wpis). Właściwość ta wynikała jednak najpewniej z wielu czynników zewnętrznych – posiadania polskiego bądź niemieckiego nazwiska, z narodowości uczniów i idącego za tym sposobu ich edukacji, a także i z narodowości pisarza cechowego, wyboru przez niego określonego języka i stosowania różnych manier graficznych.

Zaprezentowane powyżej polsko-niemieckie pary imion nie uwzględniają złotników identyfikowanych tylko za pomocą niemieckich form ekwiwalentnych np.:

Andres Drab, Andresz Schaller, Jurga Reichenau, Jerge Gens, hansz Schilling, Hanus Margwart, Matheus Piotrasz, peter Gelhor, peter elmstether brath nasz, Walthin bremer (też Valentinus Brumer). Zaznaczyć także należy, że niektóre identyfikacje nie

290 Forma Albert stanowi również łaciński odpowiednik imienia Wojciech.

166 poświadczają w ogóle polskich odpowiedników – np. Greger Hoffman, Gregyer Hofman.