Główny Urząd Geodezji i Kartografii – lata siedemdziesiąte otwarciem na świat otwarciem na świat

Działalność w zakresie geodezji i kartografii w latach sześćdziesiątych oceniana była jako mało efektywna. Przyczyniła się do tego niewątpliwie Najwyższa Izba Kontroli, która na międzyresortowej konferencji odbytej pod przewodnictwem wiceprezesa rady ministrów w 1966 roku przedstawiła listę zaniedbań, wynikających głównie z rozdrobnienia służby geodezyjno-kar-tograficznej. Podjęta wówczas decyzja rozszerzająca uprawnienia koordy-nacyjne GUGiK nie rozwiązała problemów dotyczących służby (T. Dulski, B. Grzechnik 1980).

W 1980 roku prezes GUGiK negatywnie ocenił dekadę lat sześćdziesią-tych, pisząc o słabym tempie rozwoju geodezji i kartografii w tym okresie w porównaniu z innymi dziedzinami gospodarki narodowej (Cz. Przewoźnik 1980). Jego zdaniem było to szczególnie widoczne podczas przemian społecz-no-gospodarczych, jakie zaszły w wyniku realizacji programu uchwalonego przez VI Zjazd PZPR. Program zaproponowany w grudniu 1971 roku przez ekipę Edwarda Gierka, która przejęła władzę po Władysławie Gomułce, za-kładał udoskonalenie do 1975 roku centralistycznego systemu kierowania państwem oraz doprowadzenie do dynamicznego rozwoju gospodarki i od-czuwalnej poprawy życia ludności. Do przeprowadzenia tych działań została powołana specjalna Komisja Partyjno-Rządowa dla Unowocześnienia Syste-mu Funkcjonowania Gospodarki i Państwa, złożona ze specjalistów teorety-ków i praktyteorety-ków reprezentujących różne dziedziny gospodarki (J. Kaliński, Z. Landau 2003).

Oficjalna diagnoza dla geodezji i kartografii, postawiona przez zespół specjalistów w 1973 roku, wskazywała jako przyczynę zapaści rozdrobnioną strukturę organizacyjną wykonawstwa geodezyjno-kartograficznego, która

– według opinii tego zespołu – nie radziła sobie w dynamicznie rozwijają-cej się gospodarce kraju. Ponadto zespół uznał, że wprowadzenie najnow-szych technik i technologii uniemożliwiły metody zarządzania, planowania i koordynacji, stosowane w latach sześćdziesiątych oraz że „niejednolitość w działaniu organów administracji geodezyjnej, wynikająca z wielu źródeł dyspozycyjnych, stała się w praktyce przyczyną zastoju i niskiej sprawności” (Cz. Przewoźnik 1980, s.8).

Ta publiczna krytyka działalności geodezyjno-kartograficznej nabie-ra jednak innego wymiaru w kontekście oceny sytuacji gospodarczej Polski lat sześćdziesiątych dokonanej kilkadziesiąt lat później. W świetle różnego rodzaju raportów składanych na początku lat sześćdziesiątych gospodarka polska wprawdzie wykazywała tendencje wzrostowe, ale rosnącym inwesty-cjom w środki produkcji przeciwstawia się ich niedostateczne wykorzystanie. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w 1965 roku różne resorty miały na stanie nieużywane maszyny i urządzenia za około 6 mld zł, z których połowę stanowiły urządzenia importowane; natomiast według sza-cunków Banku Inwestycyjnego w tym okresie wydano około 300 mln zł na zakup niepotrzebnych maszyn, choć jak już wtedy oceniono, kwota ta nie oddawała rzeczywistej skali zjawiska i należałoby ją podwoić (J. Chumiński 2010b). Opisywana faza ożywienia inwestycyjnego nie dotyczyła wprawdzie geodezji i kartografii cywilnej, ale inwestycje dokonane w innych dziedzinach też nie świadczyły o ich faktycznym rozwoju.

Rzeczywistym powodem powstrzymywania decyzji inwestycyjnych w zakresie geodezji i kartografii na początku lat sześćdziesiątych były praw-dopodobnie wydarzenia, jakie rozgrywały się na arenie międzynarodowej w zakresie technologii pozyskiwania przez USA danych obrazowych, postę-pów prac nad nawigacją satelitarną i innych, opisanych w poprzedniej części rozdziału (3.1.1.). W państwach bloku wschodniego na początku lat sześćdzie-siątych skupiano się przede wszystkim na ograniczaniu działalności w zakre-sie kartografii cywilnej, zwłaszcza tej przeznaczonej do użytku powszechnego poprzez wprowadzanie kolejnych obostrzeń i narzucenie obowiązku zabu-rzania dokładności tych map. W tym samym czasie w Polsce ogłoszono roz-szerzony wykaz dokumentów geodezyjnych i kartograficznych stanowiących tajemnicę państwową i służbową. Przytoczone fakty wyraźnie kolidowały z rozwojem technologicznym tych dziedzin i stąd też prawdopodobnie wyni-kały stwierdzone zaniedbania inwestycyjne.

Podobnie należałoby rozważyć inny zarzut postawiony przez zespół spe-cjalistów w 1973 roku odnoszący się do nazbyt rozdrobnionej struktury wy-konawstwa geodezyjno-kartograficznego jako przyczyny niedowładu

orga-nizacyjnego GUGiK. Abstrahując od zasadności tego zarzutu należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że to rozdrobnienie struktury wynikało z ogólnej ten-dencji zmierzającej do zwiększania zatrudnienia, której sprzyjał system zarzą-dzania gospodarką, motywujący, jak piszą, J. Kaliński i Z. Landau (2003), do zwiększania liczby etatów. Wysiłek inwestycyjny, według tych autorów, połą-czony był z rosnącym zatrudnieniem.

Na fali zmian wprowadzanych przez nową ekipę rządzącą w strukturze organizacji naczelnych organów władzy państwowej w marcu 1972 roku prze-niesiono GUGiK do nowo utworzonego Ministerstwa Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska (od 1975 Ministerstwo Administracji, Gospodarki Te-renowej i Ochrony Środowiska). W październiku 1973 roku rozpoczęto wpro-wadzanie zmian personalnych i organizacyjnych zmierzających do zorganizo-wania jednolitej służby z GUGIK jako organem centralnym.

W styczniu 1974 roku utworzone zostało Zjednoczenie Przedsiębiorstw Geodezyjno-Kartograficznych „Geokart”, które przejęło podstawowe pro-blemy wykonawstwa i w połowie 1975 roku wchłonęło 84 miejskie pracow-nie geodezyjne, stając się poważnym „przedsiębiorstwem” produkcyjnym (Cz. Przewoźnik 1980). Za sprawą „Geokartu” rozwinął się na szeroką skalę eksport usług geodezyjnych, fotogrametrycznych, kartograficznych oraz osią-gnięć naukowo-technicznych. Zarządzeniem Prezesa GUGiK z dnia 16 lipca 1974 roku Zjednoczeniu „Geokart” powierzona została funkcja generalnego dostawcy dokumentacji i usług geodezyjno-kartograficznych na eksport. Pra-ce poza blokiem wschodnim były prowadzone głównie w Turcji, Libii i Iraku. Wcześniej w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych polscy specjaliści wy-jeżdżali do Maroka, Tanzanii, Nigerii i Grecji (A. Kryński, J. Wysocki 1980). W tym czasie w większym stopniu zaczęto również powierzać Instytutowi Geodezji i Kartografii zadania związane z opracowywaniem nowych technik i technologii oraz uruchomiono w jego strukturze od 1976 roku Ośrodek Prze-twarzania Obrazów Lotniczych i Satelitarnych (OPOLIS), którego powstanie było następstwem decyzji Prezydium Rządu nr 145/75 z dnia 23 grudnia 1975 roku w sprawie wykorzystania obrazów satelitarnych Ziemi i zdjęć lotni-czych w zarządzaniu gospodarką narodową (A. Ciołkosz, St. Białousz 2008). Ośrodek został wyposażony w pierwsze w bloku wschodnim urządzenia do przetwarzania zdjęć satelitarnych w zapisie analogowym i cyfrowym, a pra-cownicy przeszli specjalistyczne szkolenia w wielu renomowanych ośrodkach w Europie Zachodniej, USA i Kanadzie.

Opisane wyżej Zjednoczenie Przedsiębiorstw Geodezyjno-Kartograficz-nych „Geokart” oraz Ośrodek Przetwarzania Obrazów Lotniczych i Sateli-tarnych były rezultatem fundamentalnych zmian, jakie wprowadziła ekipa

E. Gierka. Aparat władzy w porównaniu do poprzedniego okresu, jak pisał A. Paczkowski (2007), wybrał wariant będący logiczną konsekwencją ten-dencji rysujących się w postawach partyjnej elity już w latach sześćdziesią-tych, jak unowocześnienie gospodarki, wzrost konsumpcji, quasi-menedżerski styl zarządzania przedsiębiorstwami i – co dla „Geokartu” i OPOLIS było podstawą powołania i funkcjonowania – otwarcia na technologie i rynki za-chodnie. Obie jednostki były bez wątpienia w sposób ciągły kontrolowane przez aparat władzy i zobowiązane do przestrzegania tajemnicy państwowej i służbowej. Wrażenie otwarcia na świat zachodni, wywoływane przez aparat władzy w społeczeństwie było jednak skrupulatnie kontrolowane i reglamen-towane. Cenzorzy GUKPPiW otrzymywali szczegółowe instrukcje dotyczące zakresu informacji, jaki może być publikowany na temat kolejnych wizyt za-granicznych I sekretarza Komitetu Centralnego PZPR. Na przykład wszelkie informacje o programie pobytu E. Gierka w USA mogły być publikowane wyłącznie za Polską Agencją Prasową. Informacje na temat stosunków po-litycznych, gospodarczych kulturalnych itp. między Polską a USA musiały być każdorazowo konsultowane z GUKPPiW (T. Strzyżewski 1977, s. 93). Podobnie kontrolowano informacje na temat wizyt składanych przez przed-stawicieli państw zachodnich w Polsce. Na przykład „zakres tematyczny oraz sposób ujęcia” informacji o pobycie prezydenta USA G. Forda w Polsce miały być zgodne z informacjami podanymi przez Polską Agencję Prasową i „Trybunę Ludu” (T. Strzyżewski 1977, s. 123). W taki sam sposób podcho-dzono do innych wizyt.

W roku 1971 roku na podstawie rozporządzenia rady ministrów z dnia 21 marca 1970 roku14 wydane zostało Zarządzenie Prezesa Głównego Urzędu

Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk z dnia 3 czerwca 1971 r. w sprawie rejestracji zakładów i urządzeń wytwarzających publikacje, ilustracje i pie-czątki i zakładów sprzedaży matryc oraz w sprawie ewidencji wytwarzanych

publikacji i sprzedawanych urządzeń, aparatów i matryc15. Na podstawie tego

zarządzenia GUGiK utrzymał posiadane wcześniej prawo do udzielania zgody na wykonanie i rozpowszechnianie map samoistnych i ich zestawów oraz map stanowiących załączniki do publikacji. Zgodę na wykonanie i rozpowszech-nianie map tekstowych oraz map w postaci plakatów prospektów oraz widokó-14 Dz. U. PRL 1970, nr 6, poz. 50. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 marca 1970 r. w sprawie zakresu i trybu sprawowania nadzoru i kontroli przez organy kontroli prasy, publikacji i wi-dowisk.

15 M.P. 1971, nr 32, poz. 208. Zarządzenie Prezesa Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Wi-dowisk z dnia 3 czerwca 1971 r. w sprawie rejestracji zakładów i urządzeń wytwarzających publikacje, ilustracje i pieczątki i zakładów sprzedaży matryc oraz w sprawie ewidencji wytwarzanych publikacji i sprzedawanych urządzeń, aparatów i matryc.

wek w dalszym ciągu udzielał GUKPPiW. Zarządzenie to zostało utrzymane w mocy przy kolejnej regulacji wydanej przez GUKPPiW w 1975 roku16.

Po przyjęciu zmian w klasyfikacji kwalifikacji materiałów kartograficz-nych rozpoczęto przygotowania do wydania specjalnej edycji map tematycz-nych, jak hydrograficzna, geomorfologiczna, użytkowania ziemi itp.

3.2.2. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych