Geneza audiodeskrypcji – świat

Choć dziś audiodeskrypcja znana jest niemal na każdym kontynencie, to jej źródeł należy szukać w Stanach Zjednoczonych, gdyż to tam została ona stworzona i po raz pierwszy zastosowana. Zrodziła się przypadkowo w latach 70., gdy Gregory Frazier wraz z niewidomymi przyjaciółmi, podczas popołudniowego spotkania towarzyskiego, oglądał High Noon³¹⁷. W trakcie trwania seansu, w przerwach między dialogami, Frazier na żądanie przyjaciół relacjonował, co dzieje się na ekranie telewizora. W ten sposób w 1974 roku zrodziła się idea „telewizji dla niewidomych”, w ramach której Frazier, rozwinął pomysł znany dziś jako audiodeskrypcja³¹⁸. Siedem lat później, w 1981 roku, za sprawą niewidomej Margaret Rockwel i jej męża Cody‟iego Pfanstiela³¹⁹, po raz pierwszy wdrożono system narracji opisowej w Arena Stage w Waszyngtonie³²⁰. Wykorzystano do tego sprzęt wzmacniający dźwięk, który zainstalowano już wcześniej w celu ułatwienia odbioru widowiska osobom niedosłyszącym³²¹.

316 Odbiorca niewidomy od urodzenia, jak sama nazwa wskazuje, nigdy nie widział, odbiorca niedowidzący może mieć zachowane poczucie światła, kolorów (często zniekształconych) lub kształtów, co oznacza, że bodźce wzrokowe są mu w pewien sposób dostępne, natomiast osoba ociemniała urodziła się jako widząca, jednak na skutek choroby bądź wypadku straciła wzrok, co ważne ma jednak zachowane w pamięci jakieś wrażenia wzrokowe, które może przywoływać w zależności od tego, w jakiej sytuacji się znajduje. (Cf. B. Szymańska, T. Strzymiński, Audiodeskrypcja sztuk wizualnych.

Materiały szkoleniowe, Białystok 2010, s. 2).

317 W samo południe (reż. F. Zinnemann) film z 1952 roku, w obsadzie jedną z głównych ról grał Garry Cooper.

318 http://www.audiodescriptioncoalition.org/history.html [dostęp: 22.03.2018].

319 Specjalista od mediów i public relations [dostęp: 22.03.2018].

320 J. Snyder, The Visual made Verbal, s. 19.

321 Cf. B. Szymańska, T. Strzymiński, Obraz słowem malowany, s. 7.

Strona | 70 W roku 1982 The Metropolitan Washington Ear³²² podjęło działania z producentami Public Broadcasting Service³²³ (PBS), na rzecz wprowadzenia audiodeskrypcji do narracji radiowej³²⁴. Cztery lata później The Metropolitan Washington Ear nagrało pierwszą kasetę z audiodeskrypcją pomagającą niewidomym turystom zwiedzać Statuę Wolności i Pałac Clintona, zabytki zarządzane przez National Park Service³²⁵.

Kolejnym wydarzeniem, ważnym dla rozwoju AD, było założenie w 1987 roku przez Gregorego Franziera i Augusta Coppolę Instytutu Audiowizualnego (The Audio Visual Institute) działającego przy Uniwersytecie w San Francisco. W tym samym roku i przez 1988, The Metropolitan Washington Ear wraz z radiem WGCH³²⁶ i Public Broadcasting Service, uczestniczyło w długoterminowym projekcie pt. Descriptive video services (DVS®)³²⁷, w czasie którego podejmowano działania na rzecz udostępniania sztuki audiowizualnej odbiorcom niepełnosprawnym wzrokowo³²⁸.

Audiodeskrypcję do programów telewizyjnych i filmów dostępnych na kasetach video zaczęto dodawać od 1988 roku za sprawą działań Jamesa Stovalla. Rok później Stovall założył The Narrative Television Network³²⁹ oferującą AD dla filmów emitowanych na kanałach telewizji kablowej. AD stawała się coraz popularniejsza i po niedługim czasie zawitała do kin. Pierwszą ścieżkę dźwiękową dla filmów IMAX i OMNIMAX stworzyło The Metropolitan Washington Ear w 1990 roku. Rozwój i rozpowszechnianie audiodeskrypcji było tak dynamiczne, że pod koniec lat 80.

W Stanach Zjednoczonych już ponad pięćdziesiąt placówek oferowało część usług z narracją ułatwiającą odbiór sztuki osobom niepełnosprawnym wzrokowo.

Aktywny rozwój AD zaowocował tym, że The National Academy of Television Arts & Scientes³³⁰ (NATAS) w roku 1990, nagrodziły nagrodą Emmy cztery organizacje działające na rzecz telewizyjnej AD: Instytut Audiowizualny (Gregory

322 Radio, które kieruje swoje usługi do osób niewidomych oraz dotkniętych innymi niepełno sprawnościami uniemożliwiającymi im czytanie druku płaskiego. Siedziba instytucji znajduje się w Stanach Zjednoczonych (http://www.afb.org/directory/profile/metropolitan-washington-ear/12 [dostęp: 17.03.2017]).

323 Amerykańska sieć telewizji publicznej nadająca na terenie USA i częściowo w Kanadzie, została utworzona w 1970 roku przez Hartforda Gunna. Obecnym prezesem PBS jest Paula Kerger (http://www.pbs.org/ [dostęp: 17.03.2017]).

324 http://www.audiodescriptioncoalition.org/history.html [dostęp: 22.03.2018].

325 Ibidem.

326 http://www.wgch.com/ [dostęp: 22.03.2018].

327 http://main.wgbh.org/wgbh/pages/mag/description.html [dostęp: 22.03.2018].

328 http://www.audiodescriptioncoalition.org/history.html [dostęp: 22.03.2018].

329 http://www.narrativetv.com/ [dostęp: 22.03.2018].

330 http://emmyonline.com/academy [dostęp: 22.03.2018].

Strona | 71 Frazier), Metropolitan Washington Ear (Margaret Pfanstiehl), Narrative Television Netvork (James Stovall) oraz telewizje: PBS/WGCH (Barry Cronin i Laurie Everett)³³¹. W ciągu kilku kolejnych lat audiodeskrypcja rozwijała się już nie tylko z myślą o programach telewizyjnych czy sztuce filmowej, lecz stała się popularna także w teatrze. W 1994 roku zaprezentowano pierwszą operę z AD, Madame Butterfly, w waszyngtońskiej Operze w Centrum J. F. Kennedy‟ego.

Wraz z upowszechnianiem się audiodeskrypcji, zrodziła się potrzeba kodyfikacji jej zasad. Regulacje w zakresie audiodeskrypcji oraz emitowania programów z dodatkową ścieżką dźwiękową kształtowały się przez kolejną dekadę aż do 2006 roku, kiedy to w Kalifornii ogłoszono pierwsze obowiązujące standardy redagowania AD, udostępnione w 2009 roku jako Standards for audio description³³², a od 2009 roku rozwija się The Audio Description Project³³³ (ADP), który powstał z inicjatywy The American Council of The Blind. ADP stworzył na stronie internetowej obszerną bazę danych ośrodków zajmujących się udostępnianiem sztuki osobom niewidomym.

Zespół zajmuje się także rozpowszechnianiem techniki audiodeskrypcji w kinie, teatrze i muzeum oraz oferuje kursy z AD i ugruntowuje standardy tworzenia audiodeskrypcji.

Działania podejmowane od lat 70. na rzecz dostosowywania kultury do potrzeb niewidomych odbiorców, zaowocowały podpisaniem 8.10.2010 roku przez prezydenta Baracka Obamę, ustawy o dostępności mediów, zgodnie z którą kanały telewizyjne zobowiązały się emitować w tygodniu przynajmniej cztery godziny programów z AD w czasie największej oglądalności³³⁴.

W 1981 roku, Margaret i Cody Pfensthiel opracowali pierwszą ścieżkę z AD, a już w połowie lat 80. technika opisywania sztuki osobom niewidomym trafiła do Europy. Tam po raz pierwszy została wykorzystana na scenie brytyjskiego teatru Robin Hood w Averham, Nottinghamshire³³⁵. W telewizji pojawiła się po raz pierwszy w Japonii na kanale NTV w 1983 roku³³⁶. W Wielkiej Brytanii dopiero jedenaście lat później uruchomiono usługę AD „dostarczając w telewizji ITV i BBC tygodniowo ponad sześć godzin programów z audiodeskrypcją w czasie najwyższej

331 http://www.audiodescriptioncoalition.org/history.html [dostęp: 22.03.2018].

332 Audio Description Coalition, Standards for audio description, Stany Zjednoczone 2009.

333 Kierowany przez Joela Snydera, więcej o projekcie na stronie: http://www.acb.org/adp/index.html [dostęp: 22.03.2018].

334 J. Snyder, op.cit, s. 27.

335 B. Szymańska, T. Strzymiński, op.cit., s. 8.

336 Ibidem.

Strona | 72 oglądalności”³³⁷. Również w 1994 roku Cardiff Centrum Chapter Arts w Wielkiej Brytanii rozpoczęło emisję regularnych seansów kinowych z AD odczytywaną na żywo.

Wkrótce Wielka Brytania stała się państwem, które w największej liczbie placówek oferowała udogodnienia dla osób niewidomych i niedowidzących.

Obecnie również w Europie, AD wykorzystuje się nie tylko w programach telewizyjnych i spektaklach teatralnych, lecz także w galeriach, muzeach, na stronach internetowych, w grach komputerowych oraz do opisywania wydarzeń sportowych.

Technika ta rozwija się nie tylko w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, ale także w Australii³³⁸, Belgii³³⁹, Brazylii³⁴⁰, Kanadzie³⁴¹, Francji³⁴², Niemczech³⁴³,

338 Np. Związek Vision Australia, którego prezesem jest Maryann Diamond.

339 Możliwość podjęcia studiów w zakresie AD zainicjowane przez Aline Remael na Uniwersytecie w Antwerpii.

340 AD filmową rozpowszechnia dr Eliana Franco, natomiast dr Francisco Lima prowadzi studia w zakresie AD na Universidade Federal de Pernambuco w Recife.

341 Spośród kilkunastu organizacji prym w zakresie AD wiodą: Accessible Media, Descriptive Video Works i National Library of Canada, natomiast badania naukowe prowadzi prof. Deborah Fels na Ryerson University.

342 AD w mediach rozpowszechnili Valentin Hauy oraz Marie Plumazille.

343 Za sprawą Bernda Beneka w telewizji Bayerischer Rundfunk AD jest dodawana do każdego programu. Więcej o rozwoju AD w Niemczech znajduje się w wywiadzie z J. Arandesem: J. Arandes, P. Orero, Pioneering audio description: an interview with Jorge Arandes, „Jostrans – The Journal of Specialised Translation” 2007, nr 7.

344 AD w mediach rozpowszechnił Yota Georgakopoulou z The European Captioning Institute, poza tym AD na żywo prowadzi organizacja VSA Hellas. Studia tłumaczeniowe w tym z przekładu audiowizualnego prowadzone są przez Hellenic Audio Visual Institute.

345 Znana jest przede wszystkim AD dla muzeów, filmów i telewizji, zajmuje się nią Kristinn Helldór Einarsson z Blindrafelagid, Icelandic Organization of the Visually Impaired (BIOVI).

346 NCBI Media Services.

347 Dostępna w mediach i podczas wybranych festiwali filmowych (np. Rome Fiction Festival) oraz w operze (Movie Reading).

348 Na początku XXI wieku udostępniano cztery filmy z AD dostępne w systemie Dolby Digital.

349 Najważniejsze badania w zakresie AD w muzeach prowadzi prof. Joselia Neves.

350 AD na żywo dostępna była podczas pokazów w ramach International Disability Film Festival w Moskwie, ponadto Joel Snyder prowadził kursy z AD w St. Petersburgu.

351 Carol McGregor wraz z Joelem Snyderem pracowali nad AD do filmów takich jak Moulin Rouge (reż. B. Luhrman, 2001 rok) oraz Big Fish (reż. T. Burton, 2003 rok).

352 Prężnie działające studia z AD i tłumaczeń audiowizualnych oferowane są na uniwersytetach w Barcelonie i Madrycie, szczególnie Univesitat de Autonoma dee Barcelona, gdzie temat ten rozwija się za sprawą Pilar Orero.

356 Polskie działania przedstawiono w osobnej części, z tego względu w tym miejscu zostaną pominięte.

Strona | 73 w państwach takich jak: Czechy, Norwegia, Finlandia, Bułgaria, Dania, Litwa, Słowacja, Izrael, Japonia, Chiny, Tajwan, Malezja, Indie, Tajlandia, Turcja, Chorwacja, Słowenia i Rumunia jednak jest bardzo słabo rozwinięta i jak dotąd nie wniosła przełomowych rozwiązań w tej dziedzinie. Audiodeskrypcja rozwija się na świecie od ponad trzydziestu lat. W Stanach Zjednoczonych, gdzie się zrodziła, obecnie działają osoby i instytucje zawodowo zajmujące się tworzeniem AD oraz ośrodki oferujące profesjonalne treningi z zakresu tłumaczeń audiowizualnych³⁵⁷.