Opis twarzy

Deskrypcje twarzy w scenach zbiorowych ograniczają się do jednego lub dwóch zdań. Następuje w nich zasygnalizowanie cech charakterystycznych dla danej postaci, jednak to też zostaje określone w sposób ogólny, np. rodzaj nakrycia głowy, zarost, kształt twarzy, kolor i długość włosów (wraz z określeniem czy są proste, czy kręcone), biżuteria. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że dokładność deskrypcji twarzy zależy od rodzaju obrazu, tzn. gdy przedstawiono tylko postaci, to są one opisane dokładniej, niż w sytuacji, gdy postaci znajdują się na tle krajobrazu. Jeśli obraz przedstawia tłum bohaterów o niewielkich rozmiarach, zostają jedynie wspomniani w celu zaznaczenia ich obecności. Na obrazach, gdzie nie można sprecyzować ani płci, ani opisać rysów twarzy, autorzy AD wskazują ten fakt wprost w swoich tekstach pisząc o tym, że twarze są niewyraźne, np.:

Rysów ani wyrazu twarzy nie widać [J. Brandt, Czarniecki pod Koldyngą]

Nie mają twarzy lub twarze zaznaczone tylko umownie. Dwie kropki to oczy, usta trzecia kropka albo niekiedy kółko, usta otwarte, krzyczące lub śmiejące się

[E. Dwurnik, Mecz bokserski]

Twarz zasłania czapka, prawdopodobnie z daszkiem [F. Ruszczyc, Ziemia]

Twarze zaznaczone są czerwonawymi plamami

[W. Podkowiński, Ulica Nowy Świat w Warszawie w dzień letni]

Strona | 133 Nie widać rysów twarzy ani detali ubiorów

[J. Szermentowski, Odpoczynek oracza]

Nie widać rysów jego twarzy, poza pomalowanym na czerwono okrągłym nosem, który odcina się wyraźnie od pobielonej twarzy. Na głowie klaun nosi czerwoną czapkę

[J. Chełmoński, Orka].

Poniżej zaprezentowano konkretne określenia poszczególnych elementów twarzy, które wystąpiły w klasycznych AD:

TWARZ: starcza, kosmyki widoczne, po bokach po obu stronach, pełna, o grubych rysach, owalna, trochę rozpłaszczona, poważna, jakby lekko zatroskana, owalna, wydobyta ciepłym światłem, jasna, pociągła, przypomina rzeźbę, skierowana jest w stronę, choć jest najbardziej czytelnym fragmentem, wypukłych części, szczupła pociągła, zasępiona, szczupła, nieco trójkątna, o dziecinnych rysach, uśmiechnięta o ziemistym odcieniu, wydłużone rysy, zamyślony i poważny, smutny wyraz, poważna, zdeformowana, zajmuje większą cześć plakatu, jasna, niemalże biała, zarumieniona, biała, prostokątna, czarna, pomarańczowej, intensywne kolory: czerwony, zielony, brązowy, wielobarwna, pucołowata, śniada, owalna, o jasnej cerze, ukazana z profilu, pełna o regularnych, zdecydowanych rysach, zarumieniona, pomarszczona, owalna, o bladej cerze, wyraziste rysy, ukazana w półprofilu, poważna, zatroskana, młoda, zarumieniona, [twarze] przedstawione niewyraźnie, z zamyślonym wyrazem, nieczytelna, wyraz rozmarzenia, zaznaczone tylko umownie, pociągła, ogorzała, silnie poorana zmarszczkami, klasyczne rysy, dość pełna, o klasycznych rysach, okrągła, rumiana, owalna, ogorzała, o regularnych rysach

Zacytowane przykłady potwierdzają tendencję występującą w klasycznych AD, w których dominuje schematyzm i bezemocjonalność. Przywołane określenia pojawiają się w tekstach z różną częstotliwością, jednak zbiór ich nie jest bardzo rozbudowany. Autorzy poruszają się w obszarze utartych pojęć, które stają się zautomatyzowanymi określeniami, na podstawie których trudno byłoby zidentyfikować postać, nie znając tytułu dzieła. W tekstach nacisk położony jest na funkcję informacyjną oraz wartość wizualną. Znaczenie takiego przedstawienia, zasugerowanie, co ono może oznaczać bądź wskazówki interpretacyjne w klasycznych

Strona | 134 AD są pomijane⁵⁴³. Twarz charakteryzowana jest z reguły jedną bądź dwoma cechami odwołującymi się najczęściej do kształtu, koloru i, rzadziej, nazwania emocji, które może wyrażać. W klasycznych AD zarówno twarze, jak i poszczególne jej części opisywane są schematycznie z uwzględnieniem znaków szczególnych, jeśli takie pojawiają się, np. blizny, charakterystyczny zarost, kolor skóry, itd. Istotne tutaj jest pojęcie prototypu⁵⁴⁴, do którego niewidomy odbiorca może się odwołać w swoich, często stereotypowych⁵⁴⁵, mimo że indywidualnych, skojarzeniach. W portretach, scenach pojedynczych oraz zbiorowych, w których twarze bohaterów są czytelne kierunek opisu przebiega albo od czoła do brody, albo od brody do czoła. Wybór kierunku prezentacji pozostaje w gestii autora audiodeskrypcji oraz tego, która część twarzy jest bardziej charakterystyczna. Analizując każdą klasyczną AD w izolacji, można stwierdzić, że opis twarzy jest dokładny, jednak porównując go z innymi audiodeskrypcjami, dokładność ta zamazuje się, ponieważ mimo wieloelementowego opisu, składa się on ze schematycznych epitetów, np. pełna, rumiana, o klasycznych rysach, okrągła, owalna, a także innych, powielanych rozwiązań językowych.

Tendencję tę rzadziej zauważa się w nowych, ewoluujących AD, np. zawartych w książce Posłuchać obrazów, jak i tych AD, w których autorzy podejmują próbę wprowadzania zmian w formie wyrażania, by odejść od dominującego schematyzmu⁵⁴⁶. Wśród wprowadzanych zmian najczęściej pojawiają się:

– sugestie interpretujące emocje bohaterów obrazu, np.:

543 Wraz z ewolucją AD i rozwojem świadomości autorów na temat gatunku i percepcji niewidomych i niedowidzących odbiorców, podejście to nieco się zmienia. Obecnie nie patrzy się tak negatywnie na wskazówki odczytania zawarte w tekstach, co więcej są one pożądane przez głównych zainteresowanych, czyli odbiorców AD.

544 Rozumianego jako „zespół cech typowych dla danej kategorii, którą mówiący wiążą z danym pojęciem” (R. Grzegorczykowa, O rozumieniu prototypu i stereotypu we współczesnych teoriach semantycznych, w: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki: teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. J. Bartmiński, Wrocław 1998, s. 112).

545 Stereotyp rozumie się w pracy jako „schematyczne, jednoznaczne, społecznie utrwalone wyobrażenia i przekonania wiązane przez członków pewnej społeczności mówiącej z określonymi zjawiskami, przedmiotami, a przede wszystkim osobami” (R. Grzegorczykowa, op.cit., s. 113), które upraszcza, a przez to często fałszuje sposób myślenia. Stereotypy ewoluują, mają na nie wpływ również czynniki takie, jak wiedza interpretującego, wiek, świadomość językowa oraz wszystko, co może wpłynąć na jego sposób postrzegania. Dla osoby niewidomej będzie to przede wszystkim wiedza, którą zdobył w procesie poznania na temat danego elementu rzeczywistości, np. koloru, kształtu, pojęć abstrakcyjnych.

546 Przytaczane cytaty, ze względu na swoją objętość, często stanowią argument potwierdzający więcej niż jedno z wymienionych rozwiązań językowych, jednak ze względu na to, by zaprezentować różnorodność treści, podkreślono w nich fragmenty istotne dla danego argumentu.

Strona | 135 Matka ma smutny wyraz twarzy, zamyślona patrzy w przestrzeń. Duże niebieskie oczy, różowe wydatne usta oraz blada cera, to główne cechy podkreślające jej twarz [plakat, Dziecko Rosemary]

Stańczyk to szczupły brunet w sile wieku. […]Pogrążony w smutnych myślach, lekko opuszcza głowę. Patrzy w przestrzeń. Zasępiona twarz ma rysy twórcy obrazu, tyle że dojrzalsze. Malując portret stańczyka Matejko miał bowiem zaledwie 24 lata.

Twarz jest szczupła, nieco trójkątna, o wysokim czole. Oczy duże, ciemne, wydatny, garbaty nos, broda i wąsy. Skrawek ciemnych włosów widać tylko nad czołem

[J. Matejko, Stańczyk]

Ukazany realistycznie prawy półprofil mężczyzny w średnim wieku, zajmuje niemal całą kompozycję. Twarz poważna, jakby lekko zatroskana, czoło zmarszczone, brwi lekko ściągnięte, nos prosty – pod nim mały wąsik, usta wąskie. Włosy krótkie, zaczesane do góry. Grzbiet nosa, lewa połowa czoła oraz fragmenty policzków, podkreślone delikatnymi kreskami białego pastelu

[J.I. Witkiewicz, Portret Tadeusza Boya-Żeleńskiego]

[…] jego twarz z oczami podkreślonymi na czarno i cieniami pod kośćmi policzkowymi, zdaje się wyrażać tłumiony strach i zawziętość

[A. Wróblewski, Rozstrzelanie surrealistyczne]

Uwagę przykuwa pełna ekspresji starcza twarz. Mimo jej smutnego wyrazu w szeroko otwartych wbitych w widza oczach, błyskają żywe iskierki […]

[K. Krzyżanowski, Portret Pelagii Witosławskiej]

Twarz owalna, trochę rozpłaszczona. Szeroko otwarte, wzniesione w górę, wielkie, niebieskie oczy ze sterczącymi rzęsami, mają wyraźnie zaznaczone białka

[J.I. Witkiewicz, Portret Neny Stachurskiej]

Kobieta lekko pochyla głowę, prawdopodobnie patrzy na dziecko, idące tuż przy jej prawym boku. Ukazana z profilu twarz jest przedstawiona niewyraźnie

[W. Gerson, Cmentarz w górach]

Głowę przechyla na bok w stronę lewego ramienia. Jasny, lekko zaróżowiony owal twarzy zamknięty jest u góry brązowymi włosami, spływającymi po lewej łopatce

Strona | 136 i ramieniu. Kobieta spogląda w dół na trzymaną w ręku książkę. Oczy zdają się być lekko przymknięte, jakby doskonale znała już ten fragment tekstu i recytowała go czy też śpiewała z pamięci. Delikatnie rozchylone usta i wyraz rozmarzenia na twarzy, pozwalają domyślać się łagodnego, lirycznego utworu

[A. Gierymski, Sjesta włoska]

– sformułowania intensyfikujące wyobrażenia, np.:

Na pierwszym planie popiersie młodej dziewczyny – szczupłej, wręcz chudej. Głowa lekko skierowana w prawo. Zwracają uwagę duże, jasne oczy z zaróżowionymi powiekami, patrzące gdzieś w odległą przestrzeń. Cera blada, z rumieńcem […]

[J.I. Witkiewicz, Portret Marii Zielińskiej],

– porównania, np.:

Wokół twarzy, niczym kaptur, układają się proste, czarne włosy. Twarz opuchnięta o ziemistym odcieniu. Oczy obramowane czarnym konturem

[T. Kantor, Ambalaże, przedmioty, postacie]

Twarz kobiety przypomina rzeźbę, uproszczono rysunek łuków brwiowych, oczu, nosa, kości policzkowych, ust, tzn. poddano je geometryzacji. Krótkie blond włosy tworzą falę nad czołem. Łępicka nie namalowała oddzielnie każdego kosmyka, ale trzy przenikające się szerokie fale

[T. Łępicka, Lassitude (Znużenie)]

– przedstawienie alternatywnych rozwiązań odczytania danej prezentacji, np.:

Twarz dość pełna o klasycznych rysach. Kędzierzawe włosy krótkie albo upięte z tyłu

[F. Smuglewicz, Cesarz Tytus nadaje prawa Rzymianom].

Analizując opisy twarzy bohaterów w zgromadzonych na potrzeby niniejszej pracy klasycznych audiodeskrypcjach, można wskazać kilka pól semantycznych rozumianych za Ryszardem Tokarskim jako takie, których „zasadą konstruowania jest podobieństwo znaczeniowe elementów składowych przy całkowitej dowolności

Strona | 137 ich strony formalnej”⁵⁴⁷. Można je wyróżnić w odniesieniu do stref części twarzy.

Pierwsze pole to pole twarz. W jego obszarze znajdują się hiponimy: czoło, oczy, nos, usta, zarost, broda, uszy oraz policzki. Meronimy do nich to: brwi, źrenice, powieki, łzy, kolczyki, wąsy, baki, rumieńce, broda, podbródek.

Drugie pole, owłosienie przenika się niejako z pierwszym nieostrą granicą⁵⁴⁸, z meronimami: broda (w znaczeniu zarostu), przedziałek, grzywka oraz rodzaje nakrycia głowy, np. czapka, kapelusz⁵⁴⁹, a także sposób uczesania. Relacje te ilustruje poniższe zestawienie:

P1 TWARZ (hiperonim) –czoło (hiponim)

[grzywka, zmarszczki] – meronimy –oczy (hiponim)

[brwi, źrenice, powieki, łzy] – meronimy –uszy (hiponim)

[kolczyki] – meronim –nos (hiponim)

[wąsy] – meronim –policzki (hiponim)

[baki, rumieńce] – meronimy –usta (hiponim)

[broda (zarost)] – meronimy –broda (hiponim)

[podbródek, broda (zarost)] – meronimy

P2 WŁOSY, OWŁOSIENIE (hiperonim)

meronimy: [przedziałek, grzywka, kapelusz, czapka, sposób uczesania].

W klasycznych audiodeskrypcjach pola te tworzą elementy, które daje się zanalizować wychodząc od strukturalizmu. Poszczególna część jest opisywana

547 R. Tokarski, Światy za słowami, Lublin 2014, s. 257. Wykorzystano relacje hiperonimii, hiponimii, meronimii i komeronimii.

548 Na tym poziomie znaczeniowym włączając włosy, zamiast twarz można użyć szerszego znaczeniowo pojęcia: głowa.

549 Oraz inne desygnaty należące do zbioru pt. „nakrycia głowy”.

Strona | 138 w sposób schematyczny i zamyka się zazwyczaj w dwóch do czterech cechach, czyli nie jest zbyt rozbudowana. Następnie jest ona pozostawiana odbiorcy do zdecydowania jak wiedzę tę wykorzysta. W nowych, ewoluujących AD podobnie jak w klasycznych, wyróżnia się i charakteryzuje również poszczególne elementy twarzy, jednak odbiorca pozostaje z ogólnym wrażeniem na temat, np. emocji zapisanych na twarzy bohatera obrazu, które może wykorzystać w dalszej interpretacji obrazu. W klasycznych AD prototypowe cechy danej części odwołują się do tego, co widać, czyli do kształtu, koloru czy innej charakterystycznej cechy. Co ważne, nie wchodzą w takie szczegóły, które pozwalają tylko na podstawie tekstu, zidentyfikować bohatera obrazu. Konkretne cechy, tj. kolor oczu czy włosów definiowane są przez odbiorców w indywidualny sposób, jednak często stereotypowy⁵⁵⁰, a przy tym zbliżony, na który nakłada się ich wiedza o świecie, zanurzenie w konkretnej kulturze oraz zdolności językowe, a także umiejętność interpretowania i odczytywania symboliki, np. kolorów⁵⁵¹.W ten sposób teksty te biorą pod uwagę kulturowe uwarunkowania prototypowe dla danych odbiorców.

Trzeba zauważyć, że twarze postaci w AD plakatów i zdjęć opisywane są według takich samych zasad, dzięki czemu przypominają nieco deskrypcje obrazów ukazujących sceny zbiorowe. Opis twarzy bohatera plakatu/zdjęcia to swego rodzaju ujęcie globalne ze wskazaniem cech charakterystycznych, jednak opisanych na tyle ogólnie, że na podstawie takiego tekstu niemożliwa byłaby identyfikacja postaci.

Przykładowe cytaty zaczerpnięte z AD plakatów i zdjęć, np.:

Ciemne, krótko obcięte włosy. […] Oczy mężczyzny wpatrzone w dal. Wyraz twarzy zamyślony i poważny

[zdjęcie, Chrzest]

Kobieta ma otwarte oczy i spokojną, łagodną twarz [zdjęcie, Pora umierać]

550 Rozumiany za Bartmińskim jako „subiektywnie determinowane wyobrażenie przedmiotu obejmujące zarówno cechy opisowe, jak i wartościujące obraz, oraz będące rezultatem interpretacji rzeczywistości w ramach społecznych modeli poznawczych” (J. Bartmiński, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem – na przykładzie stereotypu „matki‟, w: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki: teoria, metodologia, analizy empiryczne, red. idem, Wrocław 1998, s. 64).

551 Np. niebieski kolor oczu niewidomy będzie interpretował w oparciu o to, co wie o takich oczach oraz o tym, jak funkcjonują one w danej kulturze, rudy kolor włosów mężczyzny stereotypowo kojarzy się z byciem fałszywym, natomiast u kobiety z namiętnością.

Strona | 139 Na twarzy mężczyzny – krasnoludka maluje się niepokój. Ma krople potu na policzkach i czole

[zdjęcie, Kingsajz]

Na twarzy rysuje się niepokój. Wygląda tak jakby właśnie otrzymał złą wiadomość [zdjęcie, Wymyk]

Ma jasne włosy, duże niebieskie oczy i łagodną twarz z lekkim zarostem [zdjęcie, Daas]

[…] około czterdziestoletniego mężczyzny. Ma krótkie ciemne włosy i wąskie usta.

Patrzy w dal. Wyraz twarzy lekko zamyślony [zdjęcie, Erratum]

przedstawia trzydziestoletniego mężczyznę w dużych okrągłych okularach z lekko przyciemnianymi szkłami […]. Mężczyzna ma wyraziste usta i łagodny wyraz twarzy

[zdjęcie, Popiół i diament]

Matka ma smutny wyraz twarzy, zamyślona patrzy w przestrzeń. Duże niebieskie oczy, różowe wydatne usta oraz blada cera, to główne cechy podkreślające jej twarz [plakat, Dziecko Rosemary]

Twarz Leona jest poważna. Mężczyzna ma lekki zarost i ciemne okulary – tzw. Lenonki charakterystyczne dla tego bohatera filmowego

[plakat, Leon Zawodowiec]

Twarz jest jasna, niemalże biała. Czarne włosy sięgają do ramion, są charakterystyczne tytułowej tej postaci izlewają się z czarnym tłem plakatu, tworząc jednolitą całość. Usta uwydatniają dwa kolory – czerwona barwa górnej wargi i różowa dolnej

[plakat, Amelia].

W AD scen pojedynczych i zbiorowych wykorzystywane są trzy sposoby prezentacji głowy i związanych z nią części. Pierwszy: od czoła do brody,

Strona | 140 drugi: od brody do czoła lub trzeci, alternatywny sposób, który nie jest konsekwentnie prowadzony, jednak znajduje zastosowanie w AD mających na celu wyeksponowanie jakiejś cechy, np. zmarszczek u staruszki, wymyślnego uczesania, kosztownej biżuterii, np.:

Malarz, dojrzały mężczyzna, jest do nas zwrócony półbokiem, lewym ramieniem.

W zamyśleniu patrzy w dół, lekko ściąga brwi, rozchyla usta. Ma łysą głowę, tylko na samej górze i z boku, nad uchem szarawe plamy króciutkich włosów. Trójkątna broda sprawie, że głowa kształtem przypomina jajo postawione na wyjątkowo wąskim, spiczastym czubku. Brwi proste, dość szerokie, oczy ciemne o opuszczonych zewnętrznych kącikach. Nos duży, orli o szerokich nozdrzach. Nad wydatnymi ustami podkręcony do góry, szeroki wąs. Rudawy, podobnie jak przystrzyżona starannie, trójkątna broda. Ucho wydatne, lekko odstające. Bruzdy wokół oczu i poziome zmarszczki na czole świadczą o dojrzałym wieku

[J. Malczewski, Autoportret w zbroi ze skrzypeczkami],

[…] długie opadające na plecy i ramiona rudawe włosy z krótką grzywką. Kończąca się w połowie czoła grzywka odcina się nierówną linią. Portretowana na pełną twarz z wyraźnie zaznaczonym podwójnym podbródkiem. Z jasną cerą kontrastują ciemne oczy. Oczy są spuszczone w dół w zamyśleniu. Kobieta nie patrzy w lustro. Mięsiste usta są rozchylone. Nos wydatny, długi o szerokich nozdrzach

[C.P. Jacobs, Kobieta przed lustrem].

Pomimo tego spostrzeżenia, zbyt daleko idącym byłby wniosek traktujący o tym, że można wyróżnić trzy różne audiodeskrypcje w zależności od sposobu przedstawiania bohaterów. Nie jest w tych tekstach tak, że konkretny sposób przyjęty jest do danej AD. Wybór ten zależy od autora tekstu i jest przypadkowy, uznany przez twórcę za najlepszy. Nie jest również tak, że wybrany mechanizm powtarza się dla pozostałych elementów w tej samej audiodeskrypcji.

Analizie poddano także konkretne sformułowania odnoszące się do poszczególnych hiponimów i meronimów, które można spotkać w AD:

WŁOSY

Strona | 141 Określenia charakteryzujące włosy są przede wszystkim przydawkami (głównie przymiotnymi i imiesłowowymi), które wskazują kolor i długość włosów, a także to, czy są one proste, czy kręcone. Przydawki znajdujące się w zbiorze opisującym włosy mogą wskazywać na rodzaj uczesania (okoliczniki sposobu) lub stopień nasycenia pigmentu (okoliczniki stopnia). Kolor może być określeniem bohatera, np. szatynka, brunet, itd. Czasami epitety mają charakter porównawczy, gdy derywaty utworzone od nazw kolorów przywodzą na myśl konkretny desygnat, np. szpakowate, czyli takie jak szpak).

Przykładowe zdania dotyczące charakterystyki włosów to:

Ma jasne, lekko rudawe, kręcone włosy [J. Mehoffer, Dziwny ogród]

Obiema rękami czesze długie opadające na plecy i ramiona rudawe włosy z krótką grzywką

[P.J. Code, Kobieta przed lustrem]

Staruszka ma dość długie, sięgające ramion siwe włosy ukryte pod czarną woalką albo czepkiem

[K. Krzyżanowski, Portret Pelagii Witosławskiej]

Bujne rude włosy piętrzą się wokół głowy niedbale upięte [J. Malczewski, Autoportret w zbroi]

Włosy ciemne, krótkie, puszyste, lekko kręcone, zaczesane za prawe ucho, ale z pozostawionym delikatnym pejsem na skraju prawego policzka

[S.I. Witkiewicz, Portret Józefiny Konińskiej].

Zauważalną prawidłowością, jest to, że w scenach, gdzie bohaterowie nie są najważniejsi lub w scenach zbiorowych, ukazanych z odległości, określenia dla włosów są ogólniejsze. Włosy są opisywane w podobny sposób i poprzez podanie takich samych cech, tzn.: koloru, długości, proste/kręcone oraz np. rodzaju uczesania.

Cechy te są prototypowe w przedstawieniu włosów postaci występujących na obrazie.

Znamienne jest, choć nie jest to regułą, że najczęściej są one podawane w kolejności:

kolor, czy są proste, czy kręcone oraz długość i są one charakteryzowane najczęściej

Strona | 142 trzema przydawkami. Klasyczne AD charakteryzują te cechy pozostawiając je bez komentarza. Odbiorca sam, odwołując się do własnych doświadczeń lub stereotypu utrwalonego w kulturze, musi zinterpretować czy długowłosa blondynka, bohaterka obrazu jest kobietą atrakcyjną albo czy siwowłosy staruszek w okularach uosabia np. mądrość życiową. Inaczej jest w nowych AD, gdzie poza prezentacją cech pojawiają się komentarze odautorskie, z którymi niewidomy odbiorca może polemizować, ale może je również przyjąć i zgodzić się z nimi⁵⁵².

Sposoby charakteryzowania włosów:

jasne, brunet, schowane są […] pod chustą, bujnymi, falującymi, blond, rudoblond, kędzierzawe włosy krótkie albo upięte z tyłu, upięte w węzeł lekko rudawe, kręcone, grzywkę, nieco kręcone, perukę siwe, niemal czarnymi, brązowymi, długie, lekko pofalowane włosy, jasnoblond szpakowate, jasnobrązowe, ciemnobrązowe, siwiejące, gładko zaczesanych, ciemne, ukryte pod chustą, popielate, szatyn, zaczesane do tyłu, długowłosą szatynkę, spięte w wysoki kok z tyłu głowy , rudawe loki, czarne, dość krótkie, kręcone, ciemne, krótko obcięte, rzadkie, jasne, niczym kaptur, układają się proste, czarne, z bujnymi brązowymi lokami, proste włosy z przedziałkiem pośrodku sięgają do ramion długie opadające na plecy i ramiona rudawe czarne, szczeciniaste włosy opadają na ramiona długie, brązowe, szarawe plamy króciutkich włosów, niewyraźnie zarysowane, lśniące, z przedziałkiem pośrodku, zapewne upięte w kok, zaczesane do góry, niemal niewidoczne, oddane zróżnicowanymi brązami, czesane z przedziałkiem z prawej strony, zaczesane na bok

CZOŁO

W AD czoła wykorzystuje się szablonowe określenia stosowane w języku ogólnym, które nie stanowią trudności w wyobrażeniu ich sobie. W scenach, gdzie bohaterowie nie są najważniejsi zazwyczaj nie podaje się opisu czoła, ponieważ nie zawsze jest ono ukazane. Czasem tylko wspomina się, że jest ono po prostu widoczne. Czoło to część twarzy opisywana przede wszystkim w AD do tych obrazów, gdzie postacie są głównym tematem, zwłaszcza na portretach. Ponadto wskazanie czoła jest elementem lokalizacyjnym, np. dla włosów, grzywki, czapki, itd. Fragmenty AD, w których mowa o czole to, np.:

552 Przykłady zaczerpnięte z ewoluujących AD zaprezentowano w części poświęconej ich analizie.

Strona | 143 Czoło Wenus gładkie […]

[S. Botticelli, Wiosna]

Czoło różowe, mocno rozjaśnione z prawej strony plamą bieli [A. Dürer, Autoportret (Durer jako Chrystus)]

Mężczyzna mawysokie, jasne czoło[…]

[Rembrandt, Lekcja anatomii doktora Tulpa]

Czoło nieznacznie rozjaśnione w środkowej części […]

[Rafael, Madonna ze szczygłem]

Nad czołem, spod czepka wystaje fragment kasztanowych, zaczesanych do góry, włosów

[W. Ślewiński, Bretonki z koszem jabłek].

Powyższe przykłady wystarczają, by zobrazować tendencję wykorzystywaną do opisywania czoła w standardowych AD. We fragmentach tych, podobnie jak przy włosach, charakterystyka ogranicza się do wskazania cech, jednak nie zostają one skomentowane. Prototyp dla tych tekstów to czoło scharakteryzowane najczęściej jedną cechą. Tutaj także, i jest to powtarzający się zabieg, odbiorca dowiaduje się, jakie jest czoło bohatera obrazu, ewentualnie służy ono jako odniesienie do umiejscowienia nakrycia głowy lub wspomnienia o grzywce. Sam natomiast musi zinterpretować czy gładkie czoło świadczy o młodym wieku bohatera, czy zmarszczki to wyraz emocji wypisanych na twarzy, czy oznaka sędziwego wieku, czy kapelusz zakrywający czoło może świadczyć o arystokratycznym pochodzeniu bohatera, czy po prostu chroni przed słońcem pracującego w polu chłopa itd.

Rejestr najczęściej pojawiających się określeń czoła:

Rejestr najczęściej pojawiających się określeń czoła:

W dokumencie Audiodeskrypcja malarstwa – wyznaczniki gatunku i ich realizacje tekstowe (Stron 132-149)