W dysertacji posłużono się wybranymi metodami badawczymi, które z punktu widzenia specyfiki badanego materiału i zakładanych celów uznano za najodpowiedniejsze. W związku z tym, że praca ma charakter analityczno-interpretacyjny należało w pierwszej kolejności zgromadzić materiał badawczy, a następnie przeanalizować go pod kątem genologicznym. Starałam się postępować według następującej procedury badawczej: wychodząc od ustaleń natury formalnej i funkcjonalnej odnoszących się do całych testów AD, w dalszej części zebrane audiodeskrypcje i ich strukturę poddałam analizie wstępnej, wyróżniając poszczególne elementy kompozycyjne przy użyciu narzędzi tekstologicznych. Wyniki tych badań
drukowanej i na płycie, na której znajdują się pliki dźwiękowe oraz pliki przygotowane do wydruku. Dzięki temu (co potwierdziły również przeprowadzone wśród uczniów badania) pomoc ta sprawdza się zarówno wśród uczniów z dysfunkcją wzroku, jak i widzących.
Strona | 39 pozwoliły sformułować wnioski mówiące o tym, że teksty klasycznych AD są schematyczne i pisane według utartych szablonów. Na początkowym etapie postawiono także hipotezę na temat kierunków rozwoju audiodeskrypcji oraz jej funkcji.
Zebrane teksty i ich wstępna obserwacja dała podstawy do genologicznej analizy zgromadzonych audiodeskrypcji sztuki płaskiej zarówno tych pierwszych, jak i przekształcanych, pisanych z myślą o konkretnym odbiorcy. Opis przeprowadzono w ramach genologii lingwistycznej. Podstawę teoretyczną stanowiły przede wszystkim ustalenia Bożeny Witosz i Marii Wojtak, które pomogły wyróżnić ramę audiodeskrypcji oraz zanalizować nie tylko kształt ramy tekstowej, zasady segmentacji, kolejność wyróżnionych części i relacje między nimi, relacje między nadawcą i odbiorcą, potencjał illokucyjny wypowiedzi i jej podstawowe przeznaczenie komunikacyjne, tematyka i sposób jej przedstawiania, zbiór cech uwarunkowanych strukturalnie, zdeterminowanych pragmatycznie oraz związanych z genezą użytych środków246. Otrzymane wnioski potwierdzały wstępne spostrzeżenia na temat schematyczności tekstów, dodatkowo pokazały także, że w audiodeskrypcjach pisanych później wyraźnie widać większą świadomość autorów oraz przedefiniowanie jej podstawowych funkcji. Oznacza to, że nacisk z funkcji informacyjnej został przeniesiony m.in. na funkcję estetyczną z jednoczesnym zachowaniem wierności tekstu z obrazem. Znacznej zmianie uległa warstwa językowa, która obecnie ma nie tylko informować, lecz również intrygować, sprawiać przyjemność ze słuchania audiodeskrypcji i zbliżać odbiorców do doświadczenia estetycznego sztuki.
Obok głównej metody jakościowego opisu posłużono się też metodami ilościowymi, dzięki czemu otrzymano informacje od potencjalnych odbiorców AD, czego oczekują od tych form wypowiedzi. Wykorzystano wyniki kwestionariuszy i informacje z wywiadów indywidualnych oraz grupowych, na których podstawie można było ocenić stosunek niewidomych i niedowidzących do kwestii opisywania kolorów oraz sposoby rozumienia, czym jest interpretacja działa malarskiego, a następnie porównać wyniki otrzymane w grupie badanych z wynikami uzyskanymi w grupie kontrolnej osób widzących, co pozwoliło odpowiedzieć na dwa z najczęstszych pytań stawianych w kontekście tworzenia tekstów AD, mianowicie czy warto mówić niewidomym o kolorach oraz czy autor audiodeskrypcji może sugerować jakieś propozycje odczytania dzieła.
Kwestionariusze sporządzono na potrzeby badania percepcji kolorów, rozumienia interpretacji oraz percepcji hiperonimów i hiponimów. Wszystkie narzędzia stworzono
246 M. Wojtak, Genologia tekstów użytkowych, s. 164-165.
Strona | 40
1. Proszę podać skojarzenie z następującymi kolorami (co może być w takim kolorze):
czerwony
Strona | 41 rudawy
niebieskawy błękitno-szary żółtawy szaro-brązowy bladoróżowy żółto-szary ciemnooliwkowy ciemnopomarańczowy modry
żółto-brązowy kremowo-zielony czerwono-żółty żółto-czerwony oranż
nieprzezroczysty
2. Jakie nazwy kolorów kojarzą się Panu/ Pani z następującymi określeniami:
ciepły: ………..
satynowy: ……….
matowy:………
jaskrawy:………...
zgaszony:………..
stonowany:………
ziemisty:………...
intensywny:………...
spokojny:………..
blady:………
3. Czy istotne jest dla Pana/ Pani to, by opisując daną rzecz powiedzieć, jakiego jest koloru?
TAK NIE
4. Jeśli tak, to dlaczego?
………
………
………..
Narzędzie badawcze nr 2. INTERPRETACJA
Osoba (proszę zaznaczyć):
- niedowidząca - niewidoma - ociemniała
Wiek: ………
Wykształcenie: ………
Płeć: ………
1. Z podanych poniżej zdań i sformułowań proszę wybrać i zaznaczyć te, które uważa Pan(i) za interpretację:
W tle za Madonną pejzaż – fragment złocistego pola, dalej przy prawym brzegu obrazu, jasne mury i kamienny most.
Kobiety, które przynoszą dary Ottonowi III to Germania, Francja, Italia, Alamania.
Są personifikacjami prowincji, którymi władał cesarz. Składają hołd Ottonowi III.
Strona | 43
Słynny artysta-malarz Delacroix opisał swoje wrażenie po obejrzeniu obrazu następującymi słowami: „Ujrzałem arcydzieło”.
Ukazana na obrazie gra światła i cienia jest charakterystycznym zabiegiem stosowanym przez Leona Wyczółkowskiego.
[Dziewczynka] ma opuszczone oczy, które smutno spoglądają na kulę. Obraz mimo swej wielobarwności i bajkowej konstrukcji jest raczej wyrazem tęsknoty. Tęsknoty za utraconym pięknem dziecięcego świata.
Tytuł obrazu „Żniwa” sugeruje odbiorcy, że to letni dzień, niebo nie jest jednak typowo letnie.
Procesja mnichów niosących trumnę zmierza ku wejściu w zrujnowanej ścianie gotyckiej katedry.
Morski port zasnuty mgłą.
Pięć nagich kobiet o bryłowatych, zgeometryzowanych kształtach.
Zamglone kontury krajobrazu zatopione w cieniu, kąciki oczu i ust sprawiają, że nigdy nie jesteśmy pewni w jakim nastroju jest patrząca na nas Mona Lisa.
Malarz tym samym pozostawił widzowi pole do namysłu.
Naprzeciwko starszego Horacjusza trzech młodych mężczyzn.
Chrystus Pantokrator w przedstawieniu do pasa.
Przedstawione postaci symbolizują pięć zmysłów. Kobieta z lutnią przedstawia zmysł słuchu.
Portrety trumienne są specyficznym polskim przejawem malarstwa portretowego.
W obrazie przedstawiającym scenę zabójstwa uwagę szczególną zwraca wzrok zabójców – nienawistny i złowieszczy – wyrażający tragizm sytuacji.
Z prawej, przy pianinie, Fryderyk Chopin.
Postać lichwiarza siedzącego za stołem ukazana jest w popiersiu.
Przedstawiona przez Teofila Kwiatkowskiego scena nawiązuje do słynnych balów wydawanych w Hotel Lambert w Paryżu przez księżną Adamową Czartoryską dla środowiska polskich emigrantów.
Większą część obrazu zajmuje pierwszoplanowa postać młodego nagiego fauna.
Obraz przedstawia dwóch pastuszków przy ognisku tlącym się na polu o zmierzchu.
Przedstawiona scena czerpie swój temat z mitologii greckiej. Dotyczy fauna, zwanego także Panem, który zakochał się w nimfie o imieniu Syrinks.
Pośrodku obrazu studnia obudowana drewnianą ramą, tak zwana ocembrowana.
Usta lekko uśmiechnięte.
Obraz przedstawia las sekwojowy w promieniach zachodzącego słońca.
Strona | 44
Pomimo motywów muzycznych – instrumentów i nut – oraz wesołych strojów muzykantów, dźwięk w opisywanym obrazie staje się czymś paradoksalnym, jakby nieobecnym, brzemieniem ciszy.
Symboliczny jest gest dosiadania baranka przez Chrystusa, zapowiadający jego przyszłą ofiarę, oraz tło za kobietą i dzieckiem. Symbolizuje ono życie doczesne i wieczne.
Zbroja jest srebrna, wypolerowana i posiada wygrawerowaną dekorację. Ma ona formę wzorów roślinnych i gryfów o kobiecych głowach.
Parasole pojawiają się w wielu kompozycjach, zwanych ambalażami. Pozbawione swojej pierwotnej funkcji, stają się elementami dzieła sztuki. Dla Kantora przedstawiły wartość jako tak zwane „biedne przedmioty”, powtórnie odnalezione.
W opisanej kompozycji taki status ma również przedstawiona postać kobieca […].
Po prawej stronie, w odległości kilku kroków od przechodzących kobiet, stoi kwiaciarka.
Sposób przedstawienia naturalnego lasu sekwojowego oddaje nie tylko monumentalne rozmiary i potęgę drzew sekwojowych, ale pozwala wyobrazić sobie zapach tych drzew.
W obrazie „Jesień” na szczególną uwagę zasługuje unoszący się znad ogniska dym, który przywołuje atmosferę charakterystycznego dla tej pory roku zwyczaju palenia ogniska i pieczenia ziemniaków.
Kabriolet, jakiego nie można było spotkać na ulicach Warszawy, oraz para zakochanych podążająca w stronę zabudowań na horyzoncie zdają się kierować ku lepszej, ciekawszej, bardziej kolorowej przyszłości. Jest to nie tylko przyszłość zmodernizowana, nowoczesnej architektury i samochodów, lecz także taka, która tchnie oparami współczesnej cywilizacji, spalin i asfaltu.
Na przykład tytułowa róża to piękny, w pełni rozkwitu kwiat, który za chwilę zwiędnie, przeminie. W znaczeniu symbolicznym to ilustracja ulotności, kruchości ludzkiego życia.
Cechy te znajdujemy również w idyllicznej prezentacji chłopca, który oddaje się czynności picia, co akcentuje smak jako zmysł będący przyczyną beztroskiego przedstawienia chłopca na obrazie.
Chłopiec ubrany jest w obcisłą bluzkę w intensywnym kolorze niebieskim.
2. Czym wg Pan(i) jest interpretacja? Proszę krótko uzasadnić swój wybór z zadania 1.
3. Czy uważa Pan(i), że do audiodeskrypcji można wprowadzać interpretację? Jeśli tak to w jakich sytuacjach i w jaki sposób?
Strona | 45 Narzędzie badawcze nr 3. PERCEPCJA HIPERONIMÓW I HIPONIMÓW247
Płeć:………
Wiek:………
Wykształcenie:……
Województwo:……
Osoba:
- niedowidząca
- niewidoma: od urodzenia/ od …… roku życia
1. Jakie są cechy charakterystyczne (np. wygląd, barwa, kształt, przeznaczenie) następujących rzeczowników (proszę wskazać pierwsze skojarzenia zarówno dla wyrazów nadrzędnych, jak i podrzędnych):
a. instrument muzyczny:………
lutnia:………
syrynga:…………
skrzypce:…………
b. roślina:………
róża:………..…………..
brzoza:………
dąb:……….
sekwoja:………..
c. fryzura:………..
loki:………
warkocz:……….
kok:………
grzywka:……….
d. nakrycie głowy:………
beret:……….
czepek:………..
mycka:………..
247 Narzędzie to zostało wykorzystane także w artykule opublikowanym w „Socjolingwistyce” 2012, nr 26, s. 168-170.
Strona | 46
toczek:………
kapelusz:………
cylinder:……….
welon:………
diadem:………..
hełm:………..
czapka:………
e. ubranie: :………...
płaszcz:……….
rajstopy:………
kaftan:………
kamizelka:………..
sukienka/ suknia:………
ornat:………
koszula:………
bluzka:………..
marynarka:………
zbroja:………
peleryna:………
kurtka:………
tunika:………
fartuch:………..
f. osoba:………..
chłopiec:……….
lichwiarz:………
Fryderyk Szopen:………
dziewczynka:………...
ksiądz:………..
Picasso:………
Matka Boska:………
dzieciątko:……….
pasterz:………..
kwiaciarka:………
Strona | 47
muzykant:……….
książę:………...
g. zwierzę:……….
baranek:……….
łania:………..
jeleń:………..
krowa:………
kot:……….
głuszec:………..
pies:………
h. naczynie:……….
butelka:………...
pucharek:………
kufel:………...
kielich:………
kieliszek:……….
półmisek:……….
miseczka:……….
talerz:………
czerpak:……….
Pierwsze narzędzie dotyczące badania percepcji kolorów u osób niewidomych zostało zbudowane z metryczki, trzech pytań otwartych i jednego zamkniętego.
Wszystkie nazwy kolorów z zadania pierwszego, jak i ich określenia umieszczone w zadaniu drugim zaczerpnięto z katalogu przygotowanego na potrzeby wystawy Pięć Zmysłów. Odwołano się do tych tekstów, ponieważ pojawiające się w nich kolory pojawiały się w pozostałych AD.
Metryczka rozpoczynająca ankietę miała pomóc ustalić wiek, płeć, region, z którego pochodził badany, a także jego wykształcenie. W pierwszym zadaniu zaprezentowano obszerną listę nazw kolorów złożonych zarówno z jednego, jak i z dwóch członów. Polecenie wymagało wpisanie przez respondenta pierwszych skojarzeń, które łączą się z daną barwą.
Strona | 48 Drugie zadanie skupione było wokół konotacji kolorystycznych, które łączą się z poszczególnymi, zaczerpniętymi z tekstów AD, określeniami kolorów. Trzecie, zamknięte pytanie miało na celu określenie stosunku odbiorcy do kwestii nazywania kolorów w AD, tzn. czy wskazanie ich nazw jest istotne, czy nie. Ostatnie pytanie wymagało rozwinięcia w sytuacji, gdy respondent na polecenie trzecie odpowiedział:
„tak”. Podanie odpowiedzi twierdzącej zobowiązywało go do uzasadnienia swojej opinii.
Wykorzystując to narzędzie, przebadano dwie grupy: grupę niewidomych i niedowidzących (badanych), a także grupę widzących stanowiących grupę kontrolną.
W wyniku analizy otrzymanych odpowiedzi można było wskazać kilka najważniejszych spostrzeżeń wstępnych:
kobiety w obu grupach wskazywały więcej nazw kolorów i łączyły więcej desygnatów z konkretną barwą,
osoby z wyższym wykształceniem w obu grupach podawały więcej konotacji abstrakcyjnych i nieoczywistych,
w grupie niewidomych i niedowidzących pojawiało się więcej konotacji prototypowych bądź stereotypowych,
region zamieszkania nie wpływał na otrzymane wyniki w żadnej z grup,
niewidomi i niedowidzący częściej podawali skojarzenia indywidualne, dotyczące ich osobistych doświadczeń i wiedzy,
widzący wskazywali więcej desygnatów kojarzonych z kolorami dwuczłonowymi, natomiast u niewidomych pojawiały się one rzadko, a jeśli już się znalazły, to odsyłały przede wszystkim do desygnatów z codzienności, np. bluzki jako części odzieży, ewentualnie połączonych z zaimkiem dzierżawczym „moja” sugerującym, że badany daną barwę utożsamia z tą konkretną częścią własnej garderoby.
Narzędzie badawcze nr 2 dotyczyło tego, jak niewidomi rozumieją pojęcie interpretacja. Kwestionariusz poświęcony temu zagadnieniu także składał się z metryczki uwzględniającej wiek, wykształcenie, płeć i rodzaj dysfunkcji wzroku oraz z jednego zadania zamkniętego, które stanowiły losowo wybrane zdania
Strona | 49 zaczerpnięte z autentycznych, zgromadzonych AD i dwóch pytań otwartych.
Do pierwszego zadania wybrano wypowiedzenia, które można zakwalifikować do dwóch obszarów tematycznych: o charakterze informacyjnym oraz takie, które tłumaczą przesłanie dzieła.
Założono, że interpretacja w AD jest rozumiana podobnie jak w literaturze, że jest to tłumaczenie przesłania dzieła oraz docierania do jego warstwy głębokiej.
Pierwsze zadanie miało na celu zweryfikowanie hipotezy początkowej poprzez wybór zdań uznawanych za interpretacje. Dodatkowym celem badania z wykorzystaniem narzędzia nr 2 było pokazanie, że temat ten jest niejednoznaczny i wymaga głębszego sprecyzowania. W pierwszych opracowaniach dotyczących zasad redakcyjnych jest mowa o tym, że nie można w AD interpretować, jednak nie wyjaśnia się, czym jest interpretacja dla AD. W związku z tym dochodziło nawet do skrajności, gdy za określenia niezalecane uznawano takie sformułowania jak, np.: smutna kobieta, lekarz, maszerować, itd. Zagadnienie to szerzej omawia się w późniejszej części, natomiast tu zostaje zasygnalizowane.
Zadania 2. i 3. z tego kwestionariusza miały wzmocnić i wytłumaczyć wybory podjęte w zadaniu 1., dlatego poproszono w nich o indywidualne opinie respondentów na temat tego, czym ich zdaniem jest interpretacja oraz co jest bardziej wskazane dla audiodeskrypcji – wplatanie interpretacji czy może odcięcie się od niej na rzecz jak największego obiektywizmu. Po analizie odpowiedzi otrzymano potwierdzenie wstępnej hipotezy: nie należy pozbawiać tekstów AD elementów interpretacyjnych.
Co więcej, zdaniem większości respondentów, jest ona wskazana, ponieważ daje szerszą perspektywę poznawczą, która niewidomemu odbiorcy byłaby zupełnie niedostępna w procesie samodzielnego poznawania sztuki.
Podobnie jak w wypadku pierwszego badania tej ankietyzacji poddano również osoby widzące. Wyniki otrzymane w obu grupach były podobne, tzn. wskazywano te same zdania i w podobny sposób uzasadniano definicję oraz potrzebę wprowadzania interpretacji.
Informacje na temat podejścia potencjalnych odbiorców do AD i związanych z nią zagadnień kompozycyjnych, stylistycznych oraz związanych z funkcjami tego rodzaju wypowiedzi, zbierano także podczas wywiadów indywidualnych bądź grupowych. Te pierwsze przybierały charakter swobodnej rozmowy, natomiast drugie projektowane były podczas spotkań ze środowiskiem niewidomych albo podczas
Strona | 50 organizowania warsztatów tematycznych, podczas których uczestnicy byli motywowani do wypowiedzenia się na określony temat.
Trzecie narzędzie, poza uwzględnieniem metryczki na temat wieku, wykształcenia oraz miejsca zamieszkania i rodzaju problemów ze wzrokiem, zbudowano w oparciu o leksemy wykorzystane w AD do wystawy Pięć zmysłów248. Poszeregowano je według kategorii, dla których wskazano odpowiedni hiperonim, a następnie poproszono o podanie cech do kilku reprezentacji desygnatów z poszczególnych kategorii. Celem badania z wykorzystaniem tego narzędzia było sprawdzenie jak wyrazy wchodzące w relacje hipo- oraz hiperonimiczne są percypowane przez osoby niewidome i niedowidzące249.
Otrzymane skojarzenia, które były nacechowane subiektywizmem, pozwoliły stworzyć definicje kognitywne oparte nie na wysokim stopniu abstrakcyjności oraz wiedzy naukowej, lecz na psychologii i socjologii. Takie definicje są charakterystyczne dla językoznawstwa wyrosłego z syntezy dyscyplin takich jak semantyka generatywna (Fillmare, Lakoff), psychologia kognitywna (Rosch, Johnson), filozofia (Putnam) oraz etnolingwistyka. Stanowi ono kierunek, którego nadrzędnym celem jest ukazanie poznawczej natury umysłu ludzkiego znajdującej odbicie w języku.
Wymienione narzędzia stanowiły ważne uzupełnienie analityczno-interpretacyjnych części pracy, ponieważ pozwoliły odnieść hipotezy badawcze oraz praktykowane w AD rozwiązania do rzeczywistych opinii potencjalnych odbiorców. Dodatkowo rzuciły światło na najbardziej niejasne w AD kwestie, czyli rozumienie barw, pojęcie interpretacji oraz rozpoznanie konkretnych desygnatów.
Poza narzędzia lingwistyki tekstu i genologii lingwistycznej dla omówienia istoty gatunku audiodeskrypcji ważne okazały się też ustalenia kognitywne, czerpiące m.in. z psychologii i socjologii. Bez wątpienia AD jest tekstem uwikłanym w kontekst kulturowy, w odbiorze którego znaczenie mają czynniki takie jak: rodzaj dysfunkcji wzroku potencjalnego odbiorcy, jego świadomość językowa czy poziom wiedzy z zakresu różnych dziedzin, a nawet środowisko, w którym odbiorca przebywa lub, w przypadku młodszych niewidomych, w którym się wychowuje. Metody
248 M. Szeląg, E. Drążkowska, Pięć zmysłów. Katalog wystawy, Poznań 2011.
249 Badanie relacji hiperonimicznych i hiponimicznych przeprowadziła także Nawoja Mikołajczak-Matyja (2004), która otrzymała podobne wyniki jak prezentowane na łamach pracy, tzn. że niewidomi i niedowidzący podają podobne skojarzenia do osób widzących, różne są natomiast długości budowanych przez nie ciągów, które u widzących są nieznacznie dłuższe.
Strona | 51 kognitywne miały znaczne przełożenie na indywidualne wyjaśnianie rozumienia poszczególnych desygnatów, np. nazwach kolorów u osób niewidomych.
Warto już na wstępie zauważyć, że w niniejszej pracy pojęcie tekst ma szerokie znaczenie i odnosi się zarówno do audiodeskrypcji, jak i opisywanego przez nią obrazu – tekstu ikonicznego. Zgodnie bowiem z maksymalistycznym ujęciem tego zjawiska w pracach z lingwistyki tekstu tekst to spójny, koherentny zbiór następujących po sobie zdań albo jakikolwiek komunikat, dający się odgraniczyć od innych komunikatów250. Przyjmuję tak szeroką definicję, mając świadomość faktu, że metodologiczny status tekstu jest przedmiotem nieustających dyskusji251, co zmusza badaczy do każdorazowego opowiedzenia się, w jakim sensie zostanie przez nich użyty wyraz tekst252. A w związku z tym zakres, rozmiary, charakterystyka tekstu, typ zjawisk, których dotyczy, ustalone muszą być zazwyczaj doraźnie i autorytatywnie na użytek konkretnych badań.
Wydaje się, że można przyjąć, że tekstem jest każdy komunikat, niezależnie od tego, za pomocą jakich środków jest on przekazywany, zaprojektowany przez nadawcę i jako jedna całość, rozumiany przez odbiorcę, wydzielony z potoku innych zdarzeń językowych i pozajęzykowych. Tekst to znak najpełniej strukturalnie zorganizowany, czyli najbardziej złożony253, przysługująca mu jako całości funkcja komunikatywna pociąga za sobą konieczność spojrzenia na tekst jako na jedną integralną wypowiedź, jeden złożony znak językowy254 czy – choć w trochę innym znaczeniu – kulturowy albo koherentny zbiór znaków255 samodzielny komunikacyjnie, który posiada plan treści i plan wyrażania. „Stąd tekst jest na pewno jednostką semantyczną [...]”256. Jerzy Bartmiński w swojej tekstologicznej definicji tekstu zwraca
250 Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992, s. 355.
251 Cf. M. Rybka, Zamieszkać w zdaniu. O składni tekstów poetyckich Czesława Miłosza, Poznań 2002, s. 27-29.
252 A. Kałkowska, Struktura składniowa listu, Wrocław 1982, s. 76.
253 Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992,s. 408, 189.
254 Teresa Dobrzyńska stwierdza, że: „Tekst to skończony i uporządkowany ciąg elementów językowych mogących spełniać łącznie funkcję komunikatywną, a więc stanowiących jeden globalny znak (Tekst.
Próba syntezy, eadem, Warszawa 1993, s. 42. Cf.: J. Bartmiński, Tekst jako przedmiot tekstologii lingwistycznej, w: Tekst problemy teoretyczne, red. J. Bartmiński, B. Boniecka, Lublin 1998, s. 9-25;
R. Grzegorczykowa, Głos w dyskusji o pojęciu tekstu i dyskursu, w: Tekst: problemy teoretyczne, op.cit., s. 37-43; A. Bogusławski, Słowo o zdaniu i o tekście, w: Tekst i zdanie. Zbiór studiów, red. T Dobrzyńska, E. Janus, Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk–Łódź 1983, s. 7-31; T. Dobrzyńska, Tekst w perspektywie stylistycznej, w: Tekst i jego odmiany, red. T. Dobrzyńska, Warszawa 1996;
T. Dobrzyńska, Tekst i styl, w: Styl a tekst, red. S. Gajda, M. Balowski, Opole 1996, s. 21-28.
255 M. Rybka, Zamieszkać w zdaniu…, s. 28.
256 S. Gajda, Podstawy badań stylistycznych nad językiem naukowym, Warszawa–Wrocław 1982, s. 123.
Vide: A. Duszak, Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa 1998.
Strona | 52 uwagę również na określone nacechowanie gatunkowe i stylowe oraz na poddawanie się całościowej interpretacji257.
Można zakładać, że wraz z rozwojem świadomości o AD oraz dążeniem autorów, by uczynić z niej formę sztuki werbalnej, coraz częściej w badaniach związanych z tą formą wypowiedzi, będą również wykorzystywane metody obecne w przekładoznawstwie, np. traduktologia, natomiast część audiodeskrypcji będzie mogła być traktowana jako przekład intersemiotyczny sztuki malarskiej na sztukę werbalną.