UWAGI METODYCZNE
IV. GOSPODARSTWA DOMOWE Z OSOBAMI NIEPEŁNOSPRAWNYMI 1. Liczba i wielkość gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi
4. Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania
Zmiany w latach 2002–2011
Źródła utrzymania gospodarstwa domowego wynikają z indywidualnych źródeł docho-dów uzyskiwanych – w ciągu roku poprzedzającego moment spisu – przez poszczególne oso-by, wnoszonych do wspólnego budżetu gospodarstwa na potrzeby wszystkich jego członków.
Przedmiotem niniejszej analizy jest sytuacja ekonomiczna gospodarstw domowych z osobą niepełnosprawną – określana przez główne źródło utrzymania według podziału na gospodarstwa składające się wyłącznie z osób niepełnosprawnych oraz gospodarstwa, w któ-rych jest co najmniej jedna taka osoba, a także gospodarstwa, w skład któktó-rych wchodzą wy-łącznie osoby sprawne.
Zasadnicze zmiany w latach 2002–2011, jakie zaobserwowano we wszystkich analizo-wanych typach gospodarstw domowych, dotyczą wzrostu udziału gospodarstw utrzymujących się z dochodów z pracy, a zmniejszania się – utrzymujących się z niezarobkowego źródła.
Chociaż w 2011 r. jako główne źródło utrzymania ogółu gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi dominowało niezarobkowe źródło (59,6%), to w porównaniu z 2002 r.
odnotowano jego spadek o 7,6 p. proc. Natomiast udział gospodarstw utrzymujących się z dochodów z pracy wyniósł 40,2% i był wyższy o 8,0 p. proc. niż w 2002 r.
Tabl. 6 (46). Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania w latach 2002 i 2011
Wyszczególnienie Ogółema
Bez osób niepełnosprawnych.. 1445,1 63,2 28,3 6,5 1,8
Z osobami niepełnosprawnymi 473,9 32,2 67,2 0,5 0,0
wyłącznie z osobami
niepeł-nosprawnymi ... 150,6 5,1 93,9 0,8 0,0
przynajmniej jedna osoba
jest niepełnosprawna ... 323,3 44,8 54,8 0,3 0,0
2011
O g ó ł e m... 1943,2 61,6 35,5 0,3 2,5
Bez osób niepełnosprawnych.. 1513,6 67,7 28,6 0,4 3,2
Z osobami niepełnosprawnymi 429,6 40,2 59,6 0,0 0,0
wyłącznie z osobami
niepeł-nosprawnymi ... 138,7 7,8 92,1 0,1 —
przynajmniej jedna osoba
jest niepełnosprawna ... 291,0 55,7 44,1 0,0 0,0
a Łącznie z dochodami z własności. b Łącznie z dochodami z wynajmu. c W celu porównania z 2002 r. pozo-stałe źródła łącznie z niezarobkowymi źródłami.
typu składały się najczęściej z osób młodych i w średnim wieku, tzn. rodziców i dzieci (30,5%), następnie z osób starszych (17,1%) oraz w średnim wieku (8,6%). Najmniej (0,9%) było gospodarstw, w skład których wchodziły wyłącznie osoby młode. Należy tu dodać, że w tej grupie mogli się znaleźć zarówno młodzi rodzice jak i ich dzieci. Gospodarstwa wielo-pokoleniowe, z omawianej grupy, w skład których wchodziły również osoby starsze stanowi-ły łącznie 42,9% – z tego 22,3% to gospodarstwa osób w wieku średnim i starszym. Zwraca uwagę wysoki odsetek gospodarstw trzypokoleniowych (16,8%) składających się zarówno z rodziców, dzieci i dziadków, wśród których były również osoby niepełnosprawne.
Gospodarstwa bez osób niepełnosprawnych w miastach charakteryzowały się inną strukturą. Gospodarstwa osób młodych i w średnim wieku stanowiły 36,5%, osób wyłącznie w średnim wieku – 20,7%, gospodarstwa osób starszych – 17,8%, a gospodarstwa składające się wyłącznie z osób młodych – 11,2%. Znacznie rzadziej niż gospodarstwa z osobami nie-pełnosprawnymi (szczególnie w grupie, w której były zarówno osoby niepełnosprawne, jak i sprawne), gospodarstwa te były wielopokoleniowe – stanowiły łącznie 13,6% (w tym 5,3%
trzypokoleniowe).
Struktura gospodarstw domowych na wsi, w skład których wchodziły wyłącznie osoby niepełnosprawne była zbliżona do wcześniej przedstawianej struktury w miastach. Domino-wały gospodarstwa osób starszych – 71,0%, gospodarstwa osób w średnim wieku stanowiły 19,3%, gospodarstwa osób młodych i w średnim wieku – 0,6%, a osób wyłącznie młodych – 0,4%. Gospodarstwa wielopokoleniowe, w skład których wchodziły osoby starsze stanowiły łącznie 8,8% (w tym 8,4% to gospodarstwa osób w średnim wieku z osobami starszymi, a po 0,2% – gospodarstwa osób młodych z osobami starszymi i gospodarstwa trzypokoleniowe).
Gospodarstwa na wsi, w których występują zarówno osoby niepełnosprawne, jak i sprawne, składały się najczęściej z osób młodych i w średnim wieku – 30,7%. Mniejszy niż w miastach był udział gospodarstw składających się wyłącznie z osób starszych (9,3%) i w średnim wieku (5,3%), a także z osób młodych (0,5%). Warto podkreślić, że przeszło po-łowa (54,2%) gospodarstw z przynajmniej jedną osobą niepełnosprawną na wsi to gospodar-stwa wielopokoleniowe, wśród których aż 31,9% stanowiły gospodargospodar-stwa trzypokoleniowe.
Gospodarstwa bez osób niepełnosprawnych na wsi najczęściej były tworzone przez osoby młode z osobami w średnim wieku (41,6%). Udział gospodarstw, w skład których wchodziły wyłącznie osoby w średnim wieku wynosił 12,9%, osoby w starszym wieku – 15,5%, a osoby wyłącznie młode – 4,9%. Gospodarstwa wielopokoleniowe bez osób niepeł-nosprawnych stanowiły łącznie 25,2%, wśród których dominowały gospodarstwa trzypokole-niowe – 15,2%.
4. Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania
Zmiany w latach 2002–2011
Źródła utrzymania gospodarstwa domowego wynikają z indywidualnych źródeł docho-dów uzyskiwanych – w ciągu roku poprzedzającego moment spisu – przez poszczególne oso-by, wnoszonych do wspólnego budżetu gospodarstwa na potrzeby wszystkich jego członków.
Przedmiotem niniejszej analizy jest sytuacja ekonomiczna gospodarstw domowych z osobą niepełnosprawną – określana przez główne źródło utrzymania według podziału na gospodarstwa składające się wyłącznie z osób niepełnosprawnych oraz gospodarstwa, w któ-rych jest co najmniej jedna taka osoba, a także gospodarstwa, w skład któktó-rych wchodzą wy-łącznie osoby sprawne.
Zasadnicze zmiany w latach 2002–2011, jakie zaobserwowano we wszystkich analizo-wanych typach gospodarstw domowych, dotyczą wzrostu udziału gospodarstw utrzymujących się z dochodów z pracy, a zmniejszania się – utrzymujących się z niezarobkowego źródła.
Chociaż w 2011 r. jako główne źródło utrzymania ogółu gospodarstw domowych z osobami niepełnosprawnymi dominowało niezarobkowe źródło (59,6%), to w porównaniu z 2002 r.
odnotowano jego spadek o 7,6 p. proc. Natomiast udział gospodarstw utrzymujących się z dochodów z pracy wyniósł 40,2% i był wyższy o 8,0 p. proc. niż w 2002 r.
Tabl. 6 (46). Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania w latach 2002 i 2011
Wyszczególnienie Ogółema
Bez osób niepełnosprawnych.. 1445,1 63,2 28,3 6,5 1,8
Z osobami niepełnosprawnymi 473,9 32,2 67,2 0,5 0,0
wyłącznie z osobami
niepeł-nosprawnymi ... 150,6 5,1 93,9 0,8 0,0
przynajmniej jedna osoba
jest niepełnosprawna ... 323,3 44,8 54,8 0,3 0,0
2011
O g ó ł e m... 1943,2 61,6 35,5 0,3 2,5
Bez osób niepełnosprawnych.. 1513,6 67,7 28,6 0,4 3,2
Z osobami niepełnosprawnymi 429,6 40,2 59,6 0,0 0,0
wyłącznie z osobami
niepeł-nosprawnymi ... 138,7 7,8 92,1 0,1 —
przynajmniej jedna osoba
jest niepełnosprawna ... 291,0 55,7 44,1 0,0 0,0
a Łącznie z dochodami z własności. b Łącznie z dochodami z wynajmu. c W celu porównania z 2002 r. pozo-stałe źródła łącznie z niezarobkowymi źródłami.
W przypadku gospodarstw tworzonych wyłącznie przez osoby niepełnosprawne w 2011 r. aż 92,1% spośród tej grupy deklarowało jako główne źródło utrzymania źródło nie-zarobkowe, a 7,8% dochody z pracy (w 2002 r. odpowiednio: 93,9% i 5,1%). W przypadku gospodarstw, w skład których wchodziły zarówno osoby niepełnosprawne jak i sprawne w 2002 r. jako główne źródło utrzymania dominowało niezarobkowe źródło (54,8%), nato-miast w 2011 r. stanowiło 44,1%. W 2011 r. 55,7% gospodarstw utrzymywało się głównie z pracy, podczas gdy w 2002 r. – 44,8%.
W mniejszym stopniu zmiany w strukturze gospodarstw według głównego źródła utrzymania dotyczyły gospodarstw bez osób niepełnosprawnych. W 2011 r. 67,7% tych go-spodarstw utrzymywało się z dochodów z pracy (w 2002 r. – 63,2%), a 28,6% z niezarobko-wego źródła (w 2002 r. – 28,3%). Natomiast zdecydowanie rzadziej niż we wcześniejszym spisie osoby w gospodarstwie pozostawały na utrzymaniu (0,4% wobec 6,5%). W przypadku analizowanej grupy w 2011 r. dla 3,2% gospodarstw główne źródło utrzymania było nieusta-lone (w 2002 r. – dla 1,8%).
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania w 2011 r.
Wśród ogółu gospodarstw domowych w miastach gospodarstwa z osobami sprawnymi stanowiły 21,4%, z tego gospodarstwa składające się wyłącznie z osób niepełno-sprawnych – 7,7%, a gospodarstwa, w których była przynajmniej jedna taka osoba – 13,6%.
W miastach gospodarstwa składające się wyłącznie z osób niepełnosprawnych utrzy-mywały się przede wszystkim z niezarobkowych źródeł (89,8%). Była to głównie emerytura – 66,5% oraz różnego rodzaju renty – 20,6% (zwłaszcza renta z tytułu niezdolności do pracy – 12,7%). Pracę jako główne źródło utrzymania deklarowało zaledwie 8,0% tego typu gospo-darstw (w tym 6,6% stanowiła praca najemna).
Inna była sytuacja gospodarstw, w których były osoby niepełnosprawne i sprawne. Ja-ko główne źródło utrzymania dominowały dochody z pracy – 51,6%. StosunJa-kowo wysoki udział (46,8%) miały również źródła niezarobkowe (przede wszystkim emerytura – 37,2%
oraz renta z tytułu niezdolności do pracy – 5,7%).
Tabl. 7 (47). Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania i występowania niepełnosprawności w 2011 r.
Wyszczególnienie Ogółem
Razema... 1385,9 1089,8 296,1 107,2 188,9 w odsetkach
pracab... 60,5 67,2 35,8 8,0 51,6
w tym praca najemna... 51,6 57,4 30,6 6,6 44,2
niezarobkowe źródła... 32,7 24,7 62,4 89,8 46,8
emerytury ... 27,4 21,9 47,8 66,5 37,2
renty... 4,0 1,7 12,4 20,6 7,8
w tym renta z tytułu
nie-zdolności do pracy ... 2,1 0,4 8,2 12,7 5,7
zasiłki i świadczenia... 1,3 1,1 2,2 2,6 1,9
pozostałe źródła osobno
niewymienione ... 3,6 4,1 1,6 2,1 1,4
na utrzymaniu ... 0,3 0,4 0,0 0,1 0,0
nieustalone... 2,8 3,5 0,0 — 0,0
w tysiącachWieś
Razema... 557,3 423,7 133,5 31,4 102,1
w odsetkach
pracab... 64,3 68,8 50,1 7,1 63,3
w tym praca najemna... 43,4 47,3 31,1 3,4 39,6
niezarobkowe źródła... 30,9 25,3 48,6 90,7 35,6
emerytury ... 24,9 21,4 36,0 66,8 26,5
renty... 4,4 2,3 10,9 21,5 7,7
w tym renta z tytułu
nie-zdolności do pracy ... 2,9 1,1 8,4 16,4 6,0
zasiłki i świadczenia... 1,6 1,6 1,7 2,5 1,4
pozostałe źródła osobno
niewymienione ... 2,5 2,9 1,2 2,2 1,0
na utrzymaniu ... 0,2 0,2 0,0 — 0,0
nieustalone... 1,9 2,4 — — —
a Łącznie z dochodami z własności. b Łącznie z dochodami wynajmu.
Zdecydowanie inna była struktura głównego źródła utrzymania gospodarstw domowych w miastach, w których wszystkie osoby były sprawne. Dla 67,2% gospodarstw domowych tego typu to źródła zarobkowe stanowiły podstawę utrzymania, w tym 57,4% pochodziło z pracy najemnej. W porównaniu z gospodarstwami z osobami niepełnosprawnymi zdecydo-wanie rzadziej omawiane gospodarstwa utrzymywały się z niezarobkowych źródeł – 24,7%, zwłaszcza z emerytury – 21,9%.
W przypadku gospodarstw tworzonych wyłącznie przez osoby niepełnosprawne w 2011 r. aż 92,1% spośród tej grupy deklarowało jako główne źródło utrzymania źródło nie-zarobkowe, a 7,8% dochody z pracy (w 2002 r. odpowiednio: 93,9% i 5,1%). W przypadku gospodarstw, w skład których wchodziły zarówno osoby niepełnosprawne jak i sprawne w 2002 r. jako główne źródło utrzymania dominowało niezarobkowe źródło (54,8%), nato-miast w 2011 r. stanowiło 44,1%. W 2011 r. 55,7% gospodarstw utrzymywało się głównie z pracy, podczas gdy w 2002 r. – 44,8%.
W mniejszym stopniu zmiany w strukturze gospodarstw według głównego źródła utrzymania dotyczyły gospodarstw bez osób niepełnosprawnych. W 2011 r. 67,7% tych go-spodarstw utrzymywało się z dochodów z pracy (w 2002 r. – 63,2%), a 28,6% z niezarobko-wego źródła (w 2002 r. – 28,3%). Natomiast zdecydowanie rzadziej niż we wcześniejszym spisie osoby w gospodarstwie pozostawały na utrzymaniu (0,4% wobec 6,5%). W przypadku analizowanej grupy w 2011 r. dla 3,2% gospodarstw główne źródło utrzymania było nieusta-lone (w 2002 r. – dla 1,8%).
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania w 2011 r.
Wśród ogółu gospodarstw domowych w miastach gospodarstwa z osobami sprawnymi stanowiły 21,4%, z tego gospodarstwa składające się wyłącznie z osób niepełno-sprawnych – 7,7%, a gospodarstwa, w których była przynajmniej jedna taka osoba – 13,6%.
W miastach gospodarstwa składające się wyłącznie z osób niepełnosprawnych utrzy-mywały się przede wszystkim z niezarobkowych źródeł (89,8%). Była to głównie emerytura – 66,5% oraz różnego rodzaju renty – 20,6% (zwłaszcza renta z tytułu niezdolności do pracy – 12,7%). Pracę jako główne źródło utrzymania deklarowało zaledwie 8,0% tego typu gospo-darstw (w tym 6,6% stanowiła praca najemna).
Inna była sytuacja gospodarstw, w których były osoby niepełnosprawne i sprawne. Ja-ko główne źródło utrzymania dominowały dochody z pracy – 51,6%. StosunJa-kowo wysoki udział (46,8%) miały również źródła niezarobkowe (przede wszystkim emerytura – 37,2%
oraz renta z tytułu niezdolności do pracy – 5,7%).
Tabl. 7 (47). Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi według głównego źródła utrzymania i występowania niepełnosprawności w 2011 r.
Wyszczególnienie Ogółem
Razema... 1385,9 1089,8 296,1 107,2 188,9 w odsetkach
pracab... 60,5 67,2 35,8 8,0 51,6
w tym praca najemna... 51,6 57,4 30,6 6,6 44,2
niezarobkowe źródła... 32,7 24,7 62,4 89,8 46,8
emerytury ... 27,4 21,9 47,8 66,5 37,2
renty... 4,0 1,7 12,4 20,6 7,8
w tym renta z tytułu
nie-zdolności do pracy ... 2,1 0,4 8,2 12,7 5,7
zasiłki i świadczenia... 1,3 1,1 2,2 2,6 1,9
pozostałe źródła osobno
niewymienione ... 3,6 4,1 1,6 2,1 1,4
na utrzymaniu ... 0,3 0,4 0,0 0,1 0,0
nieustalone... 2,8 3,5 0,0 — 0,0
w tysiącachWieś
Razema... 557,3 423,7 133,5 31,4 102,1
w odsetkach
pracab... 64,3 68,8 50,1 7,1 63,3
w tym praca najemna... 43,4 47,3 31,1 3,4 39,6
niezarobkowe źródła... 30,9 25,3 48,6 90,7 35,6
emerytury ... 24,9 21,4 36,0 66,8 26,5
renty... 4,4 2,3 10,9 21,5 7,7
w tym renta z tytułu
nie-zdolności do pracy ... 2,9 1,1 8,4 16,4 6,0
zasiłki i świadczenia... 1,6 1,6 1,7 2,5 1,4
pozostałe źródła osobno
niewymienione ... 2,5 2,9 1,2 2,2 1,0
na utrzymaniu ... 0,2 0,2 0,0 — 0,0
nieustalone... 1,9 2,4 — — —
a Łącznie z dochodami z własności. b Łącznie z dochodami wynajmu.
Zdecydowanie inna była struktura głównego źródła utrzymania gospodarstw domowych w miastach, w których wszystkie osoby były sprawne. Dla 67,2% gospodarstw domowych tego typu to źródła zarobkowe stanowiły podstawę utrzymania, w tym 57,4% pochodziło z pracy najemnej. W porównaniu z gospodarstwami z osobami niepełnosprawnymi zdecydo-wanie rzadziej omawiane gospodarstwa utrzymywały się z niezarobkowych źródeł – 24,7%, zwłaszcza z emerytury – 21,9%.
Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi na wsi stanowiły 24,0% (5,6% – wyłącznie z osobami niepełnosprawnymi i 18,3% z co najmniej jedną osobą niepełnospraw-ną) wśród ogółu gospodarstw tam mieszkających.
W porównaniu z sytuacją ekonomiczną gospodarstw domowych zamieszkałych w mia-stach największe różnice odnotowano wśród gospodarstw ludności wiejskiej, w skład których wchodziła co najmniej jedna osoba niepełnosprawna. Gospodarstwa tego typu zdecydowanie częściej niż gospodarstwa w miastach utrzymywały się ze źródeł zarobkowych – 63,3%. Cho-ciaż główne źródło pochodziło z pracy najemnej – 39,6%, to w porównaniu z gospodarstwami w miastach wysoki udział miały dochody z pracy na rachunek własny (23,7% wobec 7,4%).
Źródło niezarobkowe stanowiło 35,6% (w miastach 46,8%).
W gospodarstwach na wsi, w których wszystkie osoby były niepełnosprawne, nieco częściej niż w miastach, główne źródło pochodziło ze źródeł niezarobkowych (90,7%), w których dominowała emerytura – 66,8% oraz renta z tytułu niezdolności do pracy – 16,4%.
Należy zwrócić uwagę, że wśród rozpatrywanych różnych typów gospodarstw, gospo-darstwa bez osób niepełnosprawnych na wsi miały największy udział utrzymujących się z pracy – 68,8%, z czego 47,3% z pracy najemnej, a 21,5% z dochodów z pracy na rachunek własny. Co czwarte gospodarstwo domowe utrzymywało się z niezarobkowych źródeł i naj-częściej była to emerytura (21,4%).
5. Gospodarstwa domowe z osobami niepełnosprawnymi a aktywność