UWAGI METODYCZNE
II. OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE
6. Osoby niepełnosprawne według poziomu wykształcenia
W latach 2002–2011 zdecydowanie wzrósł poziom wykształcenia ludności. To pozy-tywne zjawisko obserwowane było również wśród osób niepełnosprawnych. W 2011 r. wśród 500,3 tys. osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej odsetek posiadających wykształ-cenie ponadgimnazjalne wyniósł 64,4% (dla ogółu ludności województwa 73,9%), natomiast w 2002 r. (dotyczyło to wówczas wykształcenia ponadpodstawowego) osiągnął 51,5% (dla ogółu ludności 66,2%). Oznacza to, że coraz bardziej zacierają się różnice w poziomie wy-kształcenia ogółu ludności i osób niepełnosprawnych.
W latach 2002–2011 odsetek osób niepełnosprawnych o wykształceniu wyższym wzrósł o 4,2 p. proc. i o 5,3 p. proc. posiadających ukończoną szkołę średnią (lub policealną).
Wzrósł również udział osób o wykształceniu zasadniczym zawodowym (o 3,4 p. proc.).
W analizowanym okresie zmniejszyły się znacząco odsetki osób niepełnosprawnych o najniższych poziomach wykształcenia. W 2011 r. udział osób posiadających wykształcenie podstawowe lub gimnazjalne wyniósł 31,3%, a osób, które nie posiadały ukończonej szkoły podstawowej i bez wykształcenia szkolnego – 4,2% (w 2002 r. odpowiednio 38,9% i 9,2%).
Tabl. 8 (20). Osoby niepełnosprawne w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci i miejsca zamieszkania w latach 2002 i 2011
Wyszczególnienie Ogółema w tys.
Wykształcenie
wyższe średnie
i policealne zasadnicze
zawodowe podstawo-web
podstawo-we nieu-kończone i bez wy-kształcenia
szkolnego w % ogółem
O g ó ł e m... 565,1 7,2 2002 27,1 17,2 38,9 9,2
mężczyźni ... 265,4 9,0 24,8 22,9 35,7 7,2
kobiety ... 299,8 5,5 29,0 12,2 41,8 11,0
Miasta ... 354,8 10,6 36,8 17,2 30,3 4,6
Wieś ... 210,3 1,3 10,6 17,3 53,5 17,1
a W dalszym podziale nie uwzględniono nieustalonego poziomu wykształcenia. b W 2011 r. łącznie z gimna-zjalnym.
Tabl. 8 (20). Osoby niepełnosprawne w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci i miejsca zamieszkania w latach 2002 i 2011 (dok.)
Wyszczególnienie Ogółema w tys.
Wykształcenie
wyższe średnie
i policealne zasadnicze
zawodowe podstawo-web
podstawo-we nieu-kończone i bez wy-kształcenia
szkolnego w % ogółem
O g ó ł e m... 500,3 11,4 2011 32,4 20,6 31,3 4,2
mężczyźni ... 228,5 12,4 28,6 27,3 28,4 3,3
kobiety ... 271,8 10,6 35,6 15,1 33,8 4,9
Miasta ... 340,3 15,2 39,9 19,1 23,6 2,2
Wieś ... 160,0 3,4 16,6 23,8 47,7 8,4
a W dalszym podziale nie uwzględniono nieustalonego poziomu wykształcenia. b W 2011 r. łącznie z gimna-zjalnym.
Poziom wykształcenia osób niepełnosprawnych jest zróżnicowany ze względu na płeć.
W 2011 r. niepełnosprawni mężczyźni najczęściej posiadali wykształcenie na poziomie śred-nim i policealnym – 28,6%. Zasadniczą szkołę zawodową ukończyło 27,3%, a 12,4% – wyż-sze uczelnie. Udział osób o najniższych poziomach wykształcenia kształtował się następują-co: 28,4% ukończyło gimnazjum lub szkołę podstawową, zaś bez wykształcenia szkolnego było 3,3% niepełnosprawnych mężczyzn.
Niepełnosprawne kobiety, podobnie jak mężczyźni, najczęściej posiadały wykształce-nie średwykształce-nie i policealne – 35,6% oraz gimnazjalne lub podstawowe – 33,8%. Kobiety rzadziej niż mężczyźni miały ukończoną zasadniczą szkołę zawodową (15,1% wobec 27,3%) oraz wyższe uczelnie (10,6% wobec 12,4%). W strukturze według poziomu wykształcenia udział niepełnosprawnych kobiet z wykształceniem podstawowym nieukończonym oraz bez wy-kształcenia szkolnego wyniósł 4,9%.
Osoby niepełnosprawne w wieku 13 lat i więcej według miejsca zamieszkania, płci i poziomu wykształcenia w 2011 r.
Czynnikiem różnicującym strukturę osób niepełnosprawnych według poziomu wy-kształcenia jest również miejsce zamieszkania. Poziom wywy-kształcenia niepełnosprawnych mieszkańców miast, zarówno mężczyzn jak i kobiet, był zdecydowanie wyższy niż zamiesz-kałych na wsi. Odsetek niepełnosprawnych mieszkańców miast posiadających wykształcenie ponadgimnazjalne wyniósł 74,2%, podczas gdy na wsi osiągnął poziom 43,8%.
Niepełnosprawni mężczyźni w miastach częściej niż kobiety posiadali wykształcenie wyższe (17,1% wobec 13,7%) oraz zasadnicze zawodowe (25,5% wobec 14,1%). Wykształ-ceniem średnim oraz policealnym legitymowały się za to częściej niepełnosprawne mieszkan-ki miast – 43,5% wobec 35,4% zamieszkałych tam mężczyzn. W przypadku osób niepełno-sprawnych o najniższych poziomach wykształcenia w miastach udział mężczyzn był niższy niż kobiet. Mężczyźni o wykształceniu gimnazjalnym lub podstawowym stanowili 20,3%
(kobiety 26,3%), natomiast nieposiadający wykształcenia szkolnego – 1,7% (kobiety 2,5%).
Mieszkańcy wsi byli gorzej wykształceni niż mieszkańcy miast. Udział osób niepełno-sprawnych mieszkających na wsi posiadających wykształcenie ponadgimnazjalne kształtował się następująco: mężczyźni – 49,5%, kobiety – 38,4%. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety naj-częściej legitymowali się wykształceniem gimnazjalnym lub podstawowym (44,2% mężczyzn i 51,1% kobiet). Wysoki był również udział niepełnosprawnych mieszkańców wsi, którzy legitymowali się wykształceniem zasadniczym zawodowym (30,6% mężczyzn i 17,3% ko-biet). Nieco wyższy odsetek w strukturze według poziomu wykształcenia miały niepełno-sprawne kobiety o wykształceniu średnim i policealnym – 17,6% wobec 15,5% mężczyzn.
Prawie identyczny był udział mężczyzn (3,4%), jak i kobiet (3,5%), którzy ukończyli wyższe uczelnie. Zwraca uwagę fakt, że znaczny odsetek niepełnosprawnych mieszkających na wsi stanowią osoby, które nie ukończyły szkoły podstawowej. Udział niepełnosprawnych kobiet bez wykształcenia szkolnego wyniósł 10,5%, a mężczyzn – 6,2%.
Charakteryzując zbiorowość osób niepełnosprawnych wspomnieć należy o zależno-ściach jakie obserwujemy pomiędzy ograniczeniem sprawności, a posiadanym poziomem wykształcenia.
Tabl. 9 (21). Osoby niepełnosprawne w wieku 13 lat i więcej według płci, ograniczenia sprawności i poziomu wykształcenia w 2011 r.
Wyszczególnienie Ogółema w tys.
Wykształcenie
wyższe policealne i średnie
zasadni-cze
zawo-dowe
podsta-wowe ukończo-ne i gim-nazjalne
podsta-wowe
nieukoń-czone i bez wy- kształce-nia
szkol-nego w % ogółem
O g ó ł e m... 500,3 11,4 32,4 20,6 31,3 4,2
Posiadające ograniczenie
sprawności ... 457,1 10,8 31,8 20,6 32,4 4,4
całkowite... 56,7 7,7 26,7 19,0 36,1 10,5
poważne... 126,6 10,4 31,0 18,3 35,2 5,0
umiarkowane ... 273,8 11,6 33,3 22,0 30,3 2,8
Nieposiadające ograniczenia
sprawności ... 43,3 17,9 38,8 21,1 20,5 1,8
Mężczyźni ... 228,5 12,4 28,6 27,3 28,4 3,3
Posiadające ograniczenie
sprawności ... 207,2 11,7 28,1 27,4 29,3 3,4
całkowite... 28,5 9,5 24,2 25,1 32,0 9,2
poważne... 56,2 12,2 27,9 25,4 30,6 3,8
umiarkowane ... 122,5 12,0 29,2 28,8 28,0 1,9
Nieposiadające ograniczenia
sprawności ... 21,3 19,4 33,4 25,9 19,8 1,4
Kobiety... 271,8 10,6 35,6 15,1 33,8 4,9
Posiadające ograniczenie
sprawności ... 249,9 10,1 34,9 14,9 34,9 5,2
całkowite... 28,2 5,9 29,3 12,9 40,2 11,8
poważne... 70,4 9,0 33,6 12,6 38,8 6,0
umiarkowane ... 151,3 11,4 36,6 16,4 32,1 3,6
Nieposiadające ograniczenia
sprawności ... 22,0 16,3 43,9 16,4 21,2 2,1
a W dalszym podziale nie uwzględniono nieustalonego poziomu wykształcenia.
Uwzględniając subiektywną ocenę sprawności spośród ogółu niepełnosprawnych wyod-rębniono wszystkie osoby (bez względu na posiadanie orzeczenia prawnego) odczuwające ograniczenia – w sposób całkowity, poważny lub umiarkowany oraz osoby nieodczuwa-jące ograniczeń (niepełnosprawni wyłącznie prawnie).
W 2011 r. w województwie mazowieckim odsetek niepełnosprawnych mężczyzn od-czuwających ograniczenie sprawności i posiadających wykształcenie ponadgimnazjalne wy-niósł 67,2%. Poziom wykształcenia wzrasta wraz ze zmniejszającymi się ograniczeniami sprawności. Dla niepełnosprawnych mężczyzn posiadających wykształcenie ponadgimnazjal-ne i deklarujących całkowicie ograniczoną sprawność odsetek ten wyniósł 58,8%, dla dekla-rujących sprawność poważnie ograniczoną – 65,5%, zaś z umiarkowanym ograniczeniem sprawności – 70,0%. Wśród mężczyzn niepełnosprawnych wyłącznie prawnie, tzn. nieposia-dających żadnych ograniczeń sprawności 78,8% posiadało wykształcenie ponadgimnazjalne (w tym 19,4% – wyższe).
Podobną prawidłowość można zaobserwować wśród niepełnosprawnych kobiet. Najgo-rzej wykształconymi spośród nich były kobiety odczuwające całkowite lub poważne naru-szenie funkcji życiowych organizmu. Wskaźnik wykształcenia ponadgimnazjalnego wyniósł dla nich odpowiednio 48,1% i 55,2%. Najlepiej wykształconymi kobietami spośród zbioro-wości niepełnosprawnych były te, które w sposób umiarkowany odczuwają ograniczenia sprawności (64,4%) oraz niepełnosprawne tylko prawnie (nie deklarujące żadnych ograniczeń) – 76,6%.
Według wyników NSP 2011 liczba osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej kontynuujących naukę wyniosła 17,7 tys. osób i w porównaniu z 2002 r. zmniejszyła się o 3,8%. Odsetek osób niepełnosprawnych w wieku 13 lat i więcej uczących się w szkołach na różnych poziomach kształcenia wyniósł 3,5% wśród tej zbiorowości, natomiast wśród ogółu ludności naukę kontynuowało 713,9 tys. osób, tj. 15,6%.
W 2011 r. wśród osób niepełnosprawnych kontynuujących naukę mężczyźni stanowili 52,1%, natomiast kobiety – 47,9%. W strukturze omawianej zbiorowości według miejsca za-mieszkania dominowali mieszkańcy miast. Ich odsetek wyniósł 66,5%, podczas gdy miesz-kańcy wsi stanowili 33,5% ogółu osób niepełnosprawnych kontynuujących naukę.